Critica de la rason pura

La Critica de la rason pura es un tèxte filosòfic publicat per Immanuel Kant en 1781, ont expausa los elements centrals de sa teoria de la coneissença. Amb la Critica de la rason practica es una de las òbras clau de la pensada kantiana.

Al subjècte del metòde per examinar la coneissença, segon Kant, i a agut tres responsas dins l'istòria de la pensada:

Lo racionalisme. afirment que la rason sola, al marge de l'experiéncia pòt arribar a aténher la coneissença.
L'empirisme. Redusent tota la coneissença a l'experiéncia, afirmant qu'es pas possibla sens ela.
L'irracionalisme. admetent coma unica font possibla de coneissença los sentiments.

Totes los movements filosòfics afirman que lo centre del procediment de la coneissença es l'objècte, a l'entorn de que vira lo subjècte. Atal dins lo procediment de coneissença, la clau es: cossí es l'objècte, e pas la forma de conéissser l'objècte que n'a lo subjècte. Kant intervenguèt dins los tèrmes de l'analisi de la coneissença, centrant l'atencion non pas sus l'objècte mas sul subjècte. Lo subjècte es l'element actiu del procediment de la coneissença. L'objècte solament se revèla quand aquel s'intègra dins lo sistèma cognitiu del subjècte. Aquel procediment d'investir lo centre d'atencion del procediment cognitiu Kant lo nomena revolucion copernicana dins lo terren de la coneissença.

Çò que preten Kant es sometre la rason al jutjament critic. Çò qu'es absoludament necessari, qu'i a fòrça gents que vivon pas desvelhats, es a dire, sens aver consciéncia de rason vertadièra. Considèra per aquò que se deu far aquela vision critica, per venir adult. L'Umanitat, segon Kant, passarà pas a l'edat adult fins a que siá pas capabla de trabalhar amb la rason. Cal daissar los jutjaments e supersticions, e l'unica bias d'o far, es a mejans l'analisi la rason per reconéisser sos limits e sas possibilitats. Aiçò permetrà que los èssers umans atengan l'autentica libertat. Per aquò las Luces son tan importantas, que representa l'arribada a l'edat adult que permetrà que l'èsser uman siá liure vertadièrament mejans la critica.

Kant afirma alara que cal considerar las doas fonts citadas pels empiristas e racionalistas: La sensibilitat e la compreneson. La sensibilitat es passiva, que recep pas que las impressions de l'exterior, alara que la compreneson produsís espontaneament de concèptes que venon de pas l'experiéncia. Afirma alara qu'i a de concèptes que naisson pas de l'experiéncia (contra çò qu'afirman los empiristas), mas al meteis temps, aqueles concèptes an solament una aplicacion dins lo domèni de l'experiéncia (contra çò qu'afirman los racionalistas).

Nais aicí un problèma greu que serà somés d'en primièr a la question de la coneissença e qu'aurà pas una responsa clara fins a que l'analisi la coneissença: es la metafisica una sciéncia? La question a fòrça de sens qu'existís una seria de problèmas ligats a la metafisica que son de simptòmas que quicòm succedís:

La sciéncia progressa alara que sul terren de la metafisica nos prepausam exactament los meteisses problèmas sempre e encara.
Los scientifics arriban a d'acòrdis alara que los filosòfs, sul terren de la metafisica, arriban pas jamai a cap d'acòrdi definitiu.

Aquel problèma se pòt pas resòlvre rapidament se la metafisica es una sciéncia, caldrà analisar quin seriá lo melhor metòde per la far foncionar, alara se n'i a pas, caldrà l'obliar de biais definitiu. Per çò far caldrà analisar d'en primièr se pòt o far la sciéncia e cossí se realiza la coneissença e fin finala analisar s'es possible que la Metafisica siá una sciéncia.

Kant afirma qu'i a una seria de condicions que fan possibla la coneissença scientifica:

Condicions empiricas. Son de condicions que permeton l'experiéncia e que son perfectament modificablas, coma per exemple: la lutz, la temperatura...
Condicions transcendentalas. Son de condicions que pòdon pas èsser modificadas de cap de bias, donca que son de condicions necessàrias per la nòstra coneissença. Son lo temps e l'espaci. Jamai se pòt pas aver una experiéncia sens temps e sens espaci: Tota experiéncia s'inscriu dins un moment e dins un luòc; donc, temps e espaci son pas experimentats, mas son las condicions de l'experiéncia. Son universalas, necessaris e a priori. Fan possible l'experiéncia e son transcendentals, donc son anteriors a tota experiéncia.

Un còp analisadas quinas son las condicions que permeton la coneissença, ensajarem d'analisar quinas son las proprietats de la sciéncia, e alara, trobam que la sciéncia es formada de jutjament: (La Tèrra es esfèrica, Júpiter a una orbita elliptica... eca.). Caldrà analisar de cossí son lo jutjament, per aprés analisar çò que permet la sciéncia.

Kant considèra qu'existisson dos tipes de jutjaments:

Jutjaments analitics. Dins los jutjaments analitics lo predicat es dins lo subjècte: Los mantèls verts son verdes. Aqueles jutjaments son universals e necessaris, mas provesisson pas una coneissença qu'aviam pas.
Jutjaments sintetics. En los jutjaments sintetics lo predicat es pas comprés dins lo subjècte: Los mantèls son verts. Aqueles jutjaments son pas universals, mas que prevesisson pas coneissença nòva (son extensius) malgrat que pòdon èsser falses.

de Jutjaments a priori. Sa vertat depend pas de l'experiéncia. Lo Tot es mai grand que la partida.
Jutjaments a posteriori. Sa vertat que depend plan de l'experiéncia. Lo gredon es blau.

Los jutjaments analitics son a priori, e los jutjaments sintetics se fan a posteriori. Mas s'aqueles èran los sols jutjaments possibles la sciéncia seriá impossibla, perque los jutjaments analitics a priori son pas scientifics, que, malgrat èsser totjorn vertat, sa coneissença es pas extensiva, e los jutjaments sintetics a posteriori son tanpauc scientifics, alara, malgrat èsser extensius pòdon èsser falses. L'unica possibilitat per que la sciéncia existisca es l'existéncia jutjaments sintetics a priori que serián necessaris e extensius al meteis temps. Donc, mercés a l'existéncia dels jutjaments sintetics a priori, la sciéncia existís; caldrà ara analisar cossí se produsís la coneissença e quines son los elements que ne fan partit. Kant Afirma l'existéncia de tres facultats de la coneissença: sensibilitat, compreneson e rason, en consacrant un capítol de la Critica de la Rason Pura a caduna: Estetica Transcendentala, qu'estudia la sensibilitat; Analitica Transcendental, qu'estudia la compreneson; Dialectica Transcendentala, qu'estudia la rason.

Capítol 1. Estetica transcendentala

L'estetica transcendentala estudia las condicions sensiblas de la coneissença (espaci e temps), e mòstra las condicions que fan possible los jutjaments sintetics a priori en matematica. L'espaci e lo temps son las condicions transcendentalas que permeton l'experiéncia, mas apertenon pas al domeni de l'objècte, senon a aquel del subjècte.

Es una Revolucion Copernicana dins lo terren de la coneissença. Es pas mai lo subjècte que s'adapta a l'objècte, mas que l'objècte s'adaptat a una forma que lo subjècte pòt conéisser. Alara lo quita objècte, demora desconegut. Se conéis pas que çò qu'aparéis, çò que se nomena fenomèn. Ditz pas, Kant, que lo temps e l'espaci existissson pas, mas qu'an pas d'existéncia objectiva, doncas que son domeni es lo subjècte (possedisson una existéncia subjectiva).

Kant nomena lo temps e l'espaci, formas a priori de la sensibilitat. (Formas: donc son pas donadas empiricas, mas la forma qu'ai de recebre las impressions; a priori perque son anteriors a l'experiéncia, en la fasent possibla). Las nomena tanben Intuicions Puras (intuicions: donc son pas de concèptes extraits de l'experiéncia; puras doncas son vuèja de contengut empiric).

De biais esquematic lo procediment de coneissença dins lo domeni de la sensibilitat (mostrant la portada de la revolucion copernicana dins lo terren de la coneissença) seriá lo seguent:

Donada empirica + espaci e temps = Fenomèn

I a dos elements qu'intervenon dins lo procediment de la sensibilitat. D'un costat l'element material (Las impressions sensiblas procedentas de l'exterior); d'un autre costat l'element formal (L'espaci e lo temps), qu'estructuran aquela realitat fasent possibla l'experiéncia, e mejans aquela, la coneissença. La sensibilitat es passiva, que recep las impressions de l'exterior, mas l'estructura mejans las formas a priori (espaci e temps). Lo resultat final es lo Fenomèn (çò qu'apareis) que pòt èsser definit coma l'impression sensibla que se dona dins lo temps e l'espaci.

Avèm ja vist cossí los jutjaments sintetics a priori èran possibles en Matematica (Geometria e Aritmetica) sens mostrar las rasons que son per el possiblas. La rason es plan simpla:

La geometria estudia l'espaci, e coma l'espaci es una forma a priori de la sensibilitat, los jutjaments sus l'espaci, son totjorn a priori.
L'aritmetica a coma basa fondamentala d'estudi la succession temporala. La seria numèrica 1, 2, 3... Se basa dins lo passatge del temps. Donc los jutjaments de l'aritmètica son totjorn a priori.

Totes los jutjaments de la Matematica an coma fondament l'estudi del temps e de l'espaci, e coma l'espaci e lo temps son de formas a priori, existisson dins lo subjècte e son anteriors a l'experiéncia. Alara los jutjaments de la Matematica son universals e necessaris, fasent partit de la sciéncia.

Capítol 2. Analitica Transcendentala

Fins alara, çò qu'avèm fait èra recebre las donadas de la sensibilitat, mas las avèm pas compresas, qu'es lo quite prètzfach de la compreneson. Atal, çò que farà la compreneson serà unificar la multitud de las donadas empiricas qu'avèm, fasent possibla aténher la coneissença, que per poder parlar de coneissença cal aver un Concèpte. Es mejans lo concèpte que nosautres comprendèm las percepcions. La traduccion lingüistica del concèpte se nomena jutjament. I a dos tipe de concèptes:

Concèptes Empirics: Son aqueles que venon de l'experiéncia. Son de concèptes a posteriori. Ex: ostal, arbre.

Concèptes Purs: Son aqules que venon de pas l'experiéncia. Son de concèptes a priori, tanben nomenats categorias. Ex. Causa.

La compreneson aplica espontaneament aquelas categorias als fenomèns venent de la facultat de la sensibilitat. La foncion de la compreneson es d'unificar e coordinar las donadas venent de l'experiéncia sensibla mejans las categorias. I a dotze categorias:

Quantitat: unitat, pluralitat, totalitat.
Qualitat: realitat, negacion, limitacion
Relacion: substància-accidents, causa-efèit, reciprocitat
Modalitat: possibilitat, existéncia, necessitat

Coma las formas a priori (espaci e temps) son vuèja de contengut e lor cal s'emplir amb las donadas de l'experiéncia, las categorias devon s'emplir amb las donadas venentas de la sensibilitat (Fenomèns).

Alara l'esquèma basic del Analitica Transcendental seriá atal:

Fenomèn + categorias = concèpte jutjament

Una consequéncia fòrça importanta es que las categorias an pas d'aplicacion al delà de l'experiéncia, que son vuèjas; e se pòdon aplicar las categorias sonque quand avèm un Fenomèn, se non, l'aplicacion serà totalament erronèa.

Los jutjaments sintetics a priori de la Fisica seràn tanben possiblas. L'exemple causit per Kant per la Fisica es lo seguent: Tot çò qu'existís a una causa. La categoria causa es un concèpte pur que ven de pas l'experiéncia. Es prealable a l'experiéncia e s'aplica a ela. Per aquò los jutjaments de la causa son universals e necessaris, en fasent possible qu'aqueles jutjaments sián sintetics a priori, atal essent la Fisica una sciéncia.

La Filosofia Kantiana se pòt considerar coma un Idealisme Transcendental, que, segon Kant, lo quite objècte, es totalament inconeissable. L'unic que pòdi ièu conéisser es lo Fenomèn (aquò qu'apareis). Tot aquò qu'es fòra de l'experiéncia es totalament impossible de conéisser. Alara Kant definiguèt lo Noümen, la causa d'esperela, çò de l'objècte qu'es pas lo Fenomèn. Lo Noümen es totalament inconeissable, que li pòdi pas aplicar las categorias. Las podèm pas qu'aplicar los fenomèns, aqueles que son pas los objèctes en se.

L'accès a aquelas realitats se far pas mejans la Rason Pura (la coneissença), mas mejans la Rason Practica (L'Etica). L'espaci e lo temps e las categorias son de condicions que fan possibile l'experiéncia, los Fenomèns. Tot çò qu'es al marge de l'experiéncia es inaccessible a la coneissença. Podèm pas que conéisser çò que nos arriba mejans l'espaci e lo temps (Fenomèn).

Capítol 3. Dialectica transcendentala

La rason es la tresena facultat de la coneissença, après la sensibilitat e la compreneson. La rason servís a unificar e universalizar la coneissença umana, avent coma fruch las idèas. Las idèas son la globalizacion de la coneissença per donar de sens a l'experiéncia.

Mond coma unitat; çò que dona de sens a l'experiéncia extèrna.
Alma; çò que dona de sens a l'experiéncia intèrna.
Dieu; çò que dona de sens a las doas Idèas precedentatas.

La rason utilisa las Idèas per aquel prètzfach unificador, mas cal aver a la ment que las idèas son pas font de coneissença, que son al delà de l'experiéncia: son de purs èssers pensats; an pas de valor dins lo mond dels fenomèns.

Quand la rason fa de las idèas d'objèctes reals, es a dire, se s'aplica las categorias a las idèas (que fan partida del noümen) clau dins l'illusion transcendentala. Alara la Metafísica per èsser sciéncia es impossibla, perque las categorias pòdon sonque s'utilizar legitimament dins l'aplicacion dels Fenomèns. Las substàncias metafisicas (Dieu, Mond coma unitat, alma) son al delà de l'experiéncia e, donc, i podèm pas aplicar las categorias. Alara, los jutjaments sintetics a priori son impossibles en metafísica. Critica atal las pretensions de far sciéncia sus las substàncias metafisicas:

Alma. Estudiant l'alma se ne ven de contunh de paralogismes, es a dire, a d'arguments que semblan logics, mas que ne son pas. L'error de la metafisica consistís a voler aplicar la categoria substància a l'ièu pensi, quand pas jamai avèm agut experiéncia de l'ieu.
Mond coma unitat. Estudiant lo mond se ne ven a d'antinomias, es a dire, d'arguments contradictòris que semblan ambedós totalament valids. (Lo Mond es finit-Lo Mond es infinit). L'error de la metafísica consistís a voler aplicar la categoria substància al temps e espaci, quand son de formas a priori, e pas de Fenomèns.
Dieu Kant Critica las demostracions de l'existéncia de Dieu:
- Argument ontologic: Del concèpte de Dieu se pòt pas extraire la seuna existéncia.
- Argument cosmologic (contingéncia): De l'experiéncia de l'èsser contingent s'extrai pas l'existéncia indispensabla de l'èsser necessari.
- Argument teleolegic, que somet lo besonh de l'existéncia d'un ordenador del Mond. Es l'argument que respècta mai, mas demòstra solament lo besonh d'un ordenador e pas d'un creator.

Lo domeni de las entitats metafisicas es pas aquel de la rason pura, mas aquel de la rason practica (l'etica). Alara, cal èsser totalament clar que Kant nega pas, jamai, l'existéncia de las entitats metafisicas (Dieu, Mond coma unitat, alma); çò que fa Kant es negar la possibilitat de sa coneissença, que se pòdon pas aplicar a las categorias fòra del domèni de l'estricta experiéncia.

Bibliografia

Paula Camacho: Kant - Legir la Critica de la rason pura (Filosofia Bachillerat). Valéncia: de Publicacions de l'Universitat de Valéncia, 2012 (Colleccion Filosofia Bachillerat).ISBN 8437076021; ISBN 978-8437076027

Immanuel Kant: Prefaci de la Segonda Edicion e Entratge a la Critica de la Rason Pura. Qué es Illustracion? Nèus Campillo Iborra (Entratge), Joan Baptista Llinares Chover (Revirador). Valéncia: de Publicacions de l'Universitat de Valéncia Universitat de Valéncia, 1991 (Colleccion Educacion. Sèria Materiala de Filosofia). ISBN 8437007410; ISBN 978-8437007410