Critica de la rason practica

La Critica de la Rason practica es lo segond dels tèxtes fondamentals d'Immanuel Kant, publicat en 1788 a Riga, ont expausa sa idèas sul terren de l'etica. Amb la Critica de la rason pura, es una de las òbras claus de la pensada kantiana.

L'etica prekantiana

Immanuel Kant

Kant, del meteis biais qu'o faguèt sul terren de la coneissença, dins lo domeni de l'etica analisèt tanben las diferentas visions eticas pendent lo cors de l'istòria. Conclutz que totes los apròches etics precedents èran d'eticas materialas, es a dire, eticas que la conduita umana que considèra bona o marrida dependent de quicòm qu'es considerada coma lo Ben Suprèm de l'Èsser uman. (Platon, Aristotil, Epicur...). Aquel Ben Suprèm pòt èsser lo plaser, lo banaür, Dieu... Segon aquela vision etica i a tanben de mejans per aténher aquela fin de la conduita, e de nòrmas de comportament.

Kant Critica aquela proposicion etica qu'es

• empirica. Los precèptes d'aquela etica son basats sus l'experiéncia, mas Kant preten una etica que siá universala, e, donc, los precèptes de l'etica poiràn pas èsser empirics, mas a priori.
• Ipotetica. Que lo comportament segon aquela vision etica, se basa a aténher un prèmi o fugir d'un castig.
• Eteronoma. Recep los precèptes d'aquela etica fòra de la rason.

Cap a una etica universala

Alara Kant prepausa una etica en contra de l'etica materiala: etica formala; que siá pas empirica, mas a priori, es a dire, universala e necessària per totes los èssers umans. Que siá pas ipotetica, mas categorica, es a dire, que i aja pas cap de condicion que los obligue e que siá universalizable. Que siá pas eteronòma, mas autonòma, es a dire, que siá lo pròpri subjècte que se determine dins la quita òbrar. Aquela etica formala se deu èsser basada sul dever, una etica que nos ditz pas «Çò que nos cal far», mas «Cossí nos cal comportar».

Kant tròba tres tipe d'accions:

• Contrarias al dever o una accion incorrècta. Per exemple un comerçant que practica de preses abusius.
• en accòrdi amb lo dever per de motius extrinsecs. Per exemple un comerçant que parctica lo prètz just per ganhar de clients.
• Lo dever pel dever. Una accion corrècta realizada perque es corrècta. Per exemple un comerçant que practica lo prètz just perque es çò que deu far.

Solament la darrièra de las accions analisadas es moralament bona, per que s'agís sens pas cap de fin: Lo dever pel dever. Kant aspira a crear una etica, racionala e universala, que s'impause a totes los èssers umans mejans de la rason. D'aquí ven lo besonh d'analisar la rason per que pòsca venir l'Umanitat adulta. Aquela etica a doas fonts principalas:

• La rason: la lei a priori. La lei morala e del ben pòt pas aver coma origina l'experiéncia, e, donc, aquela lei deu èsser a priori, independenta de l'experiéncia, fondada sus la rason. Mejans l'experiéncia que savèm çò qu'es, mas l'etica analisa çò que deu èsser.
• La volontat: Los imperatius. La volontat se dona desperela sas leis, nomenadas imperatius. Mas cal distinguir dos tipes d'imperatius: Los imperatius ipotetics, basats sus la recèrca d'un prèmi o la fugida d'un castig (Kant los refusa), e l'imperatiu categoric (Lo dever pel dever, acceptats per Kant). Trobam alara coma maxima kantiana: Agís, tu, coma creses que caldrián agir totes. La volontat es l'unica legislator moral que se pòt admetre: l'autonomia de la volontat se consistituís d'esperela, per ela mèsma, condicionada per pas res, es la lei.

Kant dona pas de nòrmas de conduita que nos permetriá viure onestament, mas nos dona de critèris racionals per determinar la validitat de totas las nòrmas. Cerca lo principi fondamental, l'unica orientacion valida per tota la conduita umana: Lo dever pel dever.

Un autre element fondamental que deu regir las accions umanas es que podèm pas considerar los èssers umans coma mejans, mas que devon los considerats totjorn coma una fin en se meteisses. Aquel element de la pensada kantian reconeis l'universalitat de la dignitat umana.

Los postulats de la rason practica

Dins la Critica de la rason pura, Kant met en evidéncia lo fait impossible que la metafisica siá una sciéncia, donc es impossible a arribar a conéisser l'alma, Dieu, la libertat... Mas Kant, pas jamai nega l'existéncia de l'alma, nimai de Dieu. Çò que ditz simplament es que son pas d'objèctes de coneissença. Lo camp de l'afirmacion d'aquelas realitats es pas la rason pura, mas la rason practica, se las deu admetre coma postulats. Per poder comprene melhor caldrà distinguir entre:

• Axiòmas. Proposicions evidentas qu'an pas besonh de demostracion.
• Teorèmas. Proposicions pas evidentas que se deu demostrar.
• Postulats. Proposicions pas evidentas, pas demostrablas, mas que se deu acceptar perque, senon res poiriá èsser acceptat. Alara, las realitats metafisicas son pas evidentas, son pas demostrables, mas se las deu admetre per far possibla la morala.

Los principals postulats de la rason practica son los seguents:

• La libertat. Per far possible la morala autonòma es necessària la libertat.
• L'immortalitat de l'alma. La volontat perseguís una fin qu'es pas atenguda dins aquela vida, alara, es admetre l'immortalitat.
• Dieu. dins lo mond, èsser e dever coincidisson pas, cal admetre Dieu ont s'identifican aquelas realitats

Bibliografia

• Edicion originala en alemand del 1788, disponible facsimile en linha: Immanuel Kant, Critic der practischen Vernunft[1][2], Riga, Ed. Johann Friedrich Hartknoch, 1788

Ligam Extèrne

• «Imperatiu categoric», FiloXarxa.