Clement Ader

L'occitan Clement Ader (nascut a Murèth, Gasconha en 1841 - mòrt a Tolosa en 1925) foguèt un engenhaire qu'inventèc un microfòn e foguèc del primièrs assajaires de creador de telefòns. En 1880 installèc en París (França) la primièra linha telefonica.

Clement Ader en 1891

Quand èra jove son atencion se portava sovent sus las comunicacions e sul biais de volar dels ausèls e de las ratapenadas. En 1866 installèc un talhièr qu'i construiguèc un aparelh planaire qu'aviá la forma d'un ausèl cobèrt de plumas d'auca, que li donèc lo nom d'avion. Ne fèc puèi un de mai elaborat, nomenat éole, qu'èra propulsat per una maquina de vapor. Aquela maquina equipada d'una eliç de bambó qu'aviá quatre esparrons e d'alas articuladas qu'arribavan a 14 m d'envergadura amb un pes de 300 kg (amb lo pilòt) volèc sus una distància de 50 m en 1890, pasmens èra pro incontrolable e pas gaire aerodinamic.

Lo 14 d'octobre de 1897 faguèt los ensages sus l'Avion III. Malgrat que capitèc de far 60 m e de córrer 150 m amb de vòls corts successius e 300 m dins l'aire sul camp de Satory (França), foguèc pas capable de respondre a las exigéncias del Ministèri de la Guèrra francés pr'amor de demostrar qu'aquela invencion se podiá governar. Aprèp aquel fracàs, Ader foguèc oblidat gaireben fins a la sia mòrt.

Lo nom avion, que ne bategèc son prototipe, pr'aquò serviguèc de basa per lo mot que designa l'aeroplan dins plan lengas.

Vélocipède Michaux

Vengut a París per l'Exposicion universala de 1867, descobrís los vélocipèdes Michaux e imagina de remplaçar lo bendatge de fèrre per de cauchó. En 1868, se lança dins la fabricacion de vélocipèdes, nommats « véloces cauchó ». Autra innovacion, utiliza un quadre tubular de seccion carrada, realizat en tòla, çò que mena una leugieretat.

La « pausa-ralhs »

Comença per trabalhar a la Companhiá dels camins de fèrre del Miègjorn. En 1875, imagina una maquina a pausar los ralhs, qu'es utilizada pendent de desenats d'annadas per la ret telefonica religada a l'Opèra de París e que permet d'escotar l'opèra en demorant a l'ostal. En pauc de temps, amolona una fortuna granda e multiplica los contactes influents dins lo governament. Se servís d'aquelas ressorsas per plaçar son projècte al près del ministèri de la Guèrra : l'Eòl.

Lo motor a vapor ultraléger

Motor a vapor Ader de 30 ch destinat al segond exemplar « Zefir » de son avion ; 37 kg nud mas 134 kg amb los accessòris.

Lo motor de l'Eòl desvolopava 20 ch per 51 kg7, siá solament 2,5 kg/ch. Per comparason, lo motor utilizat pels fraires Wright en 1903 desvolopava 12 ch e pesava mai o mens 75 kg, siá 6,2 kg/ch. Aquela proesa tecnica rendiá possibla lo vòl motorizat. En seguida dels ensages dels avions, Ader prepausèt son motor a vapor al capitani Renard, que trabalhava alara sus la propulsion dels dirigibles, puèi se lancèt dins la fabricacion dels motors a explosion, sustot de motors de tip V2 e V4.

Las eliças d'Ader

Las eliças de l'Avion III possedisson quatre palas avent l'aparéncia de plumas, confeccionadas en tijas de bambó, barbas en tela e papièr de China, nervées per un fil de bambó.

Los « mai pesucs que l'aire »

Ader consacra una partida granda de sa vida a la realizacion d'un sòmi de mainatge : far raubar un aparelh mai pesuc que l'aire.

Las recèrcas e las òbras menadas per Ader per far raubar un « mai pesuc que l'aire autopropulsat », còstan car. Trobèt en la persona d'Isaac Pereire un pairin a l'encòp generós e avisat. Pendent la guèrra de 1870, es emplegat coma scientific e tenda sens capitada de realizar un cabràs capable d'emportar un òme.

La sustentacion

« lo vòl dels aucèls e dels insèctes m'a totjorn preocupat… Aviái ensajat totes los genres d'alas d'aucèls, de ratapenada e d'insèctes, dispausadas en alas batentas, o alas fixas amb eliça… descobriguèri l'importanta corba universala del panatòri o de sustentacion. » — Clément Ader.

En 1874, Ader bastís un planaire de nòu mètres d'envergadura, que pesa 24 kg, e qu'es susceptible de recebre un motor. Se'n pòt veire d'elements dins d'unas fotografias de son amic Nadar. D'estudis menats al Musèu de l'aire e de l'espaci de Le Bourget tibarián a mostrar qu'aquela maquina èra capabla de s'auçar dins los aires.

Prototips

Puèi, avent convencut lo ministre de la Guèrra de finançar sas òbras, Ader (ajudat de Ferdinand Morel, un engenhaire qu'a dessenhat los plans de l'avion Ratapenada) met al ponch dels prototips dont los voilures son inspiradas de consideracions naturalistas, imitant l'ala de la ratapenada. Ader pensa qu'un còp lo panatòri mestrejat, una ala rigida inspirada de la dels aucèls seriá mai eficaç e mai solid. Compren que caliá pas temptar de reproduire lo batement de las alas d'aucèl mas adoptar lo concèpte de voilure fix coma l'aviá fach George Cayley de per abans.

Entre 1890 e 1897, realiza tres aparelhs : l'Eòl, que finança el meteis; lo Zefir (Ader Avion II) e l'Aquilon (Ader Avion III) son finançats per de fonzes publics.

L'Avion I (Eole)

L'Eòl, equipada d'un motor a vapor de 20 ch, es una maquina a la voilure complèxa, inspirada dins sa forma de la de la ratapenada. Sa geometria es modificabla en panatòri amb l'ajuda de sièis manivèlas. Se pòt atal far variar la susfàcia, pivotar las alas d'abans endarrièr, modificar la cambradura e plegar los caps d'ala cap amont o cap aval. Existís egalament un reglatge del motor e de las pedalas per la direccion al sòl. Pasmens i a pas de govèrn de direccion en vol. L'imatge çai contra es pro fidèl, levat a prepaus del tren qu'èra constituït de ròdas…

La primièra temptativa a las comandas de l'Eòl a luòc lo 9 d'octobre de 1890 dins lo pargue del castèl de Gretz-Armainvilliers, al sud-èst de París. Las traças daissadas per las ròdas dins lo sòl mòble son estats mens marcadas a un endrech e an totalament desaparegut sus una cinquantena de mètres. Son engenh a quitat lo sòl ; Ader efectua aquel jorn lo primièr envòl motorizat d'un engenh mai pesuc que l'aire. Los sols testimònis son sos emplegats.

Interessada pel projècte, l'Armada contacta Ader, qu'efectua un segond panatòri a bòrd de l'Eòl en setembre de 1891. L'aparelh impressiona positivament los militars que comandan a Ader un aparelh mai poderós.

L'Avion II (Zefir)

Ader comença alara la construccion d'un segond aparelh, evolucion del primièr mas presentant de similituds amb l'Eòl : l'aparelh es monomotor bicylindre a vapor ultraléger de 20 ch e 35 kg. Aquel modèl es pas acabat ; servís de basa a l'Avion III (Aquilon), qu'es un aparelh bimotor (e a doas eliças), aquela formula es supausada reduire los problèmas d'instabilitat de l'Éole. Aquel Avion III pòt embarcar un pilòt e un observator.

Ader, paire de l'aviacion ?

« Un examèn dels brevets d'aeroplans de Pénaud (1876) e d'Ader (1890) [...] mòstra que lo primièr es lo verai visionari, qu'a sauput veire tot lo problèma de l'aviacion [...] l'autre, l'inventor tipic, demorant estacat a de concepcions talas coma l'imitacion purament fisiologica de la natura e non pas son interpretacion fisica [...] sas idèas d'amassa èran prigondament falsas e podián pas menar a un resultat real. Dins l'aviacion reala, se retròba pas res de son òbra, mentre que las idèas de Pénaud dominan encara, après quasi un sègle. » — Charles Dollfus.

« Çò que caracteriza son òbra, es un isolament complèt [...] Ader a pas fach escòla e cap dels que dempuèi vint ans an trabalhat al desvolopament de l'aviacion se reclama pas d'el. Son òbra, plan remarcabla, a pas donc estada qu'una temptativa completament isolada e sens cap d'influéncia sus çò qu'a seguit. » — Coronèl Paul Renard.

Fin de vida

Ader acaba sa vida près de Tolosa, a Bèumont de Lesat (castèl de Ribonnet) dins sas vinhas. De temps a autre, Panhard e Levassor li demandan de testar lors darrièrs modèls.

Se morís a 84 ans lo 3 de mai de 1925 a Tolosa après una reconeissença nacionala tardiva. Sol a subreviscut l'avion III. L'aparelh es expausat a París al musèu de las Arts e Mestièrs, pendolant, totas alas desplegadas, al plafon de l'escalièr d'onor del musèu. S'i pòt egalament admirar son motor a vapor, expausat ennaut de las marchas. Se deu al fotograf grand Nadar de polidas fòtos dels talhièrs d'Ader ont lo coneisseire poirà veire, otra l'Eòl, dels elements del planaire e del Zefir. Es inumat al cementèri de Muret.

La reputacion d'Ader

En França, sa reputacion s'explica perque sa temptativa de panatòri motorizat es anteriora a las de Santos-Dumont, de Langley o dels fraires Wright. L'anar extraordinari de sos aviam en forma de ratapenada i es probable per fòrça. Ader es celèbre per sos « avions », mas mens conegut per sos motors a vapor e a esséncia. « la vertadièra carrièra d'Ader es estada la de l'engenhaire electrician, especializat dins lo telefòn e sos derivats » qu'an fach sa fortuna.

De notar qu'en 2013, d'elements tangibles aurián permés d'establir que Clément Ader aja pogut efectuar una temptativa capitada d'un panatòri en 1879. Pasmens, aqueles elements essent a far un trabalh d'analisi per diferents expèrts lo panatòri controvertit de 1890 rèsta actualament lo sol « oficialament » en vigor.

Ader auriá derivat lo mot « avion » del tèrme « aviacion » inventat pel marin, jornalista e òme de letras Gabriel de la Landelle en 1863, a partir del mot vejaire significant « aucèl » en latin. Lo 29 de novembre de 1911, per decision del general Roques, es decidit que los « establiments d'aeronautica » portaràn d'ara enlà lo nom de « esquadrilhas » e que los aeroplans militars seràn d'ara enlà apelats « avions », en omenatge a Clément Ader.

Trabalhs

• L'aviation militaire. - Vincennes : Service Histoire de l'armée de l'Air, 1990. - ISBN 2-904521-11-9 (Repr. d. Ausg. Paris 1911)

Vòl de l'Avion, en 1897

Bibliografia

• Charles H. Gibbs-Smith: Clément Ader: his flight-claims and his place in history. – London: H. M. Stat. Office, 1968
• Pierre Lissaraque: Clément Ader: inventeur d'avions. – Toulouse: s.n., 1990. – ISBN 2-7089-5355-9
• Claude d'Abzac-Epézy: Clément Ader, Précurseur ou Prophète. In: Revue Historique des Armées, n° 3, 1991.

Primièr prototipe de l'Éole

Ligams extèrnes

• Clément Ader (en)