Saturnalas

Las Saturnalas (en latin Saturnalia) es, pendent l'antiquitat romana, un festenal se debanant una setmana avant lo solstici d'ivèrn (o a partir del 17 al de 23 decembre) que celèbra lo dieu Saturn e son acompanhadas de grands gaudiments populars.

D'autres fèstas foguèron espandidas après aquesta data.

Pendent aquest periòde, las barrièras socialas despareissèron, s’organisava de repais, se donava de presents, s’ofrissiá de figurinas als enfants e se plaçava de plantas verdas dins los ostals, coma lo grefol, lo vesc e l’èdra.

Originas

Uèit colomnas demarant del Temple de Saturn (decha).

Macròbi conta diferentas tradicions romanas sus l'origina del festenal: unas fan referéncia a la demorança de Saturn dins lo Laci avant la fondacion de Roma. Saturn capvirat se seriá refugiat en Itàlia, dins lo Laci, ont amassa los òmes feròces escapilhats pels monts e lor dona de leis. Son règne es un edat d'aur, sos pasibles subjèctes essent governats de bias suau amb equitat. Las Saturnalas contribuisson a celebrar la memòria d’aquesta edat astruca de l'exercici del poder.

Per la recerca modèrna, las Saturnalas son un festenal tipic del « crepuscul de l'an » coma la fèsta celtica de Samain, periòde que vei de practicas de potlatch, de taulejadas e magnificéncia, pendent que la patz règne e la comunicacion amb lo mond dels mòrts es establida.

Sembla que la data de construccion del temple de Saturn a Roma èra tanben lo 14 avant las calendas de genièr, just al començament de la republica romana. Aquò seriá donc una construccion del roman nacional de la republica romana sens pas cap de rapòrt amb un solstici quin que siá. Aqueste festenal es l'escasença la proclamacion de cònsols novèls. Lo temple de Saturn aviá una plaça particulara a Roma que s’i servava lo tresaur roman o aerarium saturni (Marc Antòni i panèt les 500 milions de sestercis depausats per Juli Cesar) e donc ten un resson mai politic e mai nacional que religiós.

Celebracion

Saturnalia, esculptura de Ernesto Biondi (en) (1905), Jardín Botánico de Buenos Aires.

Pendent las Saturnalas, los esclaus gausisson d'una aparenta e provisòria libertat.

Pendent aqueste festenal fòrça popular, l'òrdre ierarquic dels òmes e la logica de las causas son capviradas de biais parodic e provisòri: l'autoritat dels mèstres suls esclaus es penjat. Aquestes an lo drech de parlar e d'agir sens constrencha, son liures de criticar las decas de lor mèstre, de jogar contra eles, de se far servir per els. Los tribunals e las escòlas son en vacanças e las execucions enebidas, lo trabalh s’arrèsta. Se fabrica e se dona de pichons presents (saturnalia et sigillaricia). De figurinas son penjadas al lidal dels ostals e a las capèlas de caireforcs. Un mercat especial (sigillaria) se debana. De somptuoses repais son ofèrts.

La populadion se pòrte en massa cap al mont Aventin. Se lèva de l’estatua del dieu las cadenas portadas per el, dempuèi que Jupitèr aviá volgut conténer son apetit devorant en lo sosmetent al ritme regular dels astres e dels jorns.

Calendièr

Segon Macròbi, d'en primièr festejadas lo 14 avant las calendas de genièr (15 de decembre, que lo mes de decembre durava 29 jorns jos la republica romana), puèi lo 16 avant las calendas (15 de decembre , que lo mes de decembre durava 31 jorns jol calendièr julian) e pendent tres jorns après la refòrma del calendièr de Juli Cesar. Una autra fèsta èra celebrada en onor de la divesa Angerona, la divesa tutelària de Roma, jos August, lo 21 de decembre.

Segon Macròbi, d'autras fèstas se plaçavan dins aqueste periòde (quatre jorns jos August, puèi cinc jos Caligula, per durar set jorns jos Dioclecian, del 15 al 21 de decembre).

Pasmens, sembla que Macròbi fa la confusion amb las fèstas de genièr; l'emperaire August aviá proclamat de fèstas en son onor pel mes de IANUARIUS.

D’autres dieus o divesas son celebradas pendent aqueste periòde, coma:

• Epòna festjada lo 15 de decembre, divesa galesa de la fertilitat, que foguèt integrada al catalòg dels dieus romans;
• Òps, qu’es la divesa de la tèrra e femna de Saturn, vaquí perque es festejada en seguida de las Saturnalas.

Posteritat

Se dich que las Saturnalas foguèron en partiada l'inspiracion de las fèstas religiosas o tradicionalas instituidas mai tard:

• lo jorn de Nadal crestian utiliza lo simbòl del solstici d'ivèrn, o lo tèma del Sol invictus (lo solelh invencut);
• la còca dels reis, que sacrava lo « rei » de la fèsta;
• las processions e gausiements de carnaval.

Autras significacions

Per extension, lo tèrme de Saturnalas designa:

• Saturnalas, una òbra de l’escrivan Macròbi, jos forma d’un dialòg filosofic se debanant pendent las Saturnalas;
• de fèstas desbridas pendent que totes los excès son permeses;
• un temps d’estrambòrd, de gorrinatge, de licéncia, de manifestacion violenta de poder o de vici.

Vejatz tanben

Bibliografia

• Charles Guittard, « Recherches sur la nature de Saturne des origines à la réforme de 217 av. J.-C. », R. Bloch (éd.) Recherches sur les religions de l'Italie antique, Genève, Droz ; Paris, Minard ; Champion, 1976, 135 p., p. 65.