Nomèn

Lo nomèn designa:

• la realitat intelligibla dins lo sens original utilizat par Platon;
• çò qu'es al delà de l'experiéncia que n'es facha (o noümen) dins lo sens tornat exprès per Immanuel Kant.

La filosofia tracta apuèi de la possibilitat pel nomèn d'èsser experimentat en totalitat, extremitat possibla per Husserl mas non per Kant.

Definition e primièras utilizacions

Lo nomèn (del grec « nooumena », realitat intelligibla, mot derivat de « noos », intelligéncia, esperit, pensada, que siá principi o facultat) es un tèrme utilizat a l'origina per Platon per designar las « Idèas », es a dire la realitat intelligibla (per oposicion al monde sensible), accessibla a la coneissença racionala.

Al contrari, per Immanuel Kant, que lo tèrme de « nomèn » es pus sovent usat, s'agís de tot çò qu'existís e que la sensibilitat pòt pas aténher, restrenhent, pel fach, las pretencions de la rason sus la coneissença. « Nomèn » pòt èsser considerat coma sinonim de causa en se, fasent referéncia als fachs tals que son absoludament e en eles meteisses, per oposicion al tèrme de fenomèn, fasent referéncia a çò que se pòt conéisser.

Ding an sich : Nomèn per Kant

Per comprendre lo concèpte de nomèn per Kant, cal considerar la definicion que dona de la filosofia dins « Los sòmis d'un visionari explicats pels sòmis de la metafisica » (1766) : la coneissénça dels limits de la rason. Dins la « Critica de la rason pura » (1781/87), Kant ensaja de respondre a la question: que pòdi saber? Per i respondre, comencèt una granda « critica » (del grèc « krinein », separar, distinguir) de la rason dins sas pretencions sus la coneissença. L'originalitat de Kant demòra dins son tornament del problèma de la coneissença: nòstra coneissença dels objèctes depend del subjècte coneissent, al mens tant, que dels objèctes de conéisser. «Los objèctes se règlan sus las nòstra coneissença» (prefaci de la segonda edicion de la « Critica de la rason pura »). Conéisser, es organizar per mejan de nòstra sensibilitat e nòstra compreneson çò qu'es donat dins l'experiéncia, çò que nos pareis. Sonque coneissèm lo monde per mejan del prisma de nòstra estructura mentala. Doncas, las causas son coma son, « en elas meteissas », al delà de lor realitat fenomenala, las podèm pas conéisser. Lo concèpte de nomèn a lo sens negatiu de limit (C.R.P. p229, vejatz bibliografia). Pasmens, Kant consèrva un sens positiu al nomèn que, se pòt pas èsser conegut, a un ròtle regulator dins un desir d'unitat e servís de postulat (Dieu, l'arma, lo monde) a la rason practica (morala).

Nomèn per Husserl

Dins la perspectiva d'Husserl, lo nomèn es sonque tocat al tèrme de l'intelligéncia, quand l'agitacion dels mots e dels concèptes acaba, quand l'intelligéncia capitada l'estat pur es sonque intuicion silenciosa, o quand los mots son pas mai que mots, e alara tot ensag de capitar al monde nomenal es mai poesia e art.

Los fenomèns, son los « objèctes » coma nos pareisson: materials (taulas, paret, libre) o immaterials (los fachs, las emocions, las pensadas), son un començament e una fin, son definissables.

Lo nomèn es la realitat intemporala, indefinissabla, çò coma es, pel melhor la percebèm, sens jamai poder la descriure amb de mots o la definir amb de concèptes.

Polemica entre Kant e Hegel

Al contrari de Kant, Hegel estima que se es pas possible - per natura - de far l'experiéncia de la causa en se o de la Totalitat (filosofia), aquò empacha pas de poder utilizar lo concèpte de causa en se, doncas de ne far un objècte avent un estatut singular dins la teoria de la coneissença en filosofia. E mai, es lo punt de despart de son estudi de la religion (coma saber del nomèn) dins la Fenomenologia de l'Esperit.

La remarca sovent atribuida a Spinoza segon que «lo concèpte de can jaupa pas» fa l'idèa qu'una pensada filosofica e immateriala se distinguís de la realitat materiala, d'un autre biais, l'aplicacion dins la realitat d'una idèa se pòt revelar en contradiccion amb l'idèa ela meteissa. Aquò vòl pas dire que la causa en se, que se pòt pas far l'experiéncia, a gaire de consisténcia; aquel concèpte a plan segur una realitat mas dins l'òrdre de la pensada.

Vejatz tanben

• Immanuel Kant

Bibliographie

• Immanuel Kant, Critica de la rason pura (notat C.R.P. dins l'article)
• (fr) Ferdinand Alquié, La critique kantienne de la métaphysique, PUF, 1968 (La critica kantiana de la metafisica)
• (fr) Alexis Philonenko, L'Œuvre de Kant : la philosophie critique, tome 1, J. Vrin, 1993 (L'òbra de Kant: la filosofia critica)
• (fr) Roger Verneaux, Critique de la « critique de la raison pure » de Kant, Aubier Montaigne, 1972 (Critica de la « critica de la rason pura » de Kant