Medèa

Dins la mitologia grèga, Medèa (en georgian მედეა, en grèc ancian Μήδεια, en latin Medea) es la filha d'Eetés (rei de Colquida) e d'Idiia (la mai jova de las Oceanidas). Lo nom de Medèa es eissit del verb grèc μηδομαι « meditar », venent de la raíç d'origina benlèu medica « med »: comprendre, concebre. Aquel nom revèla benlèu lo saber o la capacitat de rasonar d'aquel personatge. Es masca, coma sa tanta Circè que se tròba per exemple dins l'Odissèa d'Omèr, aède grèc del sègle IX AbC.

Medèa, pintura murala romana, v. 70-79, Galleria Nazionale di Capodimonte (Nàpols)

Lo mite: de Colquida en Corint

Plan sombre, la legenda de Medèa es constituida d'una succession de murtres acompanhat d'una seriá de fugidas. E atal faguèt un viatge mejans tota la Grècia antica. Sa vengença murtrièra faguèt naísser lo complèxe de Medèa.

Los Argonautas en Colquida

L'istòria de Medèa comencèt amb l'arribada dels Argonautas en Colquida. Aqueles cercavan l'Aus d'aur jol comandament de Jason (la quista foguèt ordonada per son oncle Pelias, rei usurpator d'Iolcos). L'aus o ten lo rei de Colquida, Eetés, paire de Medèa, qu'accepta de la donar se los eròis complisson d'espròvas pareissent impossiblas.

Mas Medèa s'enamora de Jason, tocada per sa destressa. L'eròi coveja subretot l'ajuda providenciala que los seus poders poiriá li balhar, atal cedís al seu gaubi. E alara los Argonautas pòdon trionfar de diferents obstacles e conquerir l'Aus d'aur, abans de fugir cap a l'oèst del Pont Euxin.

Furiós, Eetés, qu'a pas l'intencion de daissar escapar l'Aus, vòl los percaçar amb sa flota. Medèa favorisa alara la fugida dels Argonautas tuant, a Tomis (« trocejat » en Grèc), lo seu fraire cabdet Apsirtos, ne fasent trencadís que semena darrièr ela, retardant los percaçaires que s'arrestavan per recuperar cada troç e ofrir a l'eritièr del tròn una sepultura digna.

Jason e Medèa se donant la man en signe de maidatge, sarcofag roman de la fin del sègle I, Palazzo Altemps (Roma)

Arribada a Iolcos

De retorn a Iolcos, Jason constata que Pelias profeitèt de son abséncia per tuar son paire e sacar sa familha. Demanda donc a Medèa de preparar una venjança. Las filhas de Pelias volent far venir mai jove lo paire, demandan conselh a Medèa. La masca fa una mòstra: amb un marran que trenca en troces e ne fa bolh dins una pairòla en prononciant d'incantacions, e fa sortir de la pairòla un anhèl. Suggèra alara a las filhas de Pelias de far lo mèsme amb lo paire. Aquelas darrièras o fan. Pasmens, Medèa demora muta e fa pas las incantacions.

Exili

Jason e Medèa forabendits d'Iolcos per Acast, filh de Pelias; se refugian a Corint, ont son acculhits pel rei Creont. Mas Jason s'enamora de la filha del rei, Creusa, e se maridan. Medèa repudiada se venja tuant sa rivala: li ofrís una ròba magica que la brutla ela e son paire, puèi incendi lo palais. Tua enseguida de las seunas mans los enfants d'ela e Jason (Mermeros e Ferés).

Fugida cap a Atenas

Medèa, menaçada pels Corintians, fugís près d'Egèu, rei d'Atenas: li promet çò que vòl le mai — un filh —, e accepta de l'eposar. Un enfant, Medos, nasquèt paux après, per qui Medèa aviá un destin reial; pasmens l'arribada de Tesèu a Atenas trebola los seus plans. Après mai d'un ensag mancats, Medèa capita a convéncer son espos que Thesèu es un impostor, e que se deu l'empoisonner: lo drama es evitat de pauc, Egèu reconeseissent al darrièr moment son filh a son espasa e a las seunas espardelhas que li aviá legadas. De ràbia, pren lo tresaur d'Atenas, de tonas de diamants. Dins sa fugida sus son carri de fuòc tirat per de cobràs, daissa escapar la mitat del tresaur reial.

Retorn en Colquida o autras aventuras en Asia

Medèa, per Eugène Delacroix (1862)

Descoberta, Medèa deu fugir Atenas amb son filh Medos. Medèa torna alara a sa Colquida natala. Alà, tròba sul tròn Persés, son oncle, qu'aviá destronat son paire après la fugida dels Argonautas. Lo tua e torna balhar lo poder a son paire, Eetés.

Erodòt conéis una autra varianta: après aver fugit Atenas sus son carri volant en companhiá de son filh Medos, Medèa s'installa sul plan iranian dins un pòble nomenat los Arians, que prend alara lo nom de Medes en referéncia a Medèa. Dins una autra varianta encora, atestada per Diodor de Sicília, Medèa a pas d'enfant a Atenas e, après la descoberta de son complot contra Tesèu, Egèu la fa acompanhar per una armada fins a un país que causirá. Causís la Fenicia, que s'alunha enseguida en Asia ont esposa un rei illustre que li dona un filh, Medos, qu'erita del tròn del seu paire e dona a son pòble lo nom de Medes.

Dins d'unas tradicions, Medèa es presentada après sa mòrt coma l'esposa d'Aquiles dins las Ilas dels Benauroses.

Lo mite de Medèa a Eleusís

Sus un cratèr de volutas apulien del Pintre de Darius (ca. 340 AbC - 320 AbC), apareis una varianta del mite que Medèa seriá anat a Eleusís. Sus aquel cratèr ara al musèu de l'Universitat de Princeton, Medèa se trapa dins lo temple d'Eleusís segon l'inscripcion ΕΛΕΥΣΙΣ ΤΟ ΙΕΡΟΝ.

L'interpretacion del vas par Arthur Dale Trendall fa pensar que, dins una tradicion mitologica perduda, Medèa auriá pas fin finala tuat los seus dos enfants.

L'interpretacion de Christa Wolf

L'autor se referís a de fonts anterioras als tèxtes classics, e descarga lo personatge de tot murtre. Medèa es une femna liura e estrangièra, qu'es accusada d'èsser una masca del moment que sa preséncia destorba.

La reina muta Meropa revèla a Medèa lo murtre fondator de la ciutat. Lo cavèl mortuari amagat conten un esqueleta d'enfant, aquel d'Ifinoè, la primièra filha de Creont e Meropa, tuada sur l'òrdre de Creont, que crenhava son arribada al cap de la ciutat.

Aquela revelacion trenca lo silenci, lo oblit fals, la paur. La pèsta tòca de la vila. Lo pòple cerca un copable e lo tròba dins l'estrangièra, lèu forabendida per Creont, e que deu abandonar los seus enfants. Los confia, furiosament, a la divessa Èra, dins son temple. Lo pòble los lapida, e acusa Medèa de los aver tuats.

Notas e referéncias

Fonts

• Apollodor, Biblioteca (I, 9, 23-28), Epitome (I, 4 ; V, 5).
• Apollonios de Ròdes, Argonauticas (III, 248).
• Diodor de Sicília, Biblioteca istorica (IV, 45, 3 ; IV, 53, 2 ; IV, 55, 7).
• Euripid, Medèa (passim).
• Esiòd, Teogonia (v. 962).
• Igin, Fablas (XXV).
• Ovid, Metamorfòsis (VII, 1-424).
• Pausanias, Descripcion de la Grecia (II, 3, 8-9).
• Pindar, Òdas (Piticas, IV, 9).

Vejatz tanben

Bibliografia

• (en) Emma Griffiths, Medea, Routledge, New York, 2005 ISBN: 0-415-30070-3.
• (fr)Alain Moreau, Le Mythe de Jason et Médée. Le Va-nu-pied et la Sorcière, Les Belles Lettres, coll. « Vérité des mythes », Paris, 1994 ISBN: 2-251-32420-8.

Articles connèxes

• Jason
• Argonautas

Ligams extèrnes

• (fr)Orphée et Médée. Approche comparative de deux gestes mythiques, per Marie-Adélaïde Debray.
• (en)The Medea of the modern times
• (fr)Médée, de LeCallet e Pena (2013-)
• (fr)etimologia del nom Medèa