Wikipèdia

Lo toponime « Aiguranda »

Aiguranda, o mai que mai Ingrandes en francés, es un tipe toponimic espandit dins las regions de lengas francesa e occitana, sovent interpretat coma gallic e motivat pel limit entre dos pobles galleses. Son interpretacion lingüistica demòra encara misteriosa.

Lista e localizacion dels toponimes Aiguranda

modificar

Los noms del tipe Aiguranda son localizats estrictament en França (al sens de l'estat) e en Belgica. Son absents de la Gàllia cisalpina e de la Grand Bretanha, ancians territòris celtics çaquelà, signe d'un compausat que fasiá pas partida del fons comun de la celticitat, donc d'una innovacion gallesa.[1]

En Occitània e dins d'airals que foguèron occitans

modificar

En Occitània e dins los territòris que foguèron occitans, lo nom tradicional es normalament Aiguranda, tirat los cases d'aferèsi (e non pas Ingrandes, Iguerande, Yvrandes, etc, en principi de meteissa origina mes pus nordics). Coma los noms d'aquela sòrta son mai que mai nòrd-occitans, la prononciacion es [ɛjgy'randɔ], ai pretonic passant sovent a [ɛj]. Lista de las comunas :

Cal ajustar de lòcs que son pas de comunas, coma per exemple lo Mont de la Durande (nom francés), atestat coma Guyrandas en 1470 [2] e lo riu Engranne (nom francés), en teoria entre los Vasates e los Biturigues vivisques (que foneticament fa pensar a las fòrmas francesas del toponime).

En França stricto sensu e en Arpitània

modificar

Lista de las comunas :

L'interpretacion lingüistica d'Aiguranda

modificar

Lo mot o sintagme gallic a l'origina d'Aiguranda, d'Ingrandes e autras variantas es pas conegut, donc las reconstruccions devon èsser assortidas d'un asterisque.

Equoranda/Egoranda ?

modificar
  • Julien Havet prepausava *Igoranda o *Icoranda [3];
  • Auguste Longnon donava *ewiranda [4].
  • Ferdinand Lot utilizèt *Iguoranda [5]
  • Roger Dion prepausava *ivuranda [6], mas tanben *igoranda.
  • Charles Rostaing causissiá *equoranda [7].
  • Xavier Delamarre utiliza tanben *equoranda, en tot cas coma dintrada [8], mes un pauc après *ecoranda, *equa randa [9], que foneticament pausa mai de problèmas qu'*equoranda.
  • Pierre-Yves Lambert prepausa *egoranda [10]. Las fòrmas ancianas supausan cèrtas un -g-, mas justament un -g- intervocalic se seriá amudit dins aquela posicion, allòc que tots los resultats mòstran una granda soliditat consonantica.
  • Jacques Lacroix prepausa *icoranda o *ic(u)oranda; per el, lo radical ic- correspond a « aiga », se tròba per exemple dins Icauna (divessa de flume a Aussèrra) [11]

Lo sens dels tèrmes precedents es pels autors « frontièra », « limit d'aiga » o « limit juste ». A l'interior del mot compausat, lo mot *randa auriá precisament lo sens de « limit, frontièra ». Lo sens de « frontièra, limit » es garantit perqué los toponimes del tipe Aiguranda / I(n)grande(s) son de còps nommats Fines en latin pendant l'Antiquitat (Ingrandes (Endre), al sègle IV, Ingrandes (Vinhana), en 140.[12]

Critica de qualques interpretacions

modificar
  • *Randa auriá pas lo sens de frontièra en gallic, perqué los mots foneticament prèp de randa dins las autras lengas celticas an pas aquel sens, nimai un sens aparentat; auriá puslèu lo sens de « partida, porcion » [13] de mai, i a de noms de rius coma Égronne, Augronne, Égrenne, Iron, Yron, situats tanben a de frontièras entre civitates galleses (o pagi [14]), qu'an un rapòrt evident ambe Iguerande / Ingrandes, etc, mes que pòdon pas aver randa coma finala; Ferdinand Lot avançava Icoronum e Icoronna coma possibilitats d'origina per aquels rius [15]. Coma onno, -onna son sovent de sufixes idronomics galleses, res empacha pas que -anda siá un sufixe el tanben, o quicòm mai. En tot cas, la copadura explicita o implicita equo/icó (etc) - randa es a interrogar. Pr'aquò, dins son obratge suls noms de lòcs celtics, Delamarre torna a randa = « frontièra » [16].
  • L'element *Equo- foguèt comparat al latin e italic aequus « egal, equitable, just » per explicar l'ensemble del sintagme coma « limit just »; mas -qu- existís pas en gallic e foguèt remplaçat per -p-; caldriá donc supausar un sintagme bilingüe gallo-latin, donc tardiu [17], a una epòca que las frontièras entre pòbles galleses avián perdut l'importància qu'avián a l'epòca de l'independéncia; al revèrs, la reconstruccion ewiranda de Longnon a l'avantatge de poder s'apiejar sus uiros, glosat coma « vertadièr » per Delamarre [18], e -w- pòt donar -g- (vadum > ga en occitan, gué en francés).
  • Non cal pas pr'aquò sospeitar la celticitat del sintagme Equoranda / Icoranda, etc, coma o fa Delamarre [19] : un mot utilizat sus de frontièras de pòbles gals deu logicament èsser tanben gallic, quitament se comprenèm pas mai lo sens de sos elements.
  • Es benlèu imprudent de voler que lo mot a l'origina de nòstres toponimes siá foneticament semblable dins tot lo territòri de la Gàllia. En efècte, una partida de las evolucions posterioras dels etimes s'explica pas per l'erosion fonetica : Ai- de Aiguranda, -n- de INgrandes. Lo primièr se pòt explicar per l'atraccion de aiga [20], lo segond per la necessitat de renforçar la vocala iniciala, totjorn menaçada d'aferèsi (supression del començament d'un mot). Mas cossí explicar l'espandiment d'aquelas evolucions sus d'airals vastes, per un mot qu'aviá pas mai de sens dins las lengas romanicas, de toponimes que son pas los de grandas vilas e qu'avián donc pas de rason de viatjar e de s'influenciar mutualament ?
  • Justament Ai- a l'iniciala, e pas Aig-, se rencontra tanben, en Occitània. dins d'autres toponimes situats a de frontièras de civitates, mai que mai dels Petrocorii. Aquels toponimes an tanben una particularitat interessanta : siá se pòdon pas explicar fins ara (Aidon, Aivigas, Eybènes, ambe un dobte pel darrèr, escrit Haebene en 1322), siá cadun es sol de son nom (Aineça, Aimet). Lo cas d'Aineça es caracteristic : se pòt interpretar classicament coma Ainus (nom del propietari) + sufixe -itia e villa sosentendut [21]. Mes coma es al limit del territòri dels Nitiobròges, la distribucion dels elements pòt tanben èsser (ai-) + -niti- + marca del femenin (villa-). Per Aimet, s'observarà que meddu-/meddi-/messi- es glosat coma « jutjament » per Delamarre [22]. Aidon pòt aver dunum coma segond element, encara que in villa Aidomno, en 1020 semble pas un dunum (dubnos/dumnos, « sorne, tenebrós », puslèu al sens de « mond dels infèrns, del bas », sembla una solucion milhora).
  • En evitant de s'aventurar a donar un sens precís per aquel misteriós element Ai-, que sembla aver un rapòrt ambe las idèias de « frontièra » o de « limit » çaquelà, una possibilitat es de descopar lo sintagme a l'origina d'Aiguranda en tres elements : (etime de ai-) + cor o gor + (etime de -anda). E justament pel segond element postulat, -cor- o -gor-, Delamarre explica corro- o coro- per « barrat » [23], sens pas estrangièr a l'idèa de « frontièra ». Per -anda, pòt èsser eventualament sufixe, o aver lo sens d'« interior », cf. ando-gna, « nascuda a l'interior » [24]. Un sintagme « interior del limit (?) barrat » es pas incoërent, amai siá pas assegurat. Tot aquò es especulatiu de segur.

Nòtas e referéncias

modificar

Nòtas

modificar
  • Caldriá far lo recensament de las comunas qu'an Ai- etimologic coma primièra sillaba e comparar la frequéncia de las que son al limit d'un pòble gal ambe la mejana de las autras (fòra Gasconha de segur e en eliminant los Aigurandas). La dificultat es que l'evolucion de Ai- en situacion pretonica es sovent Ei- e que cal fisança als toponimistas per saber s'aquel Ei- ven de Ai- o de Es-. Ne resulta una part d'arbitrari dins la seleccion que pòt trebolar lo tractament estatistic.

Referéncias

modificar
  1. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 163-164
  2. ↑ Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, Toponymie des Pays Occitans, edicions Sud-Ouest, 2007, p. 71
  3. ↑ Igoranda ou Icoranda « frontière ». Note de toponymie gauloise », in Revue archéologique, tome XX, 1892, p. 170-175, citat per Roger Dion, Les Frontières de la France, Hachette, 1947
  4. ↑ citat per Roger Dion, Les Frontières de la France, Hachette, 1947
  5. ↑ Ferdinand Lot, Encore Iguoranda, in Revue des Études Anciennes, Annada 1924, Volume 26, N° 2 p. 125-129 http://www.persee.fr/doc/rea_0035-2004_1924_num_26_2_2308
  6. ↑ Les Frontières de la France, Hachette, 1947
  7. ↑ Les Noms de lieux, p. PUF (coll. Que sais-je ?), Paris, 1969, p. 41 e 54
  8. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 163
  9. ↑ Xavier Delamarre, Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne, ed. Errance, 2012, p. 149 e 150
  10. ↑ Pierre-Yves Lambert, La Langue gauloise, Editions Errance, 1994
  11. ↑ Jacques Lacroix, Les Noms d'origine gauloise. La Gaule des combats, Editions Errance, Paris, 2003, p. 45-52
  12. ↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 5
  13. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 163-164
  14. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 164
  15. ↑ Ferdinand Lot, Encore Iguoranda, in Revue des Études Anciennes, Annada 1924, Volume 26, N° 2 p. 125-129 http://www.persee.fr/doc/rea_0035-2004_1924_num_26_2_2308
  16. ↑ Xavier Delamarre, Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne, ed. Errance, 2012, p. 218
  17. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 164
  18. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 320
  19. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 164
  20. ↑ Chantal Tanet et Tristan Hordé, Dictionnaire des Noms de Lieux du Périgord, ed. Fanlac, segonda edicion, 2000, p. 149
  21. ↑ Bénédicte Boyrie-Fénié, Dictionnaire toponymique des communes, Gironde, ed. CAIRN e Institut Occitan, Pau, 2008, p. 141
  22. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 222
  23. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 126
  24. ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la Langue gauloise, ed. Errance, 2na edicion, 2003, p. 48
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Lo_toponime_«_Aiguranda_»&oldid=2431488 »