La Mandragòra

La Mandragòra (La Mandragola (it)) es une pèça de teatre de Nicolau Maquiavèl, escricha en 1520. Aquela pèça es una corta Farsa borlesca en 5 actes, un genre que prefigura lo teatre popular italian de la « commedia dell'arte » (sègle XVI).

Contèxte istoric

La Mandragòra es escricha en venjança contre los Medicis. A la casuda de la republica, Maquiavèl, aprèp que foguèt acusat de complòt contra los Medicis e caçat de Florença, qu'escriguèt Lo Prince (Il Principe) se permetent de donar de conselhs al cap de l’Estat sul melhor biais de governar. Esperava d'aquela mena que Laurenç II de Medicis li permetiá de tornar a Florença. Pasmens, Lorenç jamai cedèt. La Mandragòra li es doncas dedicada, mas es subretot una condamnacion satirica de la societat florentina de l’epòca. Es una caricatura, una polemica sociala. La Mandragòra es un còp de canon dins la societat. A aquela epòca, la politica èra dificila doncas la vida culturala tanben l’èra. Es per aquela rason que la comèdia a una originalitat fòrça particulara. Se distria de tot çò que se fasiá fins ara. Quitament la lenga sembla aver èsser creada per aquela comèdia e, mejans ela, Maquiavèl illustra son gost per la farcejada (la beffa (it)). Aquela comèdia es qualificada d’« unicum » : es unica, inimitabla. Maquiavèl d'esperel jamai produguèt una òbra tan bona qu'aquela.

Es clar que la pèça met en scèna l'essencial de la pensada maquiaveliana presentada dins Lo Prince. En efècte, los personatges simbolizan d'elements politics importants presentat dins lo libre. Atal, Callimaco representa la figura del prince entreprenent que vòl un ben al detriment d'un autre. Lucrezia representa aquel "ben" a aténher, es a dire un pòble a conquerir (Notatz que Maquiavèl s'adreça al començament de la pèça al pòble en afirmissent qu'ameriá qu'aquel siá seducha coma ela dins la pèça). Nicia representa, el, lo prince ereditari (o lo prince ancian) que cal conquerir lo ben. Lo fraire Timoteo representa, el, la Glèisa. Fin finala, se pòt plan segur veire dins la figura de Ligurio lo rusat conselhièr del prince, es a dire lo quite Maquiavèl.

L'accion

L’accion se pasa a Florença, en Toscana. L'eròi es un òme jòve, Callimaco Gaudagni, qu'acaba de passar vint ans en França, a París. Un amic mercand l’informèt qu'i aviá a Florença una femna fòrça bèla, Lucrezia, nòva esposa del ric Nicia Calfucci. Tornat dons sa vila natala, a pas mai qu’un objectiu a l'esperit: seduire la bèla Lucrezia.

L'intriga

Callimaco vòl abusar de la granda naïvetat de Nicia, borgés credul, que lo parelh maridat dempuèi 6 ans encara aguèt pas d’enfant e comença a desesperar de n'aver. Per capitar l'entrepresa de seduccion, emplega Ligurio, un cèrcadinar rusat, desgordit e malinhós. Primièr constat: Lucrezia es una femna austèra, que demòra alunhada dels plasers de la sociatat, e que jamai sortís de l'ostal levat per anar a la glèisa e se confessar. Los dos amics tentan d’abord d'en primièr convéncer Nicia de menar la seuna femna dins une vila termala, qu'èran las aigas reconegudas pels efèctes benefics sus la feconditat. Supausan que Lucrezia vendrá una presa mai aisida fòrça de l'ostal e de sa vila mas l’idèa plai pas gaire a Lucrezia.

L'estratagèma

L’entreprenent Ligurio imagina alara de far passar Callimaco per un grand mètge, especialistat de la fertilitat, recentament tornat de París. Ligurio fa comprendre a Nicia que lo « mètge » Guadagni coneis una pocion infalhible per la grossessa, una bevenda de mandragòra, una preparacion que la quita Reina de França auriá testada amb succés. Sol efècte secondari desplasent, lo primièr òme qu'apròcha la femna que aviá begut, morriá dins los 8 jorns seguents. L'estratagèma se tend, mas Lucrezia vòl pas s'alongar amb lo primièr vagabond vengut, emplegat coma victima expiatòria de la bevenda. Caldrá tota la conviccion d’una maire impacienta venir grand maire, e subretot de la Glèisa, mejans del fraire Timoteo aisidament corromput... Reconfortada pel fach que la volontat de Dieu èra segura, e que la Glèida, coma la maire, donava sa benediccion al cogoulatge coma al meurtre, Lucrezia se daissa pauc a pauc persuadar...

Vejatz tanben

• La planta mandragòra