Istòria de l'Empèri Mongòl

L'istòria de l'Empèri Mongòl se debanèt de l'unificacion dei tribús mongòlas per Genghis Khan fins a son esclatament après la mòrt de Mongke.

L'unificacion dei tribús mongòlas

Estats e frontieras principaus en Asia avans lo començament de l'expansion de l'Empèri mongòl.

Au sègle X, la region compausada de la Mongòlia modèrna, de Manchoria e dau nòrd de China èra sota lo contraròtle de la dinastia Liao. Rebutada en 1125 per la dinastia Jin fondada per lei Jurchens, laissèt la plaça a una tièra d'estats e de tribús independentas. Per exemple, lo platèu mongòl èra devesit entre cinc confederacions tribalas. De conflictes nombrós se debanèron entre l'estat Jin e aquelei tribús. Lei Jin foguèron capables de batre lei Mongòls en 1161 mai poguèron pas realizar la conquista de lor territòri.

En 1189, Temujin capitèt d'unificar tornarmai la confederacion Khamag qu'èra devesida après un periòde d'anarquiá acomençada en 1171. Lei Mongòls èran alora devesits entre cinc ensems principaus qu'èran lei Naimans, lei Merkits, lei Tatars, lei Khamags e lei Keraits. Aliats ai Keraits, Temujin obtenguèt un premier succès sus lei Merkits tre lei premiereis annadas de son rèine. A partir de 1200, gràcias a una reorganizacion de sei fòrças, poguèt acomençar la conquista de sei vesins. Lei Merkits foguèron tornarmai batuts en 1200. Puei, en 1203, foguèt lo torn dei Keraits e dei Naimans. Enfin, lei Tatars deguèron se replegar vèrs l'oèst après una tièra de desfachas. Entre 1203 e 1206, Temujin deguèt faciar l'oposicion dau cap merkit Jamukha que foguèt finalament capturat e tuat. Temujin foguèt adonc nomat cap dei Mongòls per lo Kurultai e prenguèt lo títol de Genghis Khan.

La formacion de l'empèri per Genghis Khan

Empèri mongòl a la mòrt de Genghis Khan.

Retrach de Genghis Khan.

Article detalhat: Genghis Khan.

Après l'unificacion dei tribús mongòlas, Genghis Khan reinèt fins a sa mòrt en 1227. Reorganizant la lèi de son estat e sei fòrças armadas, mandèt una tièra de campanhas militaras victoriosas per conquistar lei regions vesinas. En fòra de son organizacion militaras, sa politica li permetèt de tenir pus aisament sei conquistas. D'efèct, divèrseis elements de sa politica limitèron lei revòutas e favorizèron l'integracion dei regions conquistas dins l'Empèri en formacion :

• libertat religiosa per leis abitants e dispensa d'impòst per lei clergats.
• attribucion dei promocions au meriti e non en foncion de l'origina etnica.
• politica en favor dau desvolopament dau comèrci e dei produccions culturalas.

Ansin, Genghis Khan capitèt la conquista de l'Empèri tangut (1209 puei 1227), de la mitat nòrd de l'estat Jin (1215), dau Khanat Kara-Khitan (1218), de la partida nòrd de l'Empèri Khwarezmian (1221) e acomencèt la conquista de China. D'epedicions importantas foguèron tanben dirigidas còntra lei regions orientalas d'Euròpa. Avans sa mòrt, Genghis Khan organizèt la division de l'empèri entre seis eiretiers e la regéncia foguèt assegurada per son fiu Tolui fins a la nominacion d'un Khan novèu.

Lo rèine d'Ogedei

Article detalhat: Ogedei.

Avans sa mòrt, Genghis Khan aviá chausit Ogedei coma successor. Ansin, foguèt elegit Khan per un kurultai en 1229. Fins a sa mòrt en 1241, son rèine foguèt marcat per la consolidacion de l'Empèri e per la contuniacion dei conquistas militaras. Ansin, la capitala foguèt installada a Karakorum a partir de 1235. Au nivèu militar, seis armadas contunièron la conquista dau continent asiatic e ataquèron Euròpa. En 1234, lei rèstas de l'estat Jin foguèron destruchs ambé l'ajuda de l'Empèri Song. Entre 1239 e 1240, lei Mongòls acomencèron d'installar lor protectorat sus lo Tibet. En revènge, leis assais de conquista de Corèa e de China dau Sud mau capitèron en causa d'una resisténcia acarnada. La situacion foguèt similara en India onte lei Mongòls poguèron ocupar unei vilas dau nòrd dau Sultanat de Delhi mai foguèron finalament rebutats. Enfin, en Euròpa, prenguèron lo contraròtle dei principats russas entre 1237 e 1240. Puei, se dirigiguèron vèrs lo centre dau continent onte destruguèron leis armadas polonesas e ongrianas en abriu de 1241. Pasmens, la mòrt d'Ogedei entraïnèt lor retirament en 1242 per participar au kurultai.

La lucha de succession de 1241-1251

Après lo decès d'Ogedei, la regéncia foguèt dirigida per sa frema Toregene. Rompent ambé certanei principis de Genghis Khan e d'Ogedei, persecutèt certanei membres de la Cort e de notables musulmans creant una division entre lei responsables de l'Empèri e leis eiretiers d'Ogedei. En 1246, son favori Guyuk foguèt elegit Khan per lo kurultai. Pasmens, après son eleccion, se revirèt còntra lo partit de Toregene e restaurèt una partida deis oficiers demes durant aqueu periòde. Contunièt leis operacions militaras còntra leis Abassidas, Corèa e l'Empèri Song. Pasmens, moriguèt en 1248 marcant lo començament d'una epòca novèla de divisions. En 1250, un kurultai foguèt reünit per Baku, Khan de Russia. En causa de la distància, una partida dei familhas majoras de l'Empèri refusèt d'i anar. Batu foguèt elegit Grand Khan mai donèt la posicion a Mongke. Après unei protestacions, una segonda assemblada confirmèt aquela decision lo 1^en de julhèt de 1251.

Lo rèine de Mongke

Territòri de l'Empèri a son apogèu territoriau pendent lo rèine de Mongke.

Article detalhat: Mongke.

La decision dau segonda kurultai foguèt acceptada solament per una minoritat dei partisans dei familhas Ogedeid e Chagataid. Certaneis, coma Shiremun, assaièron egalament de reünir de fòrças per rebutar Mongke. Pasmens, lo complòt foguèt descubèrt e una partida de l'elèit mongòla foguèt eliminada per una tièra de purgas. Puei, partejèt l'Empèri ambé son aliat Batu e prononcièt una amnistia per lei presoniers. Aquò li permetèt de s'establir fèrmament coma Grand Khan e lo tròne demorèt entre seis eiretiers fins a la fin de la dinastia.

Au nivèu politic, contunièt la politica de sei predecessors per sostenir la tolerància religiosa e l'activitat economica (renfòrçament dau contraròtle de la moneda... etc.). Dins lo domeni militar, la conquista de territòris novèus contunièt egalament e l'Empèri agantèt son extension pus granda. Lo reiaume Dali foguèt conquista en 1253, lo contraròtle sus lo Tibet foguèt estabilizat en 1258, lo Califat Abbassida foguèt destruch e conquista en 1258 e la presa dau sud de China foguèt perseguida. Dins aquò, la mòrt de Mongke pendent una campanha còntra lei Song en 1259 marquèt un còp d'aplant a la conquista de China fins a 1265 onte lei combats acomencèron tornarmai.

La division e la fin de l'empèri mongòl

A partir de la mòrt de Mongke, la division de l'Empèri, ja començada per lo partimanent ambé Batu, venguèt permanenta mentre que leis armadas mongòlas deguèron faciar sei premierei desfachas. De mai, lei caps dei diferents estats mongòls acomencèron de luchar entre elei e formèron pauc a pauc de khanats separats que lei principaus foguèron la dinastia Yuan que reinèt sus l'Empèri chinés, l'Empèri deis Ilkhans, lo Khanat de Djaghataï e lo Khanat de l'Òrda d'Aur. Certanei dinastias eissidas de l'Empèri Mongòl existiguèron fins au sègle XVIII.