Exòde rural

L’exòde rural designa lo desplaçament durable de populacions quitant las zonas ruralas per anar s'installar dins de zonas urbanas.

cacharòca a Amsterdam, en 1925.

Aquela fòrma migracion es observada tot lo long de l'istòria umana e se debana uèi encara a l'escala planetari segon una intensitat e de modalitats diferentas.

En Euròpa, l'exòde rural fa sovent referéncia als desplaçaments de populacion que se produson a l’epòca de la revolucion industriala, o a partir del sègle XVIII en Grand Bretanha, e a partir del sègle XIX dins fòrça païses coma l’Alemanha puèi la França; mas de pichons exòdes rurals se debanèron a partir del sègle XI e pendent la Reneissença del sègle XII, al meteis temps que lo desvelopament de l'urbanizacion, l'apareisson de la borgesiá e la fondacion de las primièras universitats.

L'exòde rural provesís de biais significatiu:

• una fasa d’industrializacion amb la disponibilitat d'una man d'òbra importanta emplegat dins los talhièrs e las usinas;
• lo movement d'urbanizacion amb lo desvelopament dels barris de las vilas.

aquel flux de personas seràn mai o mens plan integrats dins los encastres socials existents. Sus mercat del trabalh, per exemple, aquela l'apareisson del proletariat urban que contribuís a far emergir la question sociala.

Mai tard, dins la segonda mitat del sègle XX, l’exòde rural tòca los païses en desvolopament.

Dins unes païses, de tendéncias recentas naisson que mòstran un arrèst senon una inversion del fenomèn: atal en França ont, entre 1999 e 2007, la populacion rurala a aumentèt de 9 % alara qu'aquela de las vilas progressava pas que de 4,6 %. En 2011, un ciutadan sus quatre, edat de 25 a 49 ans, declarava, dins un sondatge Ipsos, voleir quitar sa vila per un vilatge.

Un fenomèn ancian

Egipte antica

Al temps dels faraons, l'exòde rural, o anacorèsa, tòca la populacion rurala egipciana, pren de proporcions alarmantas jols Ptolemèus. Que de motius son:

• La pression fiscala: L'arribada al poder dels Lagids provòca un aument dels impòsts, al subjècte dels prelevaments regulars o de las contribucions extraordinàrias.
• La practica de l'arrendament provòca plan sovent d'abuses dels bordièrs que vòlon un retorn maxim sus lor investiment. Pression tan mens suportadas qu'existís un problèma d'identitat oposant la minoritat grèga dominanta a la massa de la populacion autoctòna.

Amb Ptolemèu IV, la pression fiscala pesa encara mai, engrana un vertadièr cercle viciós: La pauperizacion dels camps crèa totjorn mai de marginals e enfòrça los motius de desercion, dels païsans mas tanben d'autres tipes de trabalhadors. L'exòde provòca la pauperizacion al nivèl individual, coma a l'escala del païses. Cada païsan en fugida es una manca de ganh per l'Estat.

Las reaccions del poder son pas gaire eficaces. L'exòde rural contunha. Los Lagids capitèron pas a se desfar d'una logica de prelevaments excessius, mesuras autoritàrias en mai. La situacion pejora quand los vilatges son tenguts per responsables al vejaire de l'Estat de la dintrada de la renda. En -107, lo Jurament de Tebtynis es impausat als païsans d'Egipte per los ligar a la tèrra:

« Fins a que tòrni ma renda, demòri en vista present cada jorn e aplicat a las òbras agricòlas, sens me refugiar sus l'altar sacrat de temple quin que siá, sens cridar pas cap proteccion, sens inventar pas cap de mejan de me sostraire »

Grècia antica

L'Estat atenian se forma per l'union de tribús e de clans vivent en Atica. L'Estat es organizat en tres classas Los Nòbles (eupatrids), los agricultors (geomors) e les artisans (demiurgs). Dins aquel encastre, la proprietat individuala del sol, lo comèrci e l'usatge de la moneda se desvelopan. La mai granda partida dels ciutadans son de pichons païsans paures e en situacion precària. Se revòltan mai d'un còp : a Megara, a Samos, a Chio… Al sègle VI AbC pòrtan al poder Solon qu'establís una novèla constitucion. Una coalicion s'establís entre païsans, artisans e mercands per trencar lo poder dels nòbles (Refòrmas clistenianas en 508 AbC.). Mas las donadas economicas impausan de cambiaments:

• Los òmes de mai devon s'exiliar e fondan de colonias: Lo comèrci exterior progressa e pausa la question de las alianças militaras, per exemple a Esparta (Guèrra del Peloponès: 431-404) qu'acaba per l'emportar.
• L'equilibri economic e social de la Ciutat es trebolat per l'emergéncia de « nòus rics » que comolan capitada comerciala e proprietat fonzièra. Los païsans paures son constrenchs de quitar la tèrra mas tròban pas de trabalh en vila que lo prètzfach salariat es reservat als esclaus: una plèba de caumaires se forma e la Ciutat dintra dins una èra de decadéncia generalizada.

Originas e causas

L'exòdi rural es pas un simple transferiment d'una populacion rurala a un espaci urban mejancièr. Sas migracions ant diferentas formas e concernisson de fòrça nombre de destinacions:

• Las migracions durablas privilègian los mai grands centres urbans, creant una cèrta metropolizacion.
• Las migracions sasonièras o temporàrias de salariats son plan correntas dns certas professions, coma los maçons, fustièrs, ramonaires. Una partida d'aquela populacion podent tornar sus son luòc de partança, après aver constituit un peculi. (vejar al subjècte l'exemple significatiu del departament de la Cruesa).
• L'emigracion cap a la colonias de poblaments o las migracions intraeuropèas atenhent lor apogèu pendent lo periòde 1860-1930.

La populacion mondiala es, fins al sègle XIX, en majoritat rurala. En Euròpa, lo movement d'urbanizacion se desvolopa dempuèi l'Edat Mejana.

En França en 1700, 85 % de la populacion totala es rurala, 77 % correspond e d'ostals agricòls.

França: Evolucion de la populacion totala e de la populacion rurala de 1700 fins ara (en milions d'abitants)

Annada	Populacion totala	Populacion rurala	Populacion dels ostals agricòls
1700	19	16,1	14,6
1789	27	20,9	18,2
1801	29,3	28,2	18,2
1846	35,4	26,8	20,1
1861	37,4	26,6	19,9
1872	36,1	24,9	18,5
1911	39,6	22,1	13,8
1936	41,9	19,9	10,6
1946	40,5	19,0	10,2
1962	46,5	17,8	8,1
1968	49,8	17,2	7,3
1975	52,9	-	4,7

L'exòde rural resulta de la realizacion de factors de rebut e de factors d'atraccion.

Factors de rebut fòra dels camps

Pression demografica excessiva

Es una de las causas determinantas de l'exòde rural, mai o mens enforçada pels factors socioeconomics:

• Flaquesa de la qualitat de las tèrras disponiblas: per exemple en zona subdesertica
• Flaquesa de la disponibilitat de las tèrras: per de motius fisics, d'accessibilitat o d'enclavament geografic o per des motius juridics (regropament o acaparament de las tèrras pels grands domènis o proprietats integradas a de grands grops agroalimentaris)
• Estacament del grop social a la tèrra: retarda la manca d'interès de las populacions per las òbras agricòlas presentant una rentabilitat febla.

Disparitat Camp-Vila

Lo desfasament entre los dos monds quand es fòrça desfavorable, constituís una causa importanta de partença:

• Las condicions objectivas mesurant lo confòrt, l'equipament de basa, la qualitat de vida e lo nivèl de vida son percebut coma de factors motors de rebut.
• Aquelas tendéncias son pasmens contra pesadas per d'autres factors que reduson l'escart (real o psicologic) Camp-vila: Fèble cost relatiu de las denadas de subsisténcias, de l'energia, del minim necessari a la subrevida.

Sosemplec rural cronic

• Lo demai natural de populacion provòca un excès de la man d'òbra disponibla que pòt pas èsser absorbat per l'organizacion tradicionala dels mestièrs e trabalhs.
• Tot esfòrç de modernizacion començat agrava aquela pression per la supression dels emplecs salariats agricòlas.

Guèrra, expropriacion, famina

La violéncia es un factor non negligible d’emigracion, sovent decisiu. Exemples: movement de las enclausas en Grand Bretanha, collectivizacion en Union sovietica.

Factors d'atrach cap a las vilas

Tenon sovent mai sus de percepcions puslèu que sus des realitats. Mas lors efièchs se pasmens sentir fòrça:

La vila, promesa de prosperitat

• La vila dona fòrça emplecs pagats, e de salaris mai nauts. La revolucion industriala demanda, per se realizar, lo gropament en un sol luòc, l’usina, de fòrça de trabalh. Fins a l’industria « rurala » es associada a la manufactura, que se piejava sul « trabalh a faisson » dins lo sector textil o relotgièr. L’industrializacion demanda de capitals e d'infrastructuras totjorn mai importanta sonque possibles al sen d'aglomeracions, l’emplec industrial rural merma lèu al sègle XIX. Tendéncia que ven mendre dempuèi los ans 1980 pels emplecs administratius o obrièr, e tòca tanben lo sector du trabalh informal.

• La vila respond melhor a las aspiracions socialas e culturalas (subretot al vejaire de las jovas generacions): environament social mai dubèrt, mai liure, mens constrenhent que dins l'encastre tradicional, accès mai aisit a l'educacion e a l'« ascension sociala ».

Se una partida del clergat s’opausa a l’exòde rural considerant que lo mòde de vida crestian s'apara melhor dins las regions agricòlas tradicionala, unes, coma Mr Louis-Nazaire Bégin per exemple, fondan de jornals per contrar aquela tendéncia.

La vila acuèlh pel refugi forçat

Las populacions somesas e l'inseguretat o a la guerilha pensan trobar melhor acuèlh dins las aglomeracions ont vivon ja de coneissenças. (regropament familial o realizacion de quartièrs comunautaris)

Consequéncias de l'exòde rural

1. Sus las zònas de patença, lo deficit de populacion demenís, sonque per una partia, pel mecanisme de compensacion demografica. La partença dels joves – coma los enfants dels caps d'expleitacions agricòlas – cap a las vilas, a per efièch de demenir la populacion activa agricòla, alara que lo nombre de retirats agricòlas demora relativament naut. Ne resulta un desequilibri demografic important entre actius e retirats, e donc un deficit fòrça important dels regims de proteccion sociala agricòla, las cotizacions socialas podent pas equilibrar las prestacions socialas.
2. Sus las zònas d'arribada, las consequéncias mai marcadas son sentidas vivament e subte:

En vila, lo flux de populacion provesís las crisis du lòtjament, e l'instauracion de borgadas o de barris de barracas. Los nòus arribants pòblan las periferias de las vilas existentas o se realiza o se desvolopan de vilas coma Le Creusot o de de gigantescas conurbacions coma lo bacin minièr del Nòrd-Pas-de-Calais o de Lorena.

Autra consequéncias non mens realas, l'estatut de la Femna e del trabalh de las Femnas foguèt significativament modificat: « Seriá una error de creire qu'es la revolucion industriala que faguèt nàisser al trabalh de las femnas. sempre existiguèt dins la civilizacion tradicionala.(...) A l'estadi de l'economia naturala la femna - filha o esposa- trabalha a l'ostal, dins l'encastre de l'espleitacion familiala, agricòla, artesanala o comerciala, o alara contribuís per un trabalh domestic de fialaira o de teisseira ». Al contrari seguent l'exòdi rural « Amb lo trabalh en usina, (o en vila) la femna es constrencha de trabalhar fòra del fogal. Es dins aquel passatge d'una activitat interiora dins un encastre familial cap a una activitat exteriora que demora lo novelum del sègle XIX »

D'un biais mai global, lo fenomèn de l'immigracion provesida per un exòde rural per de rasons economicas de populacions fòra dels camps estrangièrs se cal pas que rejonh de la meteissas preocupacions.

Vejatz tanben

Fonts

• Histoire de la France rurale, tomes 3 (1789-1914) et 4 (1914-1974), sous la direction de Georges Duby et A. Wallon, Seuil, 1981.