Acropòli d'Atenas : Diferéncia entre lei versions

L' '''Acropòli d'Atenas''' es l'[[Acropòli|acròpoliacropòli]] [[Grècia|grèc]] mai important. L'AcròpoliAcropòli èra, literalament, la “vila nauta” e èra present dins la majoritat de las vilas grègas, amb una dobla foncion: defensiva e coma sèti dels principals luòcs de culte. L'AcròpoliAcropòli d'Atenas es situat sus un tuc a 165 mètres en dessús del nivèl de la vila. Es tanben coneguda coma ''Cecròpia'' en onor del legendari òme serpsèrp, Cècrops, rei d'Atenas.<ref>Apol·lodor</ref>

La dintrada a l'AcròpoliAcropòli se realiza per una pòrta monumentala nomenada los Propilèus. Al costat drech e frontal dels Propilèus se tròba lo Temple de Nike ÀpteraAptèra. Una granda estatua de bronze d'Atena, bastida per Fidies, se trobava a l'origina al centre. A la drecha d'ont s'enauçava aquela estatua se tròba lo [[Partenon]] o Temple d'Atena PàrtenosPartenòs (la VèrgeVerge). A l'esquèrra e a la fin de l'AcròpoliAcropòli i a l'[[Erecteon]], amb sa celèbra ''estoa'' o tribuna sostenguda per sièis [[cariatida]]s. Se tròban tanben a l'AcròpoliAcropòli las rèstas d'un teatre a l'aire liure nomenat lo Teatre de Dionís, ont se joguèron sas [[Tragèdia|tragèdias]] [[Sofòcles]], EurípidesEuripides e [[Esquil]] e las comèdias d'AristòfanesAristofanes.

L'AcròpoliAcropòli d'Atenas foguèt declarat [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat|Patrimòni de l'Umanitat]] per l'UNESCO en l'an [[1987]] a [[París]].

[[Fichièr:Venetian_siege_of_Acropolis.jpg|esquèrra|vinheta|[[Sètge]] dels venecians de l'AcròpoliAcropòli d'Atenas en [[1687]]<ref>[http://www.eie.gr/archaeologia/En/chapter_more_8.aspx ''Archaeologia of the city of Athens'']</ref>]]

Una granda part de las bastissas arquitecturalas de l'AcròpoliAcropòli foguèron edificadas pendent l'epòca de PèriclesPericles (499-429 aCabC). La plataforma èra enrodada per una muralha bastida pels pelasgspelages, que la substituiguèron a una autra anteriora mai primitiva; mai tard se bastiguèt un temple, lo HekatómpedonHekatompedon, que foguèt destruit pel rei persapèrsa [[Xerxes IerIèr|Xerxes.]] Sus sas roïnas PèriclesPericles edifiquèt lo [[Partenon]] amb las autras bastissas repartidas per tot lo tuc. Arribèt en fòrça bona estat fins al [[sègle XVI]], quand a causa de la [[Empèri Otoman|dominacion otomana]] lo Partenon foguèt convertit en [[Mosqueta]], l'Erectèon en harem e los Propilèus en polverièra.

Existisson de pròvas [[Arqueologia|arqueologicas]] de l'ocupacion e de l'usatge del puèg de l'AcròpoliAcropòli a l'[[Edat del Bronze]], quand s'i enauçava un palaipalais, fa aperaquí 6.000 ans. En aquela epòca, èra enrodat per un mur espés (entre 4,5 e 6 mètres) que comptava de paraments bastits amb de grands carrèus de pèiras consolidadas amb un mortièr primitiu nomenat ''émplekton.'' L'intrada principala gardava cap a l'èst. Al nòrd-oèst i aviá una entrada, ont òm arribava mejançant un escalièr d'aperaquí quinze gradons cavats dins la ròca.

Aquela entrada segondària èra situada prèpa del palaipalais reial. Al nòrd-èst i aviá un porticon e un escalièr qu'anava a la font coneguda coma ''Clepsidra.'' Ne demòra encara un grand tròç de muralha realizat amb de pèiras diagonalas mal escairadas del costat sud.<ref name="gcr">Pijoan</ref>

Lo rei d'Atenas Erectèu, filh de Pandion, que foguèt divinizat e erigiguèt l'Erectèon dins l'AcròpoliAcropòli, introdusiguèt lo culte a [[Atenas]] e instituiguèt las Jòcs Panatenaïcs.

[[Fichièr:Megaron.svg|vinheta|Plan esquemàticesquematic del complèxe d'un ''megaron'' (pati rectangular del palaipalais cretenc e micenic per audiéncias e reünions): 1) avantsala - 2) naos - 3) de colomnas del pòrtic e del naos]]

Après l'edat escura grèga, l'AcròpoliAcropòli arrestèt d'èsser un luòc de residéncia e venguèt lo centre de culte de la vila d'Atenas. Après l'invasion [[Dorians|dorica]] del sègle X aCabC, una nòva bastissa nomenat ''Enneàpylon'' («nòu pòrtas») cobriguèt la font. De traças d'ostals micenics demòstran que l'AcròpoliAcropòli foguèt de longa abitada a aquesta epòca e que contunhèt aital pendent los periòdes escurs que precediguèron la naissença de la polis atenesa al sègle VIII aCabC . A aquesta epòca i aviá tanben un pichon temple consacrat a Atena mencionat per [[Omèr]] e un ''megaron'' o pati d'audiéncias e reünions. Se sap pas amb certitud se s'agissiá de divèrsas bastissas o se totes èran agropadas en un unic bastiment.<ref name="gcr">Pijoan</ref>

[[Fichièr:Friso.jpg|vinheta|Fris: ''Tifon de tres caps'', apertenent a un fronton (560-550 aCabC), Musèu de l'AcròpoliAcropòli d'Atenas]]

L'AcròpoliAcropòli fortificada serviguèt coma ciutadèla per Pisistrat. Aquesta foguèt desrocada en 510 aCabC per una revolucion populara qu'aguèt lo supòrt dels [[Esparta|espartans]]. Cap a [[-480|480 aCabC]] s'i refugièron d'ancians abitants d'Atenas pendent las [[Guèrras Medicas]] contra las [[Empèri Pèrsa|tropas persaspèrsas]], los quals bastiguèron de defensas de fusta a las parts degalhadas de la muralha, qu'aturèron pas las tropas envasidoiras del rei [[Xerxes Ier|Xerxes de Pèrsia]] dins sa conquista de l'AcròpoliAcropòli, amb lo sacatge e la cremason dels temples mai grands. Fòrça depassats en nombre, jol comandament del rei espartan Leonides, los grècs retenguèron l'avançada dels persespèrses de Xerxes pendent tres jorns. La resisténcia ofrida a las [[Batalha dei Termopilas|Termòpiles]] donèt de tempss a Atenas e a las autras vilas estat del Hellade per se preparar per la batalha e véncer definitivament los persespèrses a la [[Batalha de Salamina|batalha de Salamina.]] En retornar a AtenesAtenas, Cimon II e Temistòcles ordenèron la reconstruccion dels murs sud e nòrd.

Lo terrenh foguèt aplanat e se faguèron las basas per enauçar un autre temple a la part mai nauta de l'encencha; sas fondacions se son retrobadas jol [[Partenon]] Son estança èra un pauc estrecha e alongada, coma èra abitual dins las bastissas doricas arcaïcas. La bastissa, projècte de Temistòcles, li caiácaliá aver 100 pès de long, rason de son nom ''Hekatómpedon'', mas sembla que la construccion foguèsse suspenduda e, un còp aluenhatalunhat Cimon II, foguèt lo grand Pericles qu'assumiguèt lo projècte.<ref>Pijoan</ref>

[[Fichièr:Perikles_altes_Museum.jpg|vinheta|PèriclesPericles, Grand impulsor del bastiment del AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas, segon una còpia romana d'un retrait grèc de l'an [[-429|429 aCabC]] (Nautas Museum, [[Berlin]])]]

La màger part dels grands temples foguèron rebastits jos Pericles pendent l'edat daurada d'Atenas (460-430 aCabC), qu'utilizariá lo tribut dels membres de la [[Liga de Delos]] per bastir lo Partenon e d'autres monuments de la [[Grècia antica|Grècia classica.]] Pendent lo sègle V aCabC, l'AcròpoliAcropòli obtenguèt la siá forma finala.

FídiesFidies, un grand escultor atenenc, e Ictinos e [[Callicrates]], dos famoses [[Arquitècte|arquitèctes]], foguèron los responsables de la reconstruccion del [[Partenon]] del costat sud de la plana, sus las fondacions de l'anciana bastissa de Temistòcles. La construccion durèt dotze ans, de [[-448|448 aCabC]] a [[-436|436 aCabC]].<ref>Pijoan</ref>

En [[-437|437 aCabC]] Mnesicles comencèt de bastir los Propilèus, las pòrtas monumentalas amb [[Colona|colomnas]] de [[marbre]] del Pentelic, parcialament bastidas suls ancians Propilèus de Pisistrat. Aquelas colomnadas èran practicament finalizadas en l'an 432 aCabC e avián doas alas, amb la septentrionala utilizada coma pinacotecapinacotèca.

Al meteis temps que los Propilèus, se comencèt la construccion del pichon temple de Nike Àptera, d'estil jònicjonic. Après una interrupcion a causa de la [[Guèrra de Peloponès|Guèrra del Peloponès]] contra [[Esparta]] (431-404 aCabC), lo temple foguèt acabat a l'epòca de la patz de Nícies, entre [[-421|421 aCabC]] e [[-415|415 aCabC]].

Pendent lo meteis periòde se comencèt laconstruccionla construccion de l'Erecteon, amb sa Tribuna de las Cariatidas e una ''estoa'' situada al costat sud consacrada a Pandrosos, filha de Cecrops; lo Pandrosion es atribuit a Callimac, discipol de FídiesFidies. Al pòrticportic se susvelhava lo cavòt de Cècrops. Es çò de mès grandiós temple jònic edificat en temps de PèriclesPericles, entre los ans 421 e [[-406|406 aCabC]], e aviá coma objectiu substituir lo temple destruit pels persespèrses los ans 480 e 479 aCabC, lo que èra consacrat a PosidóPoseidon e Atena, associats a ErecteuErectèu, un dels primièrs reis d'AtenesAtenas, qu'introdusiguèt lo culte a [[Atena]] e instituiguèt las Panatenees e que, fulminat per [[Poseidon|Posidó]], foguèt enterrat al luòc del AcròpoliAcropòli ont s'auça lo Erectèon.

Lo Erectèon es un temple hexàstilexastil lo naos que n'es dividit en tres parts destinadas a gardar los objèctes de culte: una part consacrada a l'imageimatge de Atena e la serp de la AcròpoliAcropòli; una autra ont se gardava l'image de PosidóPoseidon e benlèu una cisternacistèrna per la sal marina d'aquel dieu, e la tresena ont se venerava ErecteuErectèu.

Entre lo temple de Nike Àptera e lo [[Partenon|Partenó]] se trobava lo santuari de Àrtemis Braurònia, divinitat representada coma un [[Ors (mamifèr)|ors]] e adorada dins la vila àtica de Brauró. Al santuari se trobavan lo arcaic ''xóanon'' (estatua votiva normalament de fusta) de la divinitat e una estatua realizada per Praxíteles dins lo sègle IV aCabC.

Après los PropileusPropilèus, dominava l'ensems del AcròpoliAcropòli la gigantesca estatua de [[bronze]] realizat per FídiesFidies de ''Atena Prómakhos'' («la que combat en primièra linha»), bastida entre lo [[-450|450 aCabC]] e lo [[-448|448]] aCabC. La basa fasiá 1,50  m de naut, del temps que lo alçària total de l'estatua èra de nòus mètres. La divinitat aviá una lança a la man e un escut gigant al costat esquèrre, decòr per Mis amb images de la lucha entre los [[Centaure|Centaures]] e los Làpites.<ref>Pijoan</ref>

De mai de mai, lo Eleusínion, situat a la basa de la AcròpoliAcropòli, aculhiá las relíquies sagradas dels [[Mistèris d'Eleusis|Mistèris de Eleusis]].<ref>ISBN 84-7844-772-5</ref>

Autres monuments, desapareguts uèi, son la Calcoteca, lo PandrósionPandrosion mencionat mai amont, lo santuari de Pandíon, l'autar de Atena, lo santuari de Zeus Polieus e, de l'epòca romana, lo temple circular d'August e Roma.

[[Fichièr:Theatre_of_Herodes_Atticus_05.JPG|vinheta|250x250px|Vista de la Odèon de Herodes Àtic dempuèi la AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas]]

Amb la conquista de l'empèri Persa, [[Alexandre lo Grand]], filh e eretièr del rei Filip II de Macedònia, passèt a dominar tota la Mediterranèa. La libertat de Grècia foguèt proclamada als Jòcs Ístmics, mas en realitat çò que se faguèt foguèt un traspàs de l'egemonia de Macedònia a Roma. Lo [[22 de junh]] de [[-168|168 aCabC]] se liurèt la batalha de Pidna, que metèt fin a la monarquia macedònica.

Herodes Àtic, cònsol Roman, escriviá a lo sieu amic [[Ciceron|Ciceró]] parlant sus AtenesAtenas amb grand entosiasme. Fòrça italians viatjavan a AtenesAtenas per visitar la vila, e los governants, amassa amb los emperaires, aumentèron los monuments dins e defòra del AcròpoliAcropòli. Per exemple, l'an [[161]] se bastiguèt mercés a Herodes Àtic un odèon al bòrd del teatre de Dionís. Pendent l'invasion dels hèruls de l'an [[267]], aquel teatre foguèt destruit e mai tard la siá estructura passèt a far partida de las muralles. En passar los sègles, la siá part inferiora demorèt amagada per las bardisses, causa que faguèt a pensar al viatgèr Niccolò de Martini que s'agissiá d'un pont. dins lo [[sègle XIX]] s'inicièron las catacions e foguèt fin finala restaurat. Dempuèi l'an [[1957]] s'i realizan normalament representacions e de festivals.

Posteriorament, amb la dominacion catalana, lo [[Partenon|Partenó]] passèt a èsser [[Glèisa Catolica Romana|glèisa catolica]] amb lo nom de Santa Maria de Cetines: Pere lo Cerimoniós comandèt que foguèsse susvelhada nuèch e jorn per una gàrdia especiala e lo qualifica de «la pus rica jòia que dins lo mond siá».<ref>[http://www.enciclopedia.cat/fitxa_v2.jsp?NDCHEC=0049144 Article sul PartenóPartenon a l'Enciclopèdia Catalana en linha]</ref><ref>[http://books.google.cat/books?id=nrGpXHsfL3UC&pg=PA205&lpg=PA205&dq=%22La+pus+rica+joia+que+al+m%C3%B3n+sia%22&source=web&ots=SyXmqh22LQ&sig=j5uli1dkd_kkr1MgVPKNuC2Glhs&hl=ca&sa=X&oi=book_result&resnum=1&ct=result ''Istòria - 1'']</ref> Lo darrièr arquevesque catalan que diguèt messa al PartenóPartenon foguèt Antoni Ballester.

Pendent l'empèri otomà (1299-1923), los turcs ocupèron [[Grècia]] l'an [[1453]] amb la conquista d'AtenesAtenas, fins a l'independéncia hel·lènica lo [[1832|1832.]] Los PropileusPropilèus, per la siá banda, esclatèron per un incendi lo [[1640]] quand fasián la foncion de polvorí pel govèrn turc.<ref>''Enciclopedia Salvat''</ref>

Lo temple del [[Partenon|Partenó]] se transformèt dins glèisa [[Cristianisme|crestiana]] pendent l'edat mejana. S'emplegariá tanben coma polvorí pendent lo sètge d'AtenesAtenas pels [[Venècia|venecians.]] L'an [[1687]], amb l'explosion d'una pompa, se'n van desplomar fòrça colomnas de las façadas lateralas, que foguèron las mai afectadas. A començaments del [[sègle XIX]] se n'arranquèron una granda quantitat d'esculturas amb lo consentiment del govèrn otomà, las que foguèron aqueridas per l'ambaissador anglés Lord Elgin e vendudas lo [[1816]] al [[British Museum|Musèu Britanic]].<ref>Pijoan</ref>

Lo [[1832]], quand acaba la guèrra d'independéncia de Grècia, s'escuelh coma nòu rei grèc lo prince Otó E, que dintra en contacte amb l'arquitècte alemand Friedrich Schinkel pel bastiment d'un nòu palaipalais pel rei. L'arquitècte desvolòpa un projècte per bastir un palaipalais e unes jardins al AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas, sus las ruïnes dels ancians temples. Totun jamai pas poguèt se bastir, doncas que Schinkel va sobreestimar la capacitat economica del nòu reialme.<ref>[http://www.tc.umn.edu/~peikx001/archive/acro000.htm Images del projècte del Nòu Palai del AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas]</ref>

== Significat cultural del AcròpoliAcropòli ==

Cada an, los atenesos celebravan un festival nomenat de las Panatenees que rivalitzava amb los [[Jòcs Olimpics]] en popularitat. Pendent lo festival, una procession pujava dempuèi AtenesAtenas fins a la AcròpoliAcropòli, cap al [[Partenon|Partenó]] (coma se rebatiá en lo fris al dedins del PartenóPartenon). Ailà, se plaçava de manièra cerimoniosaceremoniosa lo peple (un laboriós mantèl) a l'estatua criselefantina de Atena Pàrtenos («Vèrge»), realizada per FídiesFidies. L'escultor voliá la far de marbre, mas lo pòble volguèt que foguèsse d'aur e d'evòri. Atena Portava en una man una estatua de la Victòria e l'autra man sosteniá un escut. D'aquela image se n'an solament còpias de l'epòca romana.<ref>Pijoan</ref>

[[Fichièr:ACMA_Moschophoros.jpg|vinheta|Estatua del ''Moscòfor'' (575-550 aCabC), conservada al Musèu del AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas.]]

Lo AcròpoliAcropòli a una granda activitat constructritz pendent la segonda mitat del sègle VI aCabC. [[Atenas|AtenesAtenas]] presenta una vila dispersada mas dominada per la AcròpoliAcropòli, la ''Hekatómpedon'' s'agrandiguèt e se realizèt una ''stoà'' amb un frontófronton de marbre en mostrant un relèu amb las figuras gaireben independentas de la lucha dels dieus contra los gigants.

A las catacions arqueologicas de l'an [[1866]] se descobriguèron en una fòssa, catada segurament pendent l'invasion persapèrsa, catorze images de ''kórai'' e ''koúroi'' arcaics, que destacan entre el lo ''Moscòfor'' e çò ''Cap de Rampin.'' La primièra representa un jove en portant sus las espatlas un vedell acabat de nàisser. Totas las esculturas d'aquela epòca presentan los uèlhs en forma de ametlla e un sorire «arcaic» que tracta d'exprimir una plàcidaplacida beatitud, e los sieus músculs son realizats amb una granda elegància. S'es datat de començaments del sègle VI aCabC, es de marbre, a una nautor de 163  cm e se tròba al Musèu del AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas.<ref>Pijoan</ref>

[[Fichièr:ACMA_Trois_Grâces.jpg|esquèrra|vinheta|Relèu de las Tres Mercés (sègle V aCabC), Musèu del AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas]]

[[Fichièr:Parthenon.jpg|vinheta|250x250px|Las colomnas d'òrdre dòric del PartenóPartenon]]

PèriclesPericles Donèt la direccion de las òbras de la AcròpoliAcropòli a FídiesFidies. Lo [[Partenon|Partenó]] foguèt erigit entre los ans [[-448|448 aCabC]] e [[-430|430 aCabC]], suls fondaments del Hekatómpedon, amb lo projècte dels arquitèctes Ictinos e [[Callicrates|Cal·lícrates.]] .

L'interior èra dividit dins doas salas independentas, amb l'intrada per cada façadafaciada opausada de la bastissa. La sala orientala èra la mai granda, dividida per colomnas dòriquesdoricas en tres naus, e èra ont se trobava l'escultura de [[Atena]] de FídiesFidies. dins la sala occidentala, amb quatre colomnas al centre d'estil jònic, se gardava lo tresaur de la deessadivessa, e recebiá lo nom de PartenóPartenon, es a dire, la 'sala de las vèrges'. La façada principala dona cap a orient, lo ponch per ont sòrt lo sol, coma es abitual a totes los bastiments religiosas de l'antiquitat. Aviá uèch [[Colona|colomnas]] a las siás doas façadas principalas e dètz-e-sèt a las lateralas qu'environavan tot lo temple e daissavan un correder o deambulatori que permetiá a la populacion vorejar entièrament lo temple en las siás celebracions religiosas.

Es un temple d'òrdre dòric, projectat de tala manièra que se corregiscan las desviacions de la perspectiva, es a dire, totas las linhas orizontalas se tòrnan leugièrament corbas, efièch que foguèt descobèrt per l'arquitècte anglés Penrose l'an [[1847|1847.]] Aquela bastissa demorèt intacte fins a l'an [[1687]], quand demorèt mièg destruit per una explosion pendent la guèrra venetoturca. Se crei que las esculturas de FídiesFidies èran realizadas en [[argila]] o [[Gip|greda]], perque après los sieus discipols las passèsson a [[Marbre|marbre.]] Lo frontófronton de la façada occidentala representa la lucha de [[Atena]] e de [[Poseidon|PosidóPoseidon]] per aténher lo patronat de la vila. Pausànies Ditz que las esculturas del frontófronton oriental representavan la naissença de Atena del cap de [[Zèus|Zeus.]] En fach, los frontons son coneguts per diboishes del [[sègle XVII]] e per còpias ancianas.

La novetat arquitectonica del PartenóPartenon es lo fris interior que recor lo mur de la nau, un luòc que cap de bastissa dòric aviá emplegat per decoració. A una longitud de 160 mètres, 105  cm de nautor e 5,6  cm als luòcs de maximala prigondor del relèu. Èra realizat en marbre de la montanha del Pentèlic, a 19  km del AcròpoliAcropòli. Lo formavan 378 figuras umanas e 245 d'animals en representant la procession de las fèstas de las Panatenees, la lucha dels dieus amb los gigants e la centauromàquia, e i aviá policromia: la color de las [[Metòpa|mètopes]] èra roge coma lo dels frisos, lo frontófronton èra blau e a las figuras los se pintavan los uèlhs e los pels. De las 92 mètopes originàrias dels quatre costats se'n conservanconsèrvan solament 19, qualques unas al temple meteis e autre al [[British Museum|Musèu Britanic]], doncas que la majoritat foguèron estrossejada quand lo temple se convertiguèt dins glèisa crestiana.

[[Fichièr:Elgin_marbles_frieze.jpg|centrat|vinheta|450x450px|Detalh del fris interior del [[Partenon|Partenó]], [[British Museum|Musèu Britanic]] de [[Londres]]]]

Lo PartenóPartenon lotjava la granda estatua de la deessadivessa Atena Pàrtenos, que realizèt FídiesFidies. Aquela estatua èra d'aur e evòri (criselefantina) e de 15 mètres de nautor amb pedestal. Èra vestida amb lo peple e, dessús, lo ègidal’egida; sul cap aviá un casc tot cobèrt amb figuras simbolicas e anava armada amb lança e escut en actitud de repaus; en una man portava l'image de la Victòria alada, qu'èra de mesura naturala. L'ancian istorian Pausànies faguèt una descripcion de l'estatua:

* ''Atena Varvàkion'', En marbre roman del sègle II, considerada una de las mai prèpas a la reala, que se tròba al Musèu Arqueologic Nacional d'AtenesAtenas.

* ''Atena Lenormant'', Sens acabar, al Musèu Nacional d'AtenesAtenas, una autra de las consideradas mai realas.

* Una autra còpia [[roma]]<nowiki/>na signada per Antíoc (sègle E aCabC) al Museo Nazionale Romano de Roma.

Foguèt edificat en temps de PèriclesPericles; foguèt començat l'an [[-421|421 aCabC]], pendent la trèva de la Patz de Nícies a la [[Guèrra de Peloponès|Guèrra del Peloponès]], en remplaçant l'ancian temple arcaic de Atena que foguèt destruit pels persespèrses pendent las [[Guèrras Medicas|guèrras medicas.]]

Es format d'una bastissa centrala amb planta irregulara, adaptat al desnivèl del terren, que compren doas parts sens comunicacion entre elas: a l'èst es un santuari consacrat a Atena, amb unas colomnas d'òrdre jònic; a l'oèst es format de doas capèlas amb dobla culte: una a ErecteuErectèu e [[Poseidon|PosidóPoseidon]], e l'autra per [[Efèst|Hefest]] e Butes. A l'accès dins aquelas salas se trobava la font d'aiga salada que supausadament PosidóPoseidon faguèt canerar amb un còp de lo sieu trident pendent la disputa amb Atena. A una granda ''stoà'' a la part nòrd, amb colomnas, e a la part sud es ont se tròba la ''Tribuna de las Cariàtides'', amb sièis colomnas amb figura de femna de 230  cm de nautor, realizadas per Cal·límac, un assistent de FídiesFidies. Las que se pòdon veire ''in situ'' son de còpias de las cinc que se tròban al Musèu del AcròpoliAcropòli e d'una sièisena que i a al [[British Museum|Musèu Britanic]].

[[Fichièr:Propileos1.JPG|vinheta|250x250px|Los PropileusPropilèus del AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas]]

[[Fichièr:ACMA_973_Nikè_sandale_3.JPG|vinheta|La deessadivessa Nike Àptera, representada coma Victòria, en se desligant una sandàlia ([[Atenas|AtenesAtenas]], finalas del sègle V aCabC)<ref>Pijoan</ref>]]

==== PropileusPropilèus ====

Los PropileusPropilèus èran la granda intrada a la AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas. Foguèron bastits a comptar de l'an [[-437|437 aCabC]] per l'arquitècte Mnèsicles, en un terren fòrça accidentat. Las sièis colomnas de l'intrada son dòriquesdoricas, tant a la façada davantièra coma las sièis de la part posteriora. Bastit amb marbre pentèlic, compta un vestibul de 24 x 18 mètres. Al dedins, un mur amb cinc pòrtas lo dividís en doas parts; l'occidental, mai grand, a doas filas de tres colomnas jòniquesjonicas que forman tres naus.

A l'ala nòrd i aguèt situada la primièra pinacoteca del mond: entre las pinturas que s'i expausavan i aviá l'òbra del pintor grèc Polignot (sègle V aCabC), conegut per las descripcions de las siás òbras fachas per Pausànies e per [[Plini lo Vièlh|Plini]].<ref>''La Granda Enciclopèdia en catalan''</ref>

Al costat sud dels PropileusPropilèus se tròba lo temple de Atena Nike ('Atena victoriosa') o Nike Àptera ('Victòria sens alas'). Lo bastiment data de l'an [[-421|421 aCabC]] e lo [[-410|410]] aCabC. Aquel monument plaçat a l'intrada de la AcròpoliAcropòli voliá simbolizar que, un còp sens alas, la deessadivessa se mouriá pas d'AtenesAtenas.<ref>Pijoan</ref>

Lo naos compta una planta gaireben cairada: 418  cm x 378  cm, amb lo prónaos de quatre colomnas e quatre mai a la opisthódomos, totas d'òrdre jònic.

Lo fris que recor tot lo temple aguèt una decoraciódecoracion al·lusivaallusiva a las [[Guèrras Medicas|guèrras medicas]], amb los frontons consacrats a Atena. Al parapet del bastióbastion s'apondèt l'an 410 aCabC una decoraciódecoracion amb grands relèus ont s'aprècia l'escòla de FídiesFidies, per exemple als plecs de la ròba, que s'adapta al còrs de las representacions de las Victòrias, las que mòstran de gèstes quotidianesquotidianas coma se ligar una sandàliasandala o pujar a una veitura.

==== Odèon De PèriclesPericles ====

Se bastiguèt jol mandat de PèriclesPericles e près del teatre de Dionís, al AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas.

Comptava planta quadrangular amb dobla fila de colomnas per la sustentaciósustentacion del tet e un propileu. S'utilizava per las representacions musicalas, que comencèron l'an [[-446|446 aCabC]].

Foguèt PèriclesPericles qual comandèt bastir aquel santuari al bòrd del AcròpoliAcropòli per poder retre culte als [[Mistèris d'Eleusis|mistèris de Eleusis.]] Se carguèt de la siá edificacion l'arquitècte Corebos. La planta del santuari es cairada amb divèrsas filas de colomnas e lo tet s'elevava en forma de llanterna; son estats las catacions las qu'an donat las pautas per reconéisser lo basament e la planta de tota la bastissa.<ref>Pijoan</ref>

[[Fichièr:Theatre_of_Dionysus_01382.JPG|esquèrra|vinheta|Lo Teatre de Dionís jol AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas]]

Dempuèi la segonda mitat del sègle V aCabC, una de las mai importantas creacions arquitectonic es lo teatre e un dels exemples mai importants d'aquel tipe de bastissas es lo [[Teatre]] de Dionís, bastit pendent lo sègle IV aCabC.<ref>DD</ref>

Los actors èran plaçats en una plataforma, i aviá una part interiora ont se cambiavan de indumentària, e los espectadors se plaçavan al pendent del tuc, luòc ont s'acostumavan a bastir los teatres. A la fin del sègle V aCabC foguèron substituidas las primitivas plataformas de fusta per graderies de pèira. A la part centrala de las primièras grasas i aviá 67 sètis que foguèron realizats, posteriorament, en marbre decòr e èran reservats pels sacerdòts.

==== PandrósionPandrosion ====

Bastit en temps de PèriclesPericles cap a l'an [[-421|421 aCabC]] près lo Erectèon al costat nòrd-oèst, en onor a Pàndrosos, filha de Cècrops, foguèt lo luòc ont Atena, pendent la siá lucha amb [[Poseidon|PosidóPoseidon]] per aténher lo patronat de la vila d'AtenesAtenas, faguèt créisser una [[Olea europaea|olivera]] quand ne resultèt vencedora.<ref>[http://www.cefax.org/tecno/grecia11/pandroseum.htm PandrósionPandrosion]</ref> L'an [[1917]] se plantèt l'arbre actual, en remembre del olivera mitica.

Près dels PropileusPropilèus se trobava lo santuari de Àrtemis Braurònia, bastit l'an [[-430|430]] aCabC. L'origina del santuari es una legenda que los abitants de Brauró avián aucit segon el una orssa, qu'èra l'animal consagrat a [[Artèmis|Àrtemis]], que causa la deessadivessa exigiguèt per el que se li consagressin a las siás cultas mainadas de set a onze ans que viurián al santuari a lo sieu servici; aquelas mainadas recebián lo nom d'orssas.<ref>Aristòfanes</ref> La bastissa aviá una planta trapezoïdal amb doas alas lateralas e una ''stoà'' d'unes 38 mètres de longitud per 7 mètres d'amplada.

[[Fichièr:Propylaea_and_Temple_of_Athena_Nike_at_the_Acropolis_(Pierer).jpg|vinheta|Diboish d'una reconstruccion imaginària dels PropileusPropilèus ([[sègle XIX]]), ont se vei la Pòrta Beulé en primièr tèrme]]

A l'epòca romana foguèron de divèrses emperaires o de personatges destacats los que reformèron o realizar de nòus bastiments al AcròpoliAcropòli d'AtenesAtenas. Pendent lo mandat de [[Claudi (emperaire roman)|Claudi]], l'an [[52]] se faguèt una reforma de la rampa d'accès.

dins lo sègle III, per òrdre de Flavi Septimi, se bastiguèt l'a l'ora d'ara nomenada ''Pòrta Beulé'' coma primièra intrada de la AcròpoliAcropòli abans dels PropileusPropilèus; compta doas tors de nòus mètres de nautor, una a cada costat de la pòrta. Aquela pòrta foguèt descobèrta per la arqueòleg francés Charles Ernest Beulé l'an [[1852|1852.]] A l'esquèrra de la escalinata, abans dels PropileusPropilèus, se tròba la ''Tor de Agripa'', de près de catorze mètres de nautor, de marbre gris, ont l'an [[-178|178 aCabC]] s'èra plaçat una estatua de Èumenes II sus una quadriga de [[bronze]]; posteriorament se'n i placèt una de Agripa, gendre de l'emperaire [[August|August.]] A l'epòca d'aquel emperaire, l'an [[-27|27 aCabC]], se va edificar lo temple de planta circular consacrat a Roma e August près del [[Partenon|Partenó]], environat de nòu colomnas de marbre.<ref>''Apuntas para un viaje a Grecia''</ref>

[[Fichièr:ParthenonRekonstruktion.jpg|vinheta|250x250px|Reconstruccion del [[Partenon|Partenó]] en un diboish de Joseph Kürschner ([[1891]])]]

[[Fichièr:Perserschutt.gif|vinheta|310x310px|Fotografia presa l'an 1866 en unas catacions a la AcròpoliAcropòli amb la figura del ''Moscòfor'' en primièr tèrme]]

Pendent los gaireben quatre sègles d'aucupacion turca se realizèron pas catacions ni de reformas a la AcròpoliAcropòli. La desinformacion faguèt quitament que se nomenèsse lo [[Partenon|Partenó]] coma «Panteó» e temple d'un dieu desconegut a Euròpa, segon cònsta en lo volum ''Turcograecia'', publicat per M. Kraus Lo [[1584|1584.]] L'ambaissador de [[Loís XIII de França|LluísLoís XIII de França]] a [[Constantinòble|Constantinòple]] descriguèt AtenesAtenas en lo sieu libre ''Voyage pòrta Levant'' ([[París]], [[1632]]), ont relata que lo PartenóPartenon «se trobava cossí se venguèsse de se far».

Establit un assolaçat francés lo [[1658]], se comencèron a aver los primièrs visitantsvisitors estrangièrs. L'an [[1674]], l'ambaissador francés a Constantinòple encarguèt a l'artista Jacques Carrey que realizèsse una sèria de diboishes del PartenóPartenon e de las siás esculturas, qu'an servit posteriorament per la documentacion del luòc abans de l'atac que sofriguèt lo [[1687]] pels venecians, davant que n'anava Francesco Morosini, qui de mai de mai ensagèt s'emportar las esculturas de las quadrigues del frontófronton oèst, amb lo resultat de l'estrosseja completa per la casuda que patiguèron als pendents del AcròpoliAcropòli. Qualques unas de las rèstas foguèron reculhidas per la rèsta de militaras e son las que se tròban en divèrses musèus d'Euròpa ([[Roma]], [[Venècia]], [[Copenaga]]).

Pendent lo [[sègle XVIII]] foguèron los franceses los qu'organizèron un mercat d'antiquitats a AtenesAtenas e atenguèron transportar una mètopa e una lòsa del fris del PartenóPartenon a [[París|París.]] A mitjan aquel quite sègle, la ''Societat de Diletants'' de [[Londres]] encarguèt a l'arquitècte Nicholas Revert e al pintor James Stuart que mesurèsson e diboishèssondessenhèron las bastissas e las esculturas d'AtenesAtenas; lo [[1762]], doncas, se publiquèt lo primièr volum de las ''Antiquitats d'AtenesAtenas'', amb un grand trabalh scientific e unes grands diboishesdessenhs. A començaments del [[sègle XIX]] Lord Elgin, ambaissador anglés, transportèt un grand nombre d'esculturas del PartenóPartenon a Anglatèrra, e après longas negociacions las aqueriguèt lo govèrn l'an [[1816]] pel [[British Museum|Musèu Britanic]] de Londres.

Quand lo [[1834]] Grècia obtenguèt l'independéncia, se comencèron las primièras catacions amb los arquitèctes Schaubert e Kleanthes, supervisats pel conselhièr del rei LluísLoís E de Bavièra (paire de l'alavetz rei de [[Grècia]] Otó E), Leo Klenze. L'an [[1837]], la ''Societat Arqueologica Grèga'', jos la direccion de Panaiotis Kavvadiàs, faguèron retirar totes los ostals turcas que s'èran anats en bastint dins la AcròpoliAcropòli.

* Devambez, Pierre. ''Diccionario De la civilización griega.'' Barcelona, Destini, 1972. D.L. B.26323-72. 

* DD.AA.. Pijoan, Historia Del arte - 1. Barcelona, Salvat, 1966. 

* Maggi, Stefano, E Troso, Cristina. ''Los Tesoros De Grecia.'' Madrid, Libsa, 2006. [[Special:BookSources/8466213368|ISBN 84-662-1336-8.]] 

* Barral E Altet, Xavier. Historia Universal del Arte, volum II: «La Antiguedad Clásica». Barcelona, Planeta, 1986. [[Special:BookSources/8432066826|ISBN 84-320-6682-6.]] 

* Richter, Gisela M.A.. ''Lo arte griego.'' Barcelona, Destini, 1980. [[Special:BookSources/8423310183|ISBN 84-233-1018-3.]]