Version del 18 setembre de 2012 a 18.02 Modificar Jiròni (discussion \| contribucions) 73 632 modifications →‎Origenas e accession al poder ← Cambiament precedent		Version del 18 setembre de 2012 a 18.02 Modificar desfar Jiròni (discussion \| contribucions) 73 632 modifications Cap resum de modificació Diferéncia seguenta →
Linha 3 : Dioclecian met fin al periòde abitualament conegut pels istorians coma [[Crisi del sègle III\|Crisi del Sègle III]] ([[235]]-[[284]]). Establiguèt un govèrn [[autocracia\|autocratic]] e es aquel que pausèt los fonadaments de la segonda fasa de l'[[Empèri Roman]], coneguda segon lo biais de veire: [[Dominat]] (en oposicion al Principat instituit per [[August]]), la [[Tetrarquia]] o simplament l'[[Empèri Roman Tardiu]]. Las [[reformas de Dioclecian]] cambièron fondamentalament l'estructura del govèrn imperial e ajudèron a estabilizar l'Empèri economicament e militarament, li permetant de demorar gaireben intacte pendent los cent ans venents. == ~~Origenas~~Originas e accession al poder == [[Illiria]]n d'origina umble (de [[Dioclea]], prèp de [[Salona (Dalmàcia)]]), Diocles<ref>Èra lo primièr emperaire (aprèp [[Felip l'Arabi]]) amb un nom complet grèc que foguèt certificat: ''Dioclês''. Format del meteis biais qu<nowiki>'</nowiki>''Eracles'' (''Kléos Hêras'', "la fama/glòria d'Hera"), amb la racina de ''Zeus'' substituint la d<nowiki>'</nowiki>''Hera'' (''Kléos Diós'', "la fama/glòria de Zeus"). Aquel foguèt latinizat en ''Diocletianus'' quand Diocles venguèt emperaire. </ref> s'aucèt dins los rengs de l'armada. Se sap que foguèt ''Dux Moesiae'', amb la responsabilitat de defendre lo [[Danubi]] Inferior. Quand en [[282]] las legions del Danubi Superior proclamèron Emperaire lo Prefècte pretorian [[Marc Aureli Car\|Car]], Diocles comencèt a ganhar la confisança del nòu emperaire e n'obtenguèt lo consolat en [[283]] amb lo reng de ''Comes domesticorum'', es a dire, comandant de la [[cavalariá]] e de la gàrdia personala de l'Emperaire. L'~~estella~~estela ascendenta dins de l'Empèri Roman èra [[Flavi Aper]], lo [[prefècte pretorian]] e sògre de [[Numerian]] filh de Car. En [[283]], Car causissèt lo seu filh primièr [[Carin]] coma [[August (títol)\|August]], amb que daissava lo suenh de l'Occident, e se desplacèt amb Numerian, Aper e Diocles a l'Orient, contra l'[[Empèri Sassanida]]. Car ganhèt la capitala sassanida, obtenguent una victòria fòrça importanta, mas moriguèt en julhet/agost, segons los diches tustat per un [[Eslhauç]] o benlèu de malautiá. Daissèt Numerian coma nòu August, e una armada que seuriá anar fins a las frontièras de l'Empèri. ''[[Apuri Aper\|Apurius Aper]]'' afirmava que Numerian tanben èra malaut, per aquò l'emperaire viatjava dins un veïcul tancat, sens cap de contacte amb l'exterior. Quand los soldats notèron la pudor e dubriron lo veïcul, Numerian èra mòrt. Diocles profeitèt de l'ocasion, acusant Aper d'aver tuat Numerian, e tuèt d'esperel lo prefècte pretorian davant las tropas, que sul còp lo proclamèron Emperaire, lo [[20 de novembre]] de [[284]].<ref>L'''[[Istòria Augusta]]'' explica aquel assassinat, que seriá estat contat pel Dioclecian al grand paite de l'autor ficticiu d'aquel libre, Flavius Vopiscus: {{cita\|Quand Dioclecian, diguèt, encara aviá un emplec menor, se teniá dins una alberga dins la tèrra dels [[tongres]] en Gàllia, consultava com cada jorns la seuna fortuna amb una [[druida\|druidessa]]. Aquela li diguèt, 'Dioclecian, es fòrça avariciós e tanben fòrça avar', que Dioclecian responguèt, çò dich, pas seriosament, mas de craca, 'Serai pron generós quand vendrai emperaire.' A aquò la druïdessa repondèt "No conta craca, Dioclecian, perquè seràs emperaire quand aurà tuat un marran}}. Diocles auriá començat a buscar de dosenas de marrans, inutilament. Quand se passèt l'episòdi de la descobèrta del cadaver de Numerian, Dioclecian èra obligat de tuar Aper (segon la sovent pauc fiable ''Istòria Augusta'') accomplissent la profecia, perque en lenga latina "aper" significa "marran". (''Carus et Carinus et Numerianus'' xiv-xv)[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Historia_Augusta/Carus_et_al*.html]. </ref> Mas, i aviá un autre emperaire legitim en Occident, [[Carin]], lo filh grand de Carus. Carin e Diocles se trobèron prèp de [[Belgrad]], e lo darrièr ganhèt la [[Batalha del Riu Margus]], tuant Carin e venent l'unic governant de l'Empèri, amb lo nom de Dioclecian. Las fonts sin en desacòrdi sus se que passèt vertadièrament dins la batalha: [[Aureli Victor]] afirma (39. 11) que Carin auriá ganhat la batalha, quand un dels seus oficièrs, que la seuna seriá estat sedusida pel jòve emperaire, l'escotelèt per l'esquina; [[Eutropius]] sosten (9.20.2) que Carin seriá estat abandonat per la seuna armada. Dioclecian, dins un acte inabitual de cleméncia, tuèt pas nimai despausèt lo prefècte pretorian de Carin e [[Cònsol roman\|cònsol]] [[Aureli Aristobul]], mas lo confirmèt, e mai tard li donèt lo [[procònsol]]at d'[[Africa]] e la dignitat de prefècte urban - una carrièra que qualques savents veson coma una recompensa per la seuna traïson.

Dioclecian : Diferéncia entre lei versions