Edvard Munch

Edvard Munch, (se prononcia [muŋk]), nascut lo 12 de decembre de 1863 a Ådalsbruk (Løten en Norvègia) e mòrt lo 23 de genièr de 1944 a Òslo, es un pintre e gravador expressionista norvegian.

Edvard Munch
Edvard en 1933 Edvard en 1933
Edvard en 1933
Naissença	12 de decembre de 1863 Ådalsbruk, Løten (Norvègia)
Decès	23 de genièr de 1944 Òslo (Norvègia)
Nacionalitat	Norvegian
Activitat(s)	Pintor, gravador, illustrator, dessenhaire, escultor, fresquista, fotogaf, cineasta…
Formacion	Escòla de la catedrala d'Òslo
Mèstre	Frits Thaulow, Christian Krohg, Erik Werenskiold, Léon Bonnat…
Movement artistic	Naturalisme (realisme) e/o impressionisme nordic, expressionisme
Òbras reputadas	Lo Crit (1893) La Madòna (1894)
Illustracion : Edvard en 1933

Presentacion brèva

Edvard Munch pòt, a posteriori, èsser considerat après l'exposicion berlinesa de 1892, coma davancièr de l'expressionisme dins la pintura modèrna. Es plan lèu reputat per son apartenéncia a una epòca artistica novèla en Alemanha e en Euròpa centrala. Son òbra e son importança son uèi reconeguda en Euròpa e pel mond.

Las òbras de Munch mai conegudas son aquestas concebudas al començament de las annadas 1890, subretot amb Lo crit. Son òbra conéis son succès verai dins los païses nordics sonque a partir de 1909, mercé a la granda exposicion retrospectiva organizada per son amic Jappe Nilssen e per Jens Thiis, director de la galariá nacionala d'Òslo. Lo pintre absent es momentanèament convalescent dins una clinica privada de Copenaga, après i èsser dintrat en estat de depression nerviosa, victima de trebles greus du comportament, fisics e nerviós, en 1908.

Sas tecnicas de predileccion son subretot la pintura e la tempera sus carton. Es tanben un davancièr de l'art accessible a totes, un art desvelat, mostrat e non amagat, dins las carrièras e los espacis publics, dins los diferents luòcs de natura.

Edvard Munch sempre foguèt captivat pels païsatges de broa del fjòrd d'Òslo, que descobriguèt dins sa jovença per de camins de tèrra, puèi jove artista dempuèi la mar mercé a Hans Jaeger, capitani de pichona naus de léser. Aquestes luòcs venguèron emblematics de sa vida.

Biografia

Jovença

Autoretrach (1882).

Edvard Munch naís catiu lo 12 de decembre de 1863 a Løten. Es pas baptejat a la glèisa, mas a l'ostal per crenta de santat. Grandís dins diferentas localitats de mòrs disparatas, mas pro pròches de la capitala norvegiana, Cristiània. Son paire, Christian Munch (1817-1889), es un mètge militar de revenguts pro modèstes, ven pasmens d'una familha borgesa, prestigiosa e puritana, que compta fòrça istorians, artistas e foncionaris. Lo fraire del paire es l'istorien Peter Andreas Munch, premièr Norvegian qu'aquèt accès als archius secrets del Vatican.

Edvard pòrta lo prenom del rèire de la linhada Munch.

Son paire, Christian, deu de contunh mudar per complir meninosament sa foncion. Sa familha lo seguí docilament.

Sa jova esposa, de vint ans sa cabdeta, Laura Cathrine Bjøllstad, es la filha d'una familha païsana de rics agricultors, mas marcada pels estigmats de la tuberculòsi. Es atirada per la pintura e inicia sa filha aïnada, Johanne-Sophie, de temperament mai calme que Edvard, lo mainat turbulent, cabdet d'una annada. Fatigada per cinc emprenhament successius, morís de la tuberculòsi. La familha cai dins lo desrèi, un marit veuse de 50 ans d'edat, prigondament religiós, a vegada mistic e tormentat, la filha aïnada Sophie de 6 ans, Edvard qu'a pas que 5 ans, lo pichon Peter Andreas de 3 ans, los nenons Laura Cathrine de 1 an e Inger, que ven de nàicer.

Mas la sòrre cabdeta de l'esposa mòrta, Karen Marie Bjøllstad, qu'a pas de dòt e vòl sortit sa condicion païsana, lèu torna prene lo ròtle mairal. A lo mèsme temperament artista que la defunta maire. E los mai grands enfants que demòran 30, carrièra de Pilestradet en periferia de Cristiània, tornant a lors collatges de papièr, amb mossas e fuèlhas, culhidas pendent las longas passetjadas.

La familha contunha a viure dins de periferias, a vegada obrièras, a vegada mai borgesas, o encara païsanas e miserablas.

Edvard contunha sos estudis a l'escòla de la catedrala de Cristiània. Es sempre de santat fragila e de fèbla constitucion, aclapat de bronquitis cronicas e de pujadas de fèbres pendent son enfança, mas es sa sòrra aïnada Johanne Sophie (1861-1877) qu'es la victima seguenta en 1877 de la ftisia (una de forma de tuberculòsi). Aquesta jova artista de la familha morís a 15 ans dins lo cadieràs de vime que gardarà la familha, puèi Edvard fins a sa mòrt. Una mai jova sòrra, Laura Cathrine, es lèu diagnosticada coma patissent de « melancolia » (uèi depression greva). Laura Cathrine (1866-1926) es internada a l'asili a vint ans per causa de nevròsis prigondas e per i demorar a vida. Dels cinc enfants, sol son fraire Andreas (1865-1895) vengut mètge, se marida, mas morís d'una pneumonia unes meses après lo maridatge. Munch torna sovent a las impressions de malautiás, de mòrt e de tristum. Inger (1868-1952) immortalizada dins aquestas jovas annadas dins lo quadre Ma sòrre Inger expausat amb succès en 1885 a l'exposicion universala d'Anvèrs demòra, coma Edvard, celibatària.

Lo 8 de novembre de 1880, Munch escriu dins son jornal: « Ma decision es arrestada, serai pintre. » A alara setze ans.

Mas son paire, patriarc autoritari, lo constrench a d'estudis tecnicas d'ingenhaire, mas lo daissant far çò que considèra pas que coma un seulement comme un passatemps. L'inscriu d'ofici a l'escòla tecnica de Cristiània.

L'Enfant malauta es una tela de jovença de Munch, realizada dins l'ostal  n^o 1 de Schouss Plass, dins la banlèga obrièra de Grünerløkka. Aquesta qu'incarna la figura mairala es la tanta Karen-Marie Bjøllstad (1839-1931). Una primièra isanha venguèt entre lo nebòt e la tanta de fòrt caractèri, quand lo primièr artista grafinha violentament la tela. Una segonda separacion fòrça durabla sul plan afectiu se plaça entre 1902 e subretot 1910, quand l'artista comença a tornar mai frequentament en Norvègia, sa tanta li reprochant sa vida dissolguda. Fins a que l'artista vièlh assistirà als obsèquis de la tanta, que l'aviá educat e elevat, sonque a corta distància de la glèisa e del cimentèri, podent pas sortir de sa veitura.

Realisme

L'Enfant malauta, 1885-1886.

Munch estudia doas annadas a l'escòla tecnica abans de se consacrar plan seriosament a l'art. Abandona las matematicas, malgrat las colèras e exortacions de son paire consternat, estudia los ancians mèstres, s'associa a un pichon grop d'estudiants en pinture desargentats que lògan un modèste talhièr pròche de la carrièra Karl Johann, seguís de leiçons de dessenh de nud a l'escòla reiala de dessenh e obten pendent un temps la correccion del mai grand naturalista norvegien de l'epòca, Christian Krohg. Sas primièras òbras son banhadas del realisme francés e, lèu, se revèla coma un grand talent. Christian Krohg e sos amics, Erik Werenskiold e Frits Thaulow, vesent un probable grand artista, capitèron a li far balhar una primièra borsa d'estudi pel ministèri. En 1885, Munch es admés a l'escòla reiala de design.

En 1885, Munch demòra un brèu a París. Ongan, comença son trabalh sus un quadre decisiu, L'Enfant malauta. Per Munch, s'agís de sa sòrre aïnada Sophie que nomena tanben Berta e Maja, dins de deliris de fèbre. Trabalha longtemps sul quadre, en cerca d'una « primièra impression » e d'una expression pincturale satisfasenta per transcriure una experiéncia personala dolorosa. Renóncia a l'espaci e a la forma plastica e causís una composicion remembrant una icòna. Dirà: «Amb L'Enfant malaut, me soi dobèrt una dralha novèla, una brèca foguèt traucada dins mon art. Gaireben totas mas òbras ulterioras devon lor existéncia a aqueste quadre.» La superfícia del quadre mòstra los signes d'un procediment creatiu dificil. La critica es fòrça negativa.

Pendent una demorança en 1889, apren per azard a París dins un jornal norvegian la mòrt de son paire. Se remembra alara d'aqueste, demandat per un pacient, aviá fin finala capitat a se liberar per li cridar son nom e li adreiçar per gèst un darrièr salut, un paire minuscul e al crani calv s'alunhant sul cai tal que l'aviá vist dempuèi lo naut pont del naviri.

Las òbras màgers de las annadas seguentas son mens provocantas per lor forma. Inger a la plaja, en 1889, mòstra l'aptitud de Munch per representar d'atmosfèra lirica, dins la dralha del neoromantisme de l'epòca. Penh lo quadre a Åsgårdstrand, una vilòta de la broa près de Horten. Lo litoral es fòrça tòrt, caracteristic de la region, es un leitmotiv significatiu dins fòrça composicions de Munch.

La Cristiània Boèmia

En 1889, pench entre autre lo retrach de l'autor norvegian del roman Scènas de la Boèmia de Cristiània, son amic Hans Jæger. La frequentacion dins la segonda mitat de las annadas 1880 de Jæger e de son cercle d'anarquistas radicals marca un viradís decisiu dins la vida de Munch, e es la font d'una mutacion e d'un conflicte intèrne. Es a aquesta epòca que comença sa vasta produccion biografica literària, que tornarà mai d'un còp sus son existéncia. Aquestes primièrs dessenhs foncionan coma de « consultacions » de diferentas motivacions centralas de las annadas 1890. En accòrdi amb las idèas de Jæger, vòl tornar transcriure per una captura mai pròche e fidèl l'ànsia modèrna: vòl « pénher la siueuna vida ».

França

Nuèch a Saint-Cloud (1890).

A la davalada de 1889, Munch a l'escasença d'una granda exposicion de sas òbras à Cristiània, l'Estat li balha una borsa d'artista per tres ans. A París, ven l'escolan de Léon Bonnat. Mas lo vam mai important, se sentís s'orientant dins la vida artistica de la vila. Es a aquesta epòca qu'espelís un movement postimpressionista amb diferentas experiénciass antinaturalistas. « L'aparelh de fotografias pòt pas concurenciar lo pincèl e la paleta, çò escriu, del moment que se pòt pas l'utilizar al Paradís o en Infèrn. »

Pauc après son arribada a París, Munch apren la novèla de la mòrt de son paire. Es dins aqueste contèxte qu'es sovent interpretat la solitud e la melancolia de son quadre, Nuèch (1890). L'interior escur amb la sola figura a la finestra es totalament dominada pels tons blaus, una pinture « ton sus ton » que remembra los acòrdis de colors nocturns de James McNeill Whistler. Aquesta òbra modèrna e unica es tanben una expression de la « decadéncia » de las darrièras annadas del sègle XIX.

Pendent la mòstra de la davalada de 1891 a Cristiàna, Munch mòstra entre autres de la melancolia. Dins sos quadres dominan las grandas linhas corbas e las zonas de colors omogenèus, una simplificavion e una estilizacion utilizada per Paul Gauguin e los sintetistas fransesas. « Simbolisma — la natura foguèt formada dins un ambiant moral », escriu Munch.

A aquesta epòca, realiza las primièras esquiças de son òbra mai coneguda, Lo Crit. Tanben penh una serie d'òbras dins un estil impressionista e puntilhista, amb per subjèctes la Sèina o l'avenguda centrala de Cristiàna, Karl Johans gate. Mas çò qu'interessa subretot Munch, son las impressions de l'anma e non pas aquestas dels uèis.

Alemanha

Lo Crit (1893).

A la davalada de 1892, Munch presenta los fruchs de sa demorança francesa. A la seguida d'aquesta exposicion, es convidat per l'Union artistica berlinesa (Berliner Kunstverein), ont aquestas quita òbras devon èsser expausadas a l'Architektenhaus. Mas aquò acaba per una cachavièlha de succès d'escandal. Lo public e lo pintres vièlhs aculhiguèron Munch coma una provocacion anarquista, e l'exposicion foguèt tancada a causa d'aquestas protestacions.

Munch se faguèt tanben conéisser a Berlin e decidiguèt d'i demorar. Dintra dins un cercle de literators, artistas e intellectuals ont los escandinaus son fortament representats. S'i trapan, entre autres, lo dramaturg suedés August Strindberg, l'escultor norvegian Gustav Vigeland, lo poèta polonés Stanisław Przybyszewski, l'escrivan danés Holger Drachmann e l'istorian de l'art alemand Julius Meier-Graefe. S'i parla de la filosofia de Nietzsche coma d'ocultisme, de psicologia e dels costats escurs de la sexualitat.

En decembre de 1893, Munch expausa sus l'avenguda Unter den Linden. Presenta entre autres sièis pinturas jol títol Estudi dins una seria. L'Amor. Aquò marca lo començament de çò que vendrà lo cicle La Frisa de la Vida (Lebensfries), « un poèma sus la Vida, l'Amor, la Mòrt ». S'i trapa de motius saturats d'ambiant (stimmungsgesättigt), coma La Tempèsta, Clar de luna et Nuèch estelada, ont se pòt sentir l'influéncia del soïssa alemand Arnold Böcklin. D'autres motius enlusission lo costat nocturn de l'amor, coma Ròsa e Amèlia e Vampira.

Diferents quadres an la mòrt coma tèma, e lo mai marcant es La Mòrt dins la cambra de la malautiá. Dins aquesta composicion se remarcan per exemple los deutes de Munch pels sintetistas e simbolistas franceses. Amb sas colors crudas e pallòtas, lo quadre mòstra una scèna calhada, comparable al quadre final d'una pèça d'Ibsen. La scèna remembra la mòrt de sa sòrre Sofia, e tota la familha es representada. La morenta, setada dins un cadieràs, es representada d'esquina, mas atrach l'agach sul personatge que representa lo quita Munch.

L'an seguent, la frisa contunha amb de quadres coma La Paur, Cendres, Madòna, Esfinge o Las Tres Edats de la femna, un quadre monumental totalament dins lo vam del simbolisme. En comun amb Meier-Graefe, entre autres, Przybyszewski realiza en 1894 la primièra publicacion sus l'òbra de Munch. La descriu coma « realisme psiquic ».

• 
  La Mòrt dins la cambr de la malauta (1893).
• 
  Vampira (1893).
• 
  La Madòna (1894).
• 
  Ànsia (1894), òbras avent de similituds amb Lo Crit.

Retorn en França

En 1896, Munch abandona Berlin per Paris, ont demòran entre autres August Strindberg e Meier-Graefe. Se concentra sempre mai suls mejans grafics, al prejudici de la pintura. A Berlin, aviá començat amb la gravadura a l'aiga fòrta e la litografia; realiza ara en collaboracion amb lo celèbre estampaire, Auguste Clot, de litografias en colors e sa primièra gravadura sus fusta. Prevei tanben la produccion d'una frisa jol nom Lo Miralh. Sa mestresa sobeirana dels mejans grafics e sa granda originalitat artistica fan qu'es uèi reconegut coma un classic de las arts graficas.

Realiza doas afichas de programas per doas pèças de Henrik Ibsen, Peer Gynt e John Gabriel Borkman, montadas e jogadas al teatre de l'Œuvre, alara que l'illustracion de las Flors del mal de Baudelaire demòra inacabada.

De retorn en Norvègia en 1898, realiza las illustracions d'una edicion especiala del jornal alemand Quickborn, amb de tèxtes d'August Strindberg. Crompa un ostal a Asgårdstrand. Fa la coneissença de Tulla Larsen, amb qui comença, en 1899, un grand viatge: París, Niça, Berlin, Florença e Roma.

Belle Époque

Las Filhas sul pont (1901).

A la Belle Époque, Munch essag d'acabar sa frisa. Pench una seria de quadre novèls, d'unes dins de formats mai grands, parcialament emprench de l'estetica del Jugendstil. Pel grand quadre, Metabolisme (1898), realiza un quadre de fusta de relèus escultats. Recep d'en primièr lo nom de Adam e Èva e ocupa la plaça centrala del mite del pecat original dins la filosofia pessimista de l'amor de Munch. D'òbras coma La Crotz voida o Golgotha (las dos de 1900) rebaton una orientacion metafisica de l'epcòa e son tanben un resson de la jovença de Munch dins un mitan pietista.

Una relacion amorosa agotanta a aquesta epòca afortís Munch dins lo fach de viure l'art coma una vocacion.

La Belle Époque es una fasa ininterrompuda d'experiéncias. Un estil decoratiu e viu se manifèsta, influenciat per l'art dels nabis, coma per exemple Maurice Denis. Ja en 1899, Munch pench La Dança de la vida, quadre que pòt se resumir coma una « monumentalizacion » personala e ausarda d'aqueste estil decoratiu. Una seria de païsatges del fjord de Cristiàna, estudis delicats e decoratius de la natura, son considerats coma lo paroxisme del simbolisme nordic. Pench Las Filhas sul pont, quadre classic cargat d'emocions, pendent l'estiu 1901 a Åsgårdstrand.

Succès e crisi

Los Quatre Filhs del doctor Max Linde (1904).

Al començament del sègle XX, Munch èra en posicion de bastir una carrièra europèa veraia. En 1902, presenta pel primièr còp, a l'exposicion de Secession a Berlin, la frisa dins son integralitat. Una exposicion de Munch a Praga influéncia de nombroses artistas chècs.

En 1902, crompa un ostal jaune dins lo modèst vilatge de pescadors de Asgårdstrand. I viu en companhiá d'una dòna de la nauta societat, Tulla Larsen, al grand prejudici de sa tanta. Crompa un primièr aparelh fotografic de marca Kodak. Experimenta amb aviditat las diferentas tecnicas adaptadas a la reproduccion grafica, de materials supòrts de las lengas artisticas. Frequenta dempuèi d'annadas ja lo laboratòri d'Auguste Clot, ont benlèu encontrèt Enric de Tolosa-Lautrèc.

Mas sa vida personala es pas simpla: dins la nuèch del 11 al 12 setembre de 1902, pendent una scèna violenta amb Tulla Larsen, es nafrat d'un còp de revolvèr a la man esquèrra. Sa mestressa Tulla, per jòc erotic, fenguèt aver morir a una dòsi de morfina e abandonada jaguda dins un ataüc enrodat de candèlas. L'emocion fàcia d'aquesta vision submergís l'artista instable, mas quand tòrna lucid, la mesa en scèna macabra e grossièra lo fa ascalar dins una violenta colèra. La disputa fa plaça a un combat armat de verai entre los dos amants protagonistas.

Après un viatge en companhiá de Hans Jaeger, en Belgica entre casinòs que se revèla, après los excesses d'alcoòl, de filhas en flor e de jòcs, desastrosas per sas finanças, se'n va sol s'installar a Berlin.

Los retrachs, sovent de pè, prenon una plaça sempre mai granda dins son òbra. Lo retrach de grop Los Quatre Filhs del doctor Max Linde (1904) es un dels caps d'òbra del retrach modèrne. Pasmens en 1904, se'n va de l'ostal del colleccionaire e oftalmològ, Max Linde a Lübeck, de mal entendre amb aqueste darrièr mecèn fortunat. La causa de la disputa es la màger realizacion demandada: a pas decorat las parets de la cambra dels quatre filhs del doctor de pinturas comportant d'estranhs encontres erotics e suggestius, regolants de femnas e de flors?

En 1906, fa los decòrs de la pèça Los Revenents de Max Reinhardt. Lo quadre de La Mòrt de Marat (1907) fa paréisser l'ànsia de la mòrt de l'artista, e sas reaccions marcadas per l'alcoòl, las drogas e la fatiga demòran imprevisiblas.

En 1908, après sa rompadura amb una violonista anglesa, modèla del pintre Matisse, chafrada Eva Mudocci, va a Copenaga, mas es ara de contunh alcoolizat. Patissent de depression nerviosa e d'allucinacions, se daissa internar dins la clinica privada del doctor Jacobson. Subís una electroterapia energica, amb de banhs d'aiga salada, d'acid carbonic e de lach. Demòra sempre mai pasiblament pendent mai de sièis meses a Copenaga, tornant a d'activitats amaisantas; una fotografia lo mòntra brocant dins lo jardin e sa cambra privada se transforma en talhièr d'artistas. Fa lo retrach de son mètge, experimenta las tecnicas fotograficas, ten sos quasernets de creator e redigís encara son jornal intima.

Fin 1908, es promogut cavalièr de l'òrdre de Sant-Olaf, alara que se prepara una granda mòstra d'un centenat de sas telas a Cristiàna. En 1909, la Nasjonalgalleriet que coorganizèt l'exposicion li crompa cinc òbras majoras.

En 1912, a l'escasença de l'exposicion internacionala del Sonderbund a Colonha, una sala entièra li es consacrada.

De 1914 a començament de 1917, après d'annadas de causidas e de discussions amb las autoritats norvegianas que n'avián fach la preseleccion a partir de 1909, concept d'en primièr dins son talhièr en plen aire, a Kragerø, e realiza sol las immensas pinturas a l'òli qu'ornan l'aula de l'universitat de Cristiàna. La frisa a basa d'allegoria de disciplinas e de païsatges de natura es pencha in situ de 1916 al començament de 1917. Marca un dels primièrs visitors de tria, lo compositor Richard Strauss qu'i dona dos concèrts en març de 1917.

En 1916, Munch crompa son confortable ostal d'Ekely a Skøyen, près d'Oslo. I viu solitari mas amaisit e onorat, e contunha a pénher. Fortuna facha, acaba de multiplicar de crompas fonzièras sus las tèrras a la broa del fjord d'Oslo. Anciós de los protegir, pren tenben possession d'aquestes païsatges entre vila e camp, tons dels boscs, pradas e ribas marinas marcadas per signes e ròcas gigantas, tèrras d'entre-dos qu'ama dempuèi son enfança. Atal, espandís son activitat creatritz a Hvitsten, Kragerø, Grimsrød, Alerud, Asgårdstrand o Ekely. Fa auçar de palencs e, en plen aire, expausa sas telas e cartons. A vegada penh en mitan d'un païsatge de nèu, enrodat de telas penjadas als arbres o agafadas a las parets de fusta o amolonadas dins una lòtja de tèrra… Tot se passa coma se volgava fixar l'art dins la natura e lo luòc de vida dels òmes e de las bèstias.

En 1927, amb una camèra, fa sos assags de corts mestratges.

Vèrs 1930, A de problèmas oculars (emorragia de l'enveirat) amb la vision de còrs flotants importants que representèt dins uns de sos quadres.

Dins los ans 1930 e al començament dels 1940, los nazis jutjan son òbra « art degenerat » e levan oficialament, en 1937, 82 quadres de Munch expausats dins los musèus alemands. Lo pintre norvegian serà prigondament trebolat per aquesta situacion, es qu'èra antifaissistas mas considerava l'Alemanha coma sa segonda patria.

• 
  La Mòrt de Marat I (1907).
• 
  La Mòrt de Marat II (1907).
• 
  Friedrich Nietzsche (1906).
• 
  Òmes al banh (1907).

Mòrt

Edvard Munch dins lo jardin de la vilá Lindesche a Lübeck (1902).

Edvard Munch morís a Ekely, dins sa proprietat près d'Oslo, de vespre del 23 de genièr de 1944, après una pneumonia, fachs sos 80 ans. Donèt a l'ostal de vila d'Oslo après l'invasion alemanda, lo 18 d'abril de 1940, de la mai granda partida de sa colleccion personala, un millierat de quadres, 45000 dessenhs e aquarelas e sièis esculturas. Lo legat es finalizat en 1944 e compren la totalitat de l'òbra grafica, fotografica e cinematografica, les colleccions personnalas,e tanben de fonzièrs.

Paradoxalament, sas funeralhas son una granda commemoracion publica orquestrada en fanfara per las autoritats nazias norvegianas, puèi de festenals e bevendas popularas en onor del grand òme sota l'egida de la crotz gamada.

Onors

La vila d'Òslo bastís unas annadas après sa mòrt, en son onor, lo musèu Munch o Munchmuseet, inaugurat en 1963 dins un pargue de verdura a Tøyen.

L'efigia d'Edvard Munch aparéis suls bilhets de 1000 coronas norvegianas.

Annèxes

Munch en 1933.

Bibliografia

• Dr Tayfun Belgin, Pr Ralph Melcher, Jacqueline Munck, Andrei Nakov, Marc Restellini, Pr Raimund Stecker, Denise Wendel-Poray, Detmar Westhoff, Dr Roman Zieglgänsberger, Expressionismus & Expressionismi - Der Blaue Reiter vs Brücke - Berlin-Munich 1905-1920, catalogue de l'exposition de la Pinacothèque de Paris, 2011, 376 p. ISBN 9782358670241
• Ulrich Bischoff (trad. Anne Lemonnier), Edvard Munch 1863-1944, Cologne, Taschen, coll. « Petite collection Art », 2011, 96 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-3-8365-2885-6. .
• Marion Diez et Caroline Edde, Edvard Munch : l'œil moderne, Centre national d'art et de culture Georges Pompidou (Paris), Schirn Kunsthalle (Francfort-sur-le-Main), Tate Modern (Londres), 2011, 59 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-2-84426-538-8. . Modèl:Commentaire biblio
• Dominique Dussidour, Si c'est l'enfer qu'il voit : dans l'atelier d'Edvard Munch, Paris, Gallimard, coll. « L'un et l'autre », 2006, 236 p. (ISBN 2-07-078119-4) Dans cet essai, Dominique Dussidour insiste sur la très grande période de création de Munch, à partir de 1909, au sortir de la clinique du docteur Jacobson à Copenhague où il s'était fait soigner pour alcoolisme. Prenant appui sur la correspondance de l'artiste, elle retrace ses efforts pour voir les choses, les paysages et les gens sans tenir compte des conventions ni des convenances.
• J. Gill Holland (dir.) (préf. Frank Høifødt), The Private Journals of Edvard Munch : We are flames which pour out of the earth, Edvard Munch, The University of Wisconsin Press (Terrace book), J. Gill Holland, 2005, 224 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-0-299-19814-5. .
• Ingrid Junillon, Edvard Munch face à Henrik Ibsen : impressions d'un lecteur, Louvain, Peeters, 2009, 487 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-90-429-2252-5.  Modèl:Commentaire biblio
• Atle Næss (trad. Hélène Hervieu), Munch : les couleurs de la névrose, Paris, Hazan, 2011, 470 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-2-7541-0535-4. .
• Gérard Titus-Carmel, Edvard Munch. Entre chambre et ciel, Besançon, Virgile, 2007, 102 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-2-914-48158-8. .
• Frédérique Toudoire-Surlapierre, La Dernière Fois, suivi de Entre l'horloge et le lit : le dernier affrontement d'Edvard Munch, Chatou, Éd. de la Transparence, 2007, 284 p.  {{{títol}}}. ISBN 978-2-35051-024-8. .
• Jean-François Chevrier, « Le “drame de la vie” : Edvard Munch », dans L'Hallucination artistique, L'Arachnéen, 2012, 688 p. (ISBN 978-2-9529302-9-1)

Bendas dessenhadas

• Giorgia Marras, Munch avant Munch, Steinkis éditions, mai 2016, préface d'Ester Armanino, traduit de l'italien par Marie Giudicelli ISBN 979-10-90090-99-6
• Steffen Kverneland, Munch, 2014, Nouveau Monde, ISBN 2369425482 ; 2e édition 2017

Filmografia

• Edvard Munch, la danse de la vie, film suédo-norvégien de 221 minutes réalisé par Peter Watkins, The Masters of Cinema Series, Eureka (1974) Biographie des jeunes années de l'artiste, filmée dans des lieux où ce dernier habita, avec des acteurs non professionnels, et dans des tons proches de ceux des toiles de Munch, le film relate trois décennies de la vie du peintre.
• « Edvard Munch, ou l'“anti-cri” », parcours dans l'exposition à la Pinacothèque de Paris, 19 février-18 juillet 2010, documentaire réalisé par Dov Bezman et Frédérike Morlière, Pinacothèque de Paris, 2010, 44 minutes 15 (DVD, contient également un entretien avec Marc Restellini).
• Munch 150, documentaire norvégien de 88 minutes, réalisé par P. Grabsky, 2013. Sur l'exposition osloïte de 2013.

 Nòtas e referéncias

Autres ligams

Notícias

• L'Éphéméride anarchiste : notice biographique

Ligams extèrne

• (en) Petite biographie illustrée
• (no) (en) Munchmuseet (lo musèu Munch)
• Los manuscrits e escrits de Munch sus emunch.no
• (en)Sus l'exposicion nacionala del 150n anniversari de sa naissença en 2013
• (no) Galariá Munch
• (no) Munch al Kunstmuseene de Bergen
• (en) Edvard Munch dins Artcyclopedia
• (en) Sus son darrièr talhièr a Ekely