Costume provençau

Lo costume provençau tradicionau compòrta doas grandas variantas : lo costume arlatenc, o provençau après que Frederic Mistral aja relançat son pòrt a la fin dau sègle XIX coma signe de l'identitat culturala de Provença, e lo costume comtadin, portat dins lo Comtat Venaicin e fins au nòrd de Durança, e mai a Avinhon. Encara utilizat lo dimenge fins a la debuta dau sègle XX, son usatge corrent a progressivament desaparegut pendent la primiera mitat dau sègle XX. Actualament, es pas portat qu'episodicament, per de grops folclorics o pendent manifestacions volontaristas de l'identitat locala. Lei dos tipes de costume son aisidament identificables dins lor version femenina : còfa generalament escura sus la cima dau crani cobrissent unicament lo tinhon, e siloeta « en sablier » plan prononciat per lo costume arlesian, còfa blanca a la grèga eventualament recobèrta d'una plecha de meteissa color per lo costume comtadin. Segon lei classas socialas, lo teissut dau costume cambi, mas dins cadun dei dos grands estils, la copa demòra a pauc-près la meteissa.

Retrach de Maria Gavaudan, de Làurias, dans un costume provençau deis annadas 1850

Costume tradicionau

• Costumes en Provença
• 
  Gardians en tenguda tradicionala
• 
  Confrariá Provencala dau Manten dei Tradicions
• 
  Costume d'Arle ai Santei Marias de la Mar
• 
  Còfa provençala comtadina a Sent Genièis de Comolaç
• 
  A Fòntvielha, lo molinier davant sa tremuèja

Cada pèça dau costume regionau, portat per lo paisan o l'artisan, tirava son origina d'un costume ciutadin. Çò que ne fasiá son originalitat èra l'important descalatge dins lo temps amb un tipe de vestiment laissat dempuèi de lustres per lei borgés dei vilas. N'es pas tot parier per lo vestit femenin. Per prene pas que l'exemple dau costume d'Arle, la rauba, lo casaquin, la còfa e leis afiquets son ja fixats a l'epòca de Loís XV. S'a pas cessat d'evoluar fins au sègle XIX, es dins la continuitat. Es arribat ara a una certana estabilitat.

Masculin

Provençau en costume tradicionau condusent la carreta ramada au Mercat de Nadau de Fòntvielha (2010)

Tambourinaire jogant de galobet

Lo paisan provençau dau sègle xviii portava la culòta a la francesa ambe de bas o de lei guètas de pè, un gilet e una jaqueta a dos basques. Lo sol element qu'anava traversar lei sègles es estat la talhòla, cencha de lana, generalament roja, que portava a la talha. Lo sans culottisme pòst-revolucionari metèt de temps a s'impausar a la campanha. Ponch per de rasons politicas, mas tot simplament perque la culòta èra adaptada ais activitats quotidianas «dins lei garachs, la fanga e la nèu». Es solament en Camarga que lei bragas foguèt lèu adoptada coma un indispensable vestit de trabalh. Per leis autras partidas dau vestiment, contunhèron a demorar populars la blòda, alara apelada camisa, qu'èra considerada coma un escondon-posca, lo tricòrn, lo bonet aitau coma lo capèl de feutre redond qu'èran portats sus una perruca - element dempuèi de temps surrané [paraula francesa de traduire] - per lo paisan o l'artisan. Aquelei còfas cediguèron pas la plaça a la cima de fòrma que pendent lo sègle XIX. Aqueste foguèt nomenat lou sofé, perque caufava coma un canèu de padena. Aqueu descalatge èra pas de mòda a Avinhon vila eleganta ont res distinguissiá pas lo costum dei borgés de la vila d'aqueu deis artisans o dei rurals. Vèrs 1830, es quitament estat notat que «lei joves se vestisson pas autrament que lors domestics e seriá de marrit ton d'aver per lo dimenge dei vestits diferents d'aqueus deis autres jorns».

Feminin

Entre la fin dau sègle xviii e la debuta dau sègle xix, totei lei viatjaires, avent daissat una relacion de lor viatge en Provença, se son extasiats davant lo costum portat per lei provençalas, femnas dau pòble o borgesas. Foguèt lo cas de Moszynsky, un còmte polonés, en 1784, d'Arthur Young, en 1789, de Stendhal, en 1838, e quitament d'Adòlf Tiers, revengut sus sei tèrras en 1822.

Costume paisan per Henry Herbert La Thangue

Vestiment comtadin d'amassaira de lavanda

Demieg totei lei varietats localas alara a la mòda, sols lei costumes d'Arle e comtadins, portats indiferentament per lei femnas de totas condicions, an traversat la Revolucion, en contunhant a evoluar d'una faiçon naturala. Fins dins leis annadas 1950, èran encara portats, quotidianament a Arle per un certan nombre de femnas, e mai particularament lo dimenge dins lo Comtat Venaicin. Lo costume d'Arle es estada la tenguda femenina tradicionala dins tot l'ancian arquevescat, a temptat de s'impausar fins a Avinhon jos l'impulsion de Frederic Mistral, a versat sus la riba drecha de Ròse de la Camarga gardonenca fins a l'Usètge, s'es espandit a l'Èst per delai la Crau, fins a Durança e lo golfe de Fòs. Tota son evolucion es descricha au Museon Arlaten. Aqueu costume d'Arle se distinguís primier per una còfa especiala que necessita lo pòrt de peu lòng. En foncion dei jorns de la setmana e dei pretzfachs a complir, aquela cofadura èra retenguda sus la cima de la tèsta per un riban, una cravata o un nos de dentèlas. Mas exigissiá totjorn un temps de preparacion important e dei suènhs particulars per respectar l'exigéncia de sei canons. Aquela cofadura es pauc adaptada uèi a una vida professionala modèrna. Fàcia a la mòda dau peu cort, un substitut jos forma de postís es estat prepausat, mas sa manca de naturau l'a vodat a la malescaduda.

• Évolution du costume d'Arles
• 
  Arlatenca ai uelhs bruns d'Antoine Raspal (1738-1811), Musèu Grobet-Labadié a Marselha
• 
  Arlatenca a la Vènus d'Arle d'Augustin Dumas, 1860 Museon Arlaten
• 
  Dòna Ginoux ambe gants e ombrèla de Vincent van Gogh, 1888, Musèu d'Orsay
• 
  Còfa d'Arlatenca, aigarèla d'estudi de Michel Mans, 20 setembre 2006

La capa d'ivèrn expausada au Los Angeles County Museum of Art

Doas comtadinas en costume tradicionau

Demieg lei pèças que compausa actualament lo vestiment e signa son elegància, i a la capèla, plastron de dentèla en forma de trapèzi, aparegut en 1860, e que cobrís la peitrina, lo chale grand, de forma carrada, que mòtla lo buste, la rauba lònga en satin de diferentas colors, totjorn pinçada a la talha, lei dauraduras (jòias, agrafas, boclas o cròcs) que son transmesas de generacion en generacion. Aquelas ondraduras van dau torn de còu d'argent, ai diferentas crotz d'aur filigranadas, dichas crotz provençalas, dei braçalets d'aur massís enriquits de diamants, ai pendents d'aurelhas (pendents o brandanta) reservadas ai solas femnas maridadas, en passant per lei bagas^{anèu? fr bagues} reauçadas de pèiras preciosas, lei boclas de sabaton d'argent, leis agrafas de mantèu dauradas o argentadas, lei cròcs d'argent per la cencha que permetián de suspendre lei claus, a l'encòp signe de riquesa e de possession sus l'ostau familiau.

Lo costume comtadin

Prestacion d'un grop comtadin au teatre antic de Vaison

Lo costume comtadin designa lei vestiments tradicionalament portats dins lo Comtat Venaicin e au nòrd de Durança fins a la fin dau sègle xix. Representa l'un dei dos grands tipes de costumes portats en Provença, maugrat qu'en 1884, lo felibre Frederic Mistral aja cercat d'impausar lo costume d'Arle coma simbòle dau vestit provençau . Son signe mai distintiu es la còfa a la grèga. Avent naturalament evoluat per lei sègles, la version fixada vèrs 1850 dau costume comtadin, e dont lo pòrt es estat relançat per lo felibre Teodòr Aubanèu a la debuta dau sègle xx se declina en mantuna matèria, en foncion dei sasons e dei mestiers. Sei compausantas demòran pasmens identicas : camisa, cotilhon, jupa simpla o matalassada, lo coutilhoun, faudau, corselet, casaquin, poncha e còfa. En ivèrn, s'i adjonh una capa. Lei comtadinas pòrtan d'un autre costat un torn de còu de velós, suportant una jòia, lo mai sovent una crotz.

Nòtas e referéncias

• (fr) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en francés intitolat « Costume provençau ».

Veire tanben

Bibliografia

•  La Provence et le Comtat Venaissin. Arts et traditions populaires. Aubanel. ISBN 2-7006-0061-4. 

Articles connèxes

• Costume provençau comtadin
• Costume d'Arle