Chartrosa de Granada

La chartrosa de Granada (o monastèri de Nosta Dauna de l'Assompcion) qu'ei un edifici barròc bastit au sègle XVI qui arcuelhó monges dinc a 1835.

L'òrdi deus Chartrós qu'estó fondat en 1084 dens lo massís de la Chartrosa au ras de Grenòble, en Daufinat de Vianés, per Sant Brunon e 6 companhons (4 clergues e 2 laïcs). Qu'ei hèra austèr, observant lo june e lo silenci dab hèra de rigor. Los monges que viven dens cèlas individuaus e que consacran lo lor temps a la pregària, a l'estudi e au tribalh manuau. Aqueth òrdi qu'avó 24 monastèris en Espanha, la grana majoritat deus quaus estón avalits en 1836 peu desamortiment de Mendizábal e per la secularizacion generau. Uei que demòran 4 chartrosas en activitat en Espanha: Miraflores (Burgos), Montealegre (Tiana), Aula Dei (Saragossa) e Porta Cœli (Serra). La soa construccion que comencè en 1516 gràcias a ua donacion de tèrras per Gonçau de Còrdoa, lo «Gran Capitani». Uei l'ensemble n'ei pas sancèr per'mor lo gran claustre, las cèlas e autas pèças que's perdón mes òm que'n consèrva ua grana partida.

Òm qu'arriba au portic per un portau d'estil plateresc. Lo bèth peiron qui'ns mia a la pòrta de la glèisa, òbra deu maçon Cristóbal de Vílchez, qu'ei precedit d'un camin empeirat d'estil granadin, de pèiras negras e blancas, hèit en 1679. Lo devant de la glèisa qu'a en haut un blason d'Espanha, dilhèu per'mor aqueste monastèri que dependèva de la chartrosa de Nosta Dauna deu Paular, a Rascafría, fondacion reiau. Lo portau deu Neoclassicisme en marme gris qu'estó dessenhat per Joaquín Hermoso en 1794. L'imatge de Sant Brunon en marme blanc qu'ei devut a Pedro Hermoso, hrair deu precedent. Un vestibul austèr que'ns mia a un polit claustre d'òrdi doric, comunament aperat lo «claustron» tà destrià'u deu gran claustre ara desapareishut. Qu'ei au dia d'uei lo center deu monastèri e las pòrtas de totas las pèças que dan sus las soas galerias. D'un deus sons angles que's pòt observar la tor de la glèisa.

Lo refectòri (sala de minjar) qu'ei ua pèça grana dab vòuta d'ogivas e arcs. Que s'i tròba ua catedra tà la lectura durant l'arrepèish. Lo contracòr qu'a ua crotz pintrada peu hrair laïc Juan Sánchez Cotán, qui ei tanben l'autor de la «Santa Cena» e deus tablèus qui ondran las parets arrepresentant diferents episòdis de la fondacion de l'Òrdi e scènas deu martiri patit peus chartrós en Anglatèrra pendent lo règne d'Enric VIII, e de tres telas de la passion de Jèsus. A costat deu refectòri deus monastèris que's tròba ua petita pèça, aperada lavatorium, dab ua hont on los monges e's lavan las mans abans d'entrar au refectòri, en tot recitar lo psalm 130, los purmèrs versets deu quau son De profundis clamavi ad Te, Domine («De las pregondors que clamèi de cap a Tu, ò Sénher!»). La sala d'aqueste monastèri (ara shens hont) qu'ei ondrada d'un arretaule suus «Apòstols Pèir e Pau» pintrat au clarescur per Sánchez Cotán (atau la pèça que s'apèra la sala deus sants Pèir e Pau), e d'autes tablèus deu medish autor sus sequéncias de la construccion de la purmèra chartrosa, la «Santa Fàcia», «Dus avesques de l'òrdi» e la «mair de Diu dab l'enfant Jèsus». Aquesta pèça gotica qu'estó la capèra deu monastèri dinc a la construccion de la glèisa; apuish, qu'estó emplegada com capítol de hrairs laïcs. Los arcs en heishèus de colomnetas que s'i arredusen a ua sola acabant a bona hautor deu sòu. Dens l'autar que's tròba un tablèu d'autor desconeishut. Aus costats, la «mair de Diu balhant la popa au son nenè» e la «mair de Diu e lo Crist mort». Los autes que son de Vincenzo Carducci arrepresentant sequéncias estacadas a la vita e a la mort deus sants Brunon e Uc.

La sala capitulara qu'ei la pèça on los monges e s'amassavan tà deliberar suus ahars de la comunautat. La pòrta d'entrada, qui e's distingueish peus sons ornaments e peus sons claus de bronze, qu'ei l'òbra deu hrair convers Juan Martín, atau las deu claustre. La vòuta qu'a influéncias goticas. Los tablèus qui ara ondran las parets que son de Carducho: l'«Aparicion de la Verge a Sant Brunon dens lo lièit de mort», l'«Aparicion de la mair de Diu a hrair Joan Fort»^[1]^,^[2] e mantun martiri de monges a las mans de turcs e d'uganauds. Au costat seguent deu claustre que i a 3 capèras: l'ua qu'embarra ua escultura de «Nosta Dauna deu Rosari»; l'auta, ua taula e 2 cadièras de marqueteria en mei d'un ancian petit pabalhon tà l'exposicion de l'Eucaristia a l'adoracion deus fidèus; e la tresau, un «Ecce Homo», òbra deus hrairs García.

Lo plan de la glèisa qu'ei d'ua sola nau, divisada en 3 partidas: la purmèra, entau pòble; la dusau, entaus hrais convers; e la tresau, mei estenuda, entaus monges. Enter la deus hrairs convers e la deus monges que's tròba l'arrèrcòr dab 2 arretaules d'estil barròc churrigueresc portant 2 tablèus de Sánchez Cotán, sensibles per la loa delicadesa e peu lor misticisme: lo «Repaus pendent la huèita en Egipte» e lo «Baptisme deu Crist». La pòrta de veire qu'a incrustacions de coscolhas, d'evòri, d'argent, d'ebèn, e de husta de Guaiacum sanctum. Las parets qu'an un sarròt d'ornaments de plastre. Enter los bujaus dab esculturas, tanben de plastre, que i a grans quadres portant 6 telas arrepresentant scènas de la vita de Nosta Dauna. Que son devudas a Bocanegra, autor tanben de l'«Immaculada Concepcion» situada suber la pòrta d'entrada e de la bèra tela de «Nosta Dauna deu Rosari» qui's tròba suber un petit arretaule a esquèrra. Lo santuari, on e's tròba l'autar, qu'ei coronat d'ua copola elliptica. Que's distingueish per la riquessa de la policromia e de l'ornamentacion. Que i a 4 esculturas de plastre («Avesque cartusian», «Sant Joan Batista», «Sant Brunon», «Sant Uc»), 4 tablèus de Sánchez Cotán sus scènas de la Passion e, au center, l'«Assompcion de Maria», de Bocanegra. L'autar màger qu'ei ondrat d'un baldaquin de husta dab miralhs, a l'interior deu quau e's tròba l'«Assompcion de Maria», de José de Mora. Arron de l'autar màger, separat de la glèisa per ua pòrta de veire de Venècia, que's tròba la capèra deu tabernacle, on pintrura, escultura e arquitectura e's honen tà crear ua de las òbras mei bèras e sensiblas deu Barròc espanhòu. L'ensemble qu'estó bastit per Francisco Hurtado Izquierdo enter 1704 e 1720. L'austeritat cartusiana que vad aquí grandor en aunor deu sacrament de l'Eucaristia. A cada angle, suber hauts pedestaus, 2 colomnas d'òrdi corintian que sostienen arcs suus quaus e's quilha la copola. Dens las travadas, ondradas d'estendards sostienguts per nenès, que i a consòlas dab estatuas de «Sant Josèp» (José de Mora), «Sant Joan Batista» (Risueño), «Sant Brunon» (José de Mora) e «Santa Maria Magdalena» (Duque Cornejo), qui ei tanben l'autor de las estatuas de las Vertuts apujadas suus oculus, dus deus quaus e dan sus capèras aus costats, çò qui ei caracteristic de las glèisas cartusianas. Las parets, hèra decoradas, qu'enquadran telas d'Antonio Palomino sus tèmas de l'Ancian Testament. Suus 4 triangles curvilinèus qui forman l'anèth de la copola dab los arcs suus quaus aqueth e s'apueja, que son arrepresentadas las figuras deus 4 evangelistas e, dens la copola, pintrada a la fresca per Palomino, que figura Sant Brunon com un Ercules sostienent l'ostensòri suu món, la Trinitat dab Nosta Dauna e Sant Joan Batista e, autorn, diferents còrs d'anjos e de sants. Au center que's quilha lo tabernacle de marme. Un pedestau que sostien 4 estatuetas dauradas dab simbèus eucaristics e 8 colomnas negras salomonicas suber las quaus e's tròba ua rica arquitectura a la cima de la quau està l'imatge de la fe. A l'interior que i a ua estructura dab la forma de temple on e's tròba lo tabernacle (lo cròfe on e's guarda l'Eucaristia) qui èra adorada peus monges deus oculus deus costats.

La sacristia, dessenhada per Hurtado Izquierdo, qu'estó realizada per diferents mèstes enter 1727 e 1764. Que pareish, per la soa talha e per la soa estructura, ua gleiseta. Forma, lutz, color e un sarròt d'ornaments barròcs que s'i honen tà dar ua sensacion de grandor, de mobilitat e d'inconsisténcia. Lo sòcle qu'ei de marme de Lanjarón. Qu'ei egaument de marme un arretaule de «Sant Brunon», de Ferrer, e de l'«Immaculada Concepcion», d'Alonso Cano. La copola escura que destona: qu'ei ua fresca de Tomás Ferrer. Dens un bujau a esquèrra, au ras de l'arretaule, que's tròba un imatge de «Sant Brunon», òbra de José de Mora, de beror unica. La decoracion qu'ei completada per òbras deu hrair laïc Francisco Morales arrepresentant scènas de Jèsus Crist (lo «Crist de l'Expiracion», l'«Immaculada Concepcion arrecebuda peu Crist de l'Expiracion» e l'«Immaculada Concepcion arrecebuda peu Pair Eternau») e de santas cartusianas. Las pòrtas e comòdas, arrecobèrtas d'acajó, de Guaiacum sanctum, d'ebèn, de coscolhas, d'evòri e d'argent, que son l'òbra deu hrair laïc Manuel Vázquez, qui metó 34 ans.