Besierenc (sosdialècte)

Non confondre amb Besierés.

Lo besierenc o bederrés[1] es lo sosdialècte lengadocian parlat dins lo país de Besièrs. Presenta un caractèr de transicion entre lo lengadocian occidental e l'oriental que fa que d'unes lingüistas coma Alibèrt e Pèire Bèc lo classifiquèron dins l'airal oriental, mentre que Domergue Sumien, dins una proposicion mai recenta de classificacion (de 2009), lo situèt dins lo domeni occidental.

Fonetica

modificar

Vocalisme

modificar
  • La realizacion de -a finala atòna e [ɒ] coma dins la màger part de l'occitan (s'opausa doncas a la [a] del montpelhierenc qu'apareis tre Beçan).
  • La màger part de l'airal litoral del besierenc pronóncia -u- [ø̞], e es globalament a partir del nòrd de Besièrs que la prononciacion [y] ven preponderanta.
  • Lo sufix -iá se pronóncia [jɛ] (pas en morfologia per contra). Ex: malautiá [malaw'tjɛ].

Consonantisme

modificar
  • Coma en lengadocian oriental, l'evolucion majoritària de -CT- latin es [ʧ] (franc de lièit, nuèit e uèit). Ex: dich, fach e lach.
  • La letra -j- s'i pronóncia [ʒ] coma en narbonés e dins lo lengadocian meridional, en oposicion amb las solucions africadas del lengadocian oriental.
  • En fonetica sintactica lo besierenc presenta una continuïtat amb lo montpelhierenc e ignòra l'iodizacion de la -s (ex: las vacas [laz ˈbakos], e s'opausa doncas als sosdialèctes vesins del sud e de l'èst que practican aquesta gaireben sistematicament (ex: las vacas [laj ˈbakos]).

Pasmens se ditz pas pus [pa pø̞s], pas res [paʁ:ɛs], pas gaire [pa gajʁe] mas pas tròp [pas tʁɔp].

  • Lo besierenc palataliza en [ʧ] sistematicament los grops consonantics sortits del plural. Aital caps e cats se realizan totes dos [kaʧ].

Morfologia

modificar
  • La primièra persona del vèrb èsser i es sòi [sɔj].
  • La marca de 1a persona sg. i es -i (-e mai a l'èst). Ex: canti, cantavi e cantèri (en montpelhierenc: cante, cantave e cantère).
  • La marca de la 2a persona i es -as [o̞s] (contràriament al lengadocian oriental a al narbonés). Ex: cantas, cantèras, cantèssas.
  • La tresena persona del plural del present es sistematicament en -on prononciat [u]. Ex: *canton ['kantu], dison ['dizu].
  • La 1a persona del condicional se fa en parlariá, legiriá, rendriá (e non parlariái, legiriái, rendriái) coma dins lo parlar de Lauragués.
  • La 3a persona del plural de l'imperfach e del condicional, -ián se pronóncia [jw]. Ex: disián [di'zjɔw].
  • aital ('atal' en narbonés)
  • balaja ('engraniè(i)ra' en narbonés, 'escoba' en montpelhierenc)
  • cal(h)ar (e non 'taisar')
  • pigassa ('destrau')
  • vuèi [bɛj]: uèi

Tèxt en besierenc

modificar

Sant Afrodisi e lo camèl d'Antonieta Conte-Regis in Legendos Bezieirencos, Contes e remembres en lengo mairalo, Besièrs, 1937.

  • Lo premièr per azard que vegèt un camèl
  • De la paur fugiguèt d'aquel bestial novèl.
  • Un autre s'acampèt pauc a pauc, mès pas gaire,
  • P(u)èi enfin lo tresen, mai ardit gausèt faire,
  • (Saique èra borralièr), un solide licòl
  • Per porre aisidament lo menar per lo còl.
  • Quand lo grand La Fontaine, a la lira mannada,
  • Engimbèt un bèl jorn sa fabla renommada,
  • Arribava segur d'un voiatge a Besièrs
  • E veniá d'assistar a totas las foliás,
  • Als divertissaments que s'i fan ([fòu]) cada fèsta,
  • Cada carnaval, ambe lo Camèl en tèsta,
  • Un grand camèl de boès, d'un bon biais imitat,
  • Sempre pintrat de nòu, atifat, arnescat,
  • Sièis òmes en dedins lo butan per la vila,
  • La joinessa en dançant lo seguís a la fila;
  • Al son del flaütet, del pifre, del tambor
  • Que jògan en trio o cadun a son torn.
  • Vos diretz: Perqué la vila renommada
  • Per sa granda sapiença e son imor senada,
  • A causit per simbèl un animal boçut,
  • Estrangièr del país, dins lo desèrt nascut,
  • Que s'aparenta pas ambe nòstre terraire,
  • Ni ambe nòstre anar?
  • Vos contarai l'afaire.
  • Se passèt quauques temps après la mòrt d'Aguste
  • Del temps que los romans, sens gueitar s'èra juste,
  • Mestrejavan pertot, fasián ([-òu]) pertot la lei,
  • E pendent sièis cents ans gardèron lo poder
  • Dins nòstra tèrra d'òc. Aqueles cèrcabregas
  • Crentavan pas de fa de lègas e de lègas
  • Per anar conquistar, quand èran a son agach
  • Quauqua bèla encontrada, amai avián ([-òu]) lèu fach.
  • Una fes establits, prenián ([-òu]) de man de mèstre
  • Lo govèrn de la vila amai dins lo campèstre
  • Faguèron d'ataüts, de camins e de ponts,
  • E per far gaug al pòble ([-ple]) e lo ganhar d'a fons,
  • Bastiguèron de banhs, de cirques e d'arenas
  • Ont lo public veniá per delembrar sas penas.
  • Biterra escapèt pas a n'aquelas baugiás;
  • Laissèt ([leyset]) lèu de costat lo vièlh dieu ([diw]) Teutatès
  • Per Eròs e Venús. Encara òm vei de rèstas
  • D'aqueles monuments onte fasián ([-òu]) sas fèstas.
  • L'auba aviá totescàs levat lo cobertor
  • Que la nèit cada ser pausa sus l'orizont,
  • E la darrièra estela èra pas amoçada
  • Qu'un òme matinièr a la marcha preissada
  • Seguèt sorprés de veire un fotral d'animal
  • Arrestat davant el. Èra pas un chaval
  • Ni un buòu, ni un muòl. Monstre diabolique
  • Que la mièja clartat rendiá mai fantastique
  • E que cap d'òme viu aviá pas jamai vist.
  • Mon Diu ([diw])! De qu'es acò? Qual sap d'onte sortís? »
  • Se diguèt tot pauruc. Adonc prenguèt la corsa
  • Coma quand un volur vos demanda la borsa.
  • Lèu un autre passèt, caminant sens socits.
  • Al contorn d'un ostal se trobèt vis a vis
  • De la bèstia en question : « Diables, de qué pot èstre?
  • Qu'es aquela bestiassa, aquí, sens cap de mèstre?
  • Sarrem-nos un pauquet. Paure, quanes vistons!
  • Òm diriá que m'agacha amb un èr pietadós!
  • Non, m'esperavi pas a n'aquesta aventura! »
  • Mès ara lo solelh ([sorel]) sus tota la natura
  • Trai sos raises daurats, e dins cada quartièr
  • Cadun a començat son prefach jornalièr,
  • Cadun pren son trin-tran, sa vida acostumada.
  • La novèla corrís, tota una tropelada
  • D'òmes, femnas, enfants, ven per curiositat
  • E los rasonaments sisclan de tot costat.
  • Enfin un assistent qu'èra mai a la cola
  • Pren la paraula e ditz a tota aquela fola:

« Vos assabentarai, acò's es un camèl ;

  • Saique cresètz pas que nos es tombat del Cièl?
  • Fòrces coneissètz ben Frodisi lo prechaire ?
  • Aquel que mai d'un còp nos a ficat d'un caire,
  • Ambe sos grands discors, es el que lo menèt.
  • I èra montat dessús quand aicí s'arrestèt.
  • Arribava de Roma amb una autra persona
  • Que s'apelava Pau e qu'anava a Narbona.
  • Frodisi, qu'èra las, posquèt pas lo seguir
  • Car èra plan mai vièlh, s'establiguèt aicí.

Bibliografia

modificar
  • Christian Camps, Atlas linguistique du Biterrois, Institut d'Études Occitanes, 1985

Ligams intèrnes

modificar

escrivans besierencs

Ligams extèrnes

modificar
  1. Academia Occitana-Consistòri del Gai Saber. Articles L’occitan estandard e La tresena revolucion occitana