Augustin Ièr de Mexic
Agustín Ièr de Mexic (27 de setembre de 1783 - 19 de julhet de 1824), nascut Agustín Cosme Damián de Iturbide y Arámburu, èra un militar e lo premier emperaire de Mexic dau 19 de mai de 1822 au 19 de març de 1823.
Originari d'una familha espanhòla nobla arribada en Espanha Novèla dins lo corrent deis annadas 1770-1780, s'engatjèt au sen de l'armada en 1798. Venguèt luòctenent en 1810 quand la guèrra d'independéncia de Mexic acomencèt. Participèt ansin a la repression dei premiereis insureccions popularas ambé l'armada espanhòla, sostenguda per lei conservadors mexicans. Demostrèt rapidament sei capacitats militaras e, en 1816, venguèt lo comandant dei fòrças espanhòlas dau nòrd d'Espanha Novèla. Pasmens, se raprochèt pauc a pauc de la causa independentista.
En 1820, negocièt ambé Vicente Guerrero, cap de la principala insureccion, lo plan d'Igualda e jonhèt leis insurgents ambé sei tropas. Aqueu plan prevesiá la formacion d'un Empèri de Mexic independent dirigit per lo rèi Ferdinand VII d'Espanha ò un prince de son ostau. Lo catolicisme demorava religion d'Estat e la Glèisa gardava sei bens e sei privilègis. Enfin, l'egalitat juridic èra establida. Aquò contentava lei revendicacions dei conservadors e leis leialistas deguèron capitular en aost de 1821. Iturbide venguèt alora lo president de la regéncia de Mexic cargada de dirigir lo país en esperant la respònsa de Ferdinand VII. Puei, après lo refús reiau dau plan d'Igualda, foguèt proclamat emperaire per sei tropas.
Son rèine foguèt brèu en causa dei dificultats financieras dau regime e de sa forma autoritària. D'efècte, un acòrd de compensacion financiera ambé leis Espanhòus que rintrèron en Euròpa vuldèt lo tesaur nacionau. Aquò foguèt agravat per l'estile militar d'Augustin Ièr que refusava la contestacion de seis òrdres. Ansin, tre 1823, unei governadors e generaus se revoutèron. Lo 19 de març, Augustin Ièr acceptèt d'abdicar e de s'exilar en cambi dau pagament d'una pension. S'installèt en Anglatèrra mai organizèt rapidament una expedicion de retorn. Dins aquò, lo projècte mau capitèt. Capturat lo 15 de julhet de 1824, l'emperaire foguèt fusilhat per leis autoritats localas lo 19.
En 1838, lo govèrn d'Anastasio Bustamante, un ancian fidèu de l'emperaire, ordonèt de plaçar son còrs dins la catedrala de Mexico e li donèt lo títol de Liberator nacionau. En 2010, Augustin Ièr foguèt representat sus lei pèças de 5 pesos batudas per remembrar lo començament de la guèrra d'independéncia.