Pòbles indigènas d'America
Los pòbles indigènas d'America o amerindians o americans natius son los abitants precolombians del continent american, lors descendents e d'autres grops etnics que s'identifican amb aqueles pòbles istorics. D'en primièr, segon las recercas scientificas recentas, los èssers umans apareguèron en America en arribant per mar o pel pont de glaça o de tèrra que ligava Asia amb l'America del Nòrd, encara que d'autres teorias suggerisson que qualques grops arribèron de Polinesia per l'ocean Pacific. Aqueles grops se diversifiquèron formant fòrças nacions e tribús per tot lo continent.
Qualques pòbles indigènas d'America se desvolopèron en de societats avançadas basadas sus l'agricultura pendent fòrça sègles. Dins qualques regions crèeron de civilizacions fòrça desvolopadas amb de sistèmas religioses e politics complèxes. Las estimacions de la populacion originala d'America abans l'arribada dels europèus varia dins lo temps entre 10 milions a 120 milions, encara que un chifra mejana, a l'entorn de 50 milions siá pus acceptada.[1] La majora partida de la populacion viviá en Mesoamerica o dins la region occidentala de l'America del Sud.
Las malautiás desconegudas al Nòu Monde tuèron un percentatge fòrça important de la populacion amerindiana. La veròla, Lo tifus, la gripa, la difteria e lo sarrampiu causèron una de las calamitats mai granda de l'istòria umana. De fach, la primèra granda epidèmia comencèt abans de la conquista de Tenochtitlan. En America del Nòrd, almens 98 ondas d'epidèmias afectèron las populacions amerindianas dempuèi lo primièr contacte amb los europèus al sègle XX.[2] D'autras rasons explican la descreissença drastica de la populacion amerindiana coma l'utizacion de forçats per trabalhar dins las minas d'aur o las plantacions agricòlas o las guèrras de contunh amb los europèus e entre las comunitats indigènas.
A partir del sègle XX, la majoritat dels estats americans metèron en òbra de programas o aprovèron de leis per la proteccion de las culturas, lengas e dels sistèmas d'organizacion sociala dels pòbles indigènas. En Argentina, Mexic, Colómbia, Peró, Bolívia e Paraguai lors lengas gaudisson d'un tipe de reconeissença legala o oficiala. Als Estats Units d'America e Canadà, son pas somesas a totas las leis federalas o estatalas mas gaudisson del drech d'autonomia dins de las resèrvas (o vast territòris coma al Canadà) ont vivon. Los pòbles indigènas actualament son un percentatge considerable de la poblacion de qualques païses: Bolívia (55%), Peró (45%), Eqüator (25%), e Mexic (12%). Pasmens dins la majoritat dels païses lo compausent etnic predominant es lo mestís, es a dire d'ascendéncia europèa e amerindiana.
Vejatz tanben
modificarReferéncias
modificar- ↑ (en)New World, Old Myths de Bruce S. Thornton
- ↑ (en)Enciclopedia Encarta