Alfabet etrusc

L’alfabet etrusc èra l'alfabet utilizat pels Etruscs per notar la lor lenga. Compòrta 26 letras (dins lo modèl d'alfabet) que quatre son jamai utilizada en etrusc (B C D O).

Istoric

Origina

L'abecedari de Marsiliana, vèrs 700 AbC.

L'alfabet etrusc a la seuna origina dins l'alfabet grèc, mas se sap pas se l'adaptacion se faguèt dins las colonias grègas d'Itàlia o en Grècia, veire en Asia Minora. Es possible que s'agís de la colonia grèga d'Ischia (alara Pithékuses), en fàcia de Cumes, al mitan del sègle VII AbC. Dins totes los cases, s'agissiá d'un alfabet grèc occidental, que « X » èra prononciat [ks] e « Ψ » [kʰ] ; en etrusc, « X » èra prononciat [s], « Ψ » [kʰ] o [kχ]. Cal notar, pasmens, una fòrta semblança de gaireben totas las consonas, d'aquel alfabet, amb de consonas equivalentas de l'alfabet fenician. De plus on note une similarité fòça pròche amb l'alfabet eubèan.

Los tèxtes etruscs mai ancians son d'abecedaris. L'exemple mai conegut es l'alfabet de Marsiliana d'Albegna (prèp de Grosseto, (sègle VII), comportant 26 letras que 5 vocalas, 22 letras grègas d'origina feniciana e 4 letras pròprias a à l'alfabet grèc. La san e la koppa son conservada, mas l'omega i pareis pas encara. L'abecedari es escrich de drecha a esquèra e fa pareisser las letras seguents:

Ψ Φ Χ Υ Τ Σ Ρ ϟ Ϻ Π Ο Ξ Ν Μ Λ Κ Ι Θ Η Ζ Ϝ Ε Δ Γ Β Α

Etrusc classic

Fins a 600 AbC., la forma arquaïca de l'alfabet etrusc demorèt practicament incambiada e lo sens d'escritura èra liure. A partir del sègle VI AbC, d'evolutions se faguèron, guidadas per la fonologia de l'etrusca, e las letras representant de fonèms inexistents en etrusc foguèron abandonadas.

En -400, sembla que tota l'Etruria utilisava un alfabet etrusc classic de 20 letras, escrich subretot d'esquèrra a drecha:

ACEVZHΘILMNPŚRSTUΦΨF

Las modificacions seguentas foguèron aportadas:

• B e D foguèron abandonadas, los sons correspondents n'existissián pas en etrusc qu'ignorava las consonantas sonoras (tornèron èsser utilizadas pels Romans que n'avián besonh per transcriure lis sons del latin) ;
• K tanben foguèt abandonat, levat devant A, coma dins lo latin « KALENDAE » (calendas), e dins las ciutats septentrionalas d'Etruria;
• O dispareis, remplaçat per U/Y (prononce o) ;
• las letras Χ e Ϻ son pas mai utilizada;
• un grafèm addidional, que la forme sembla al chifra 8 actual, es utilizat per la consonanta F.

Aquel alfabet classic demorèt d'actualitat fins a que lo sègle -II ont comencèt a èsser concurrenciat per l'alfabet latin. L'etrusc s'atudèt pauc aprèp.

Alfabet

La taula en dejós presenta los alfabets etrusces arquaïc e classic, e las las letras equivalentas dins los alfabets grèc e latin (quand existisson) e la prononciacion reconstituida:

Etrusc arcaïc	Etrusc classic	Equivalent grèc	Equivalent latin	Prononciacion
			A	[a]
			B	[b]
,	,		G	[g]
			D	[r], [d]
			E	[e]
				[v], [w], [u]
	,		Z	[z], [ts]
	,		H	[h]
,	,			[th]
			I	[i]
			K	[k]
			L	[l]
			M	[m]
			N	[n]
	,		O	[thi], [u], [o]
			P	[p]
,				[ch]
	,		Q	[q], [phi]
	,		R	[r]
			S	[s]
			T	[t]
	,		V	[u]
			X	[ch]
Φ	Φ			[phi]
Ψ	Ψ			[khi]
			F	[f], [fh]

Pontuation

L'alfabet etrusc utilizavan doas menas de pontuations :

• la pontuation extèrna: servís a separar las frasas e los mots ;
• la pontuacion intèrna se trobant, coma son nom l'indica, a l'interior dels mots. Sa significacion es pas encara clarament definida.

Traças dins las arts

De pechons vases (encrièrs ?) comportan l'alfabet entièr ordonat, sus lor torn.

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Numeracion etrusca
• Etrusc

Ligams extèrnes

• (fr) L'alphabet et la langue étrusques (Jean-Paul Thuillier, professor a l’École normale supérieure)
• (it) Alfabet etrusc sonor