ǃxóõ

La linga ǃxóõ o taa coneguda maitot coma linga ǃkhong, ǃxoon (prononçat [ǃ͡χɔ̃ː˦], [ˈkoʊ]), es una linga tuu caracterizada per son beu nombre de fonemas (entre 130 e 164), benlèu lu mai important dau monde. La bela majoritat daus locutors viven au Botswana, mas quauques centenats viven en Namibia. La gent lus 'pelen ǃxoon (pl. ǃxooŋake) o ʼnǀohan (pl. nǀumde), seguent lu dialecte parlat. Las lingas tuu son una de las tres familhas de lingas tradicionalas que fan las lingas khoisan.

ǃxóõ

Locutors	2,500 de
Tipologia	SVO, Lenga aglutinanta
Classificacion lingüistica
ǃxóõ
Estatut de conservacion
Atudat EXExtinct (Atudat) Menaçat CRCritically endangered (En dangièr critic) SESeverely endangered (En dangièr sevèr) DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu) VUVulnerable (Vulnerable) Segur NENot Endangered (Non en dangièr) ICHEL Red Book: Definitely Endangered Classada coma lenga menaçada (DE) per l''Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond
Còdis lingüistics
ISO 639-3	nmn
Ethnologue	nmn
Glottolog	taaa1242
UNESCO	1441
IETF	nmn
Endangered	593
Mòstra
1èr article de la Declaracion dels Dreches de l'Òme:

Las lingas khoisan e lu sud de l'Africa

Taa es lu mot per estre uman; lu nom locau de la linga es taa ǂaan (tâa ǂâã), que ven de ǂaan : 'linga'. ǃxoon (ǃxóõ) es un etnonime utilizat a las extremitats oposadas de l'aira linguistica dau taa, mas pas per los locutors taa mai centraus. La majoritat daus locutors taa son de l'etnia ǃxoon (pluriau ǃxooŋake) o 'nǀohan (plurau nǀumde).

Taa partatja mai d'una caracteristica emb lu ǂʼamkoe de oèst e lu gǀui, que fan tots dos partida de l'aira linguistica dau bacin de Kalahari.

Aira linguistica dau Khoi San sus lu continent african

Classificacion

Daiciant'a la redescubrida de locutors de nǁng atjats dins las annadas 1990, la gen pensavan que lu taa era lu darnier representent de la familha linguistica tuu.

Dialectes

N'i a pro de variacions dialectalas dins lu taa per estre descrich mai coma un continuum dialectau que coma una simpla linga. Los dialectes taa fan dos gropes, que suggerissen 'na difusion istorica de l'oèst a l'èst :

• Taa de l'oèst: (ǃxoon de l'oèst per lu Anthony Traill, Nǀuǁʼen per la Dorothea Bleek)
• Taa de l'èst
  • ǃAma (oèst)
  • (èst)
    • ǃXoon de l'èst (Aubre Solitari)
    • Tsaasi–ǂHuan
      • Tsaasi
      • ǂHuan

Lu Anthony Traill trabalhet d'abora sur lu ǃxoon, e lu project DoBeS sur lu ʼnǀohan (dins lu taa de l'èst) e lu ǃxoon de l'oèst.

Lu ǀʼauni e lu kiǀhazi, d'abora considerats coma dialectes deu taa, eran mai divergents que los dialectes 'quí dessur citats, e son aura classifiats coma linga distincta, nossob dau bas.

Fonologia

Lu taa a au moens 58 consonas, 31 vocalas e quatre tons. Segon lo project DoBes auriá 87 consonas, 20 vocalas e dos tons, çò que fariá d'ela la linga avèque lu mai de sons coneiguda. 'Queus sons aurian segon los estudis de Anthony Traill 20 "clicks" e 43 segon los dau project DoBes. Auriá tanben beucòp de fonacions per las vocalas. Quò vai daus 130 sons consonantics qu'indica Traill aus 164 qu'enregistra lo Projecto DoBes e um debat si qu'es deus segments e los quaus son daus gropes consonantics.