Còrn d'armonia
Lo còrn d'armonia o, simplament còrn (var. trompa o trompa d'armonia) qu'ei un instrument de la familha deus coires constituit d'un long tube enrollat sus eth acabat per un large pabalhon e provesit de paletas (dens la soa forma mei espanduda e sinfonica) o, mei rarament, de pistons.
Qu'ei enter los coires un coire deus "hosc" (com lo tuba o lo bugle tanben) per'mor de la soa forma de carcolh que hè que lo son caner e sia conic, tant vau díser que lo son diametre que prava chic a chic, produsint atau un son escur et doç, com velat (que s'oposa au son estiglant deus coires "clar" coma la trompeta).
Istòria
modificarOriginas
modificarCom lo son nom b'ac ditz, los purmèrs còrns que hon còrnas de bèstias com vacas o granas concas marina, sus mantun punt de l'òrb terrestre (de la Grècia antica aus Andes precolombians o l'Oceania).
Enter lo ajòus que i avó atau los shofars ebrèus (hèit dab còrnas de cabras o de gaselas) e l'olifant (hèit justament dab ua defensa d'elefant).
Hèit de metau e enrollat per'mor de la grana longor deu son caner, que presentè lo doble avantage d'èstar un instrument de senhau e aisida de portar entau cavaer, e atau que vadó instrument de caça ; dab variantas mei petitas, e per las medishas rasons, instrument de postiers.
A l'epòca barròca, la trompa que presentava lo medish inconvenient de la trompeta, b'èra "naturau", un caner shens nat piston ni paleta, e non podèva har pas sonque nòtas d'ua seria d'armonicas, mes dab l'avatange d'aver un caner mei long, donc d'estar mei grèu e de comença la seria armonica desempuish ua nòta fondamentala mei greva e atau, coma la seria de nòtas armonicas b'ei hèra mei rica un còp mei esluenhat de la fondamentala, lo còrn naturau de caça que disposa de mei de nòtas que la trompeta barròca dens un registre mei aisat e mens agut.
A l'epòca classica, en combinant aquet registre naturau jà pro ric e en bèth modular lo son au mejan de la man hicada dehens lo pabalhon, lo còrn qu'arribèr a anar mei enlà de la limitas naturaus inicialas e que ho integrat au repertòri orquetrau abans la trompeta. Lo son pabalhon qu'èra alavètz mei petit e b'èra pas encara ni hèit entà gahar l'insrument ni tanpauc formamalement entà cambiar las nòtas
Lo còrn classic qu'ei tostemps un coire naturau mès capable de jogar gaireben totas las nòstas en bèth hicar la man dehens lo abalhon e atau har muda lo son ; qu'èi tanben provesit d'un jòc de colissas entà l'adaptar a la tonlitat desejada.
Lo còrn modèrne
modificarAu sègle XIX, atau com la trompeta, que proheita de l'invencion deu piston e de las paletas que permetan d'abracar o de perlongar lo camin de l'aire que mia aus instruments modèrnes e en particular au còrn doble d'armonia (que permet de causi de jogar sia l'instrument en Fa sia en Sib).
De l'epòca barròca que perpetua la tonalitat en Fa (on lo musician legeish un Do e juga en realitat un Fa, sia un decalage d'ua carta) dominanta dens lo repertòri. Lo còrn modèrne lo mei espandit qu'ei totun la trompa dita "doble" per 'mor qu'ua quatau paleta a depart de las autas, permet de mia l'aire de cap a un segond jòc de colissas e atau poder causir de jogar l'instrument e Fa o en Sib.
Au costat deu còrn doble (qu'ei lo còrn aleman), qu'existeishen duas autas menas mei marginalas : lo còrn francés (provesit de pistons) e lo còrn vienés
-
version "simpla" deu còrn aleman -
Còrn francés -
Mecanisme deu còrn vienès -
Mlof*n, còrn hèit entà caminar e desfilar
