Seattle (cap amerindian)
Cap Sealth (Ts'ial-la-kum), mai conegut uèi coma Cap Seattle (tanben Sealth,Seathl o See-ahth) (c. 1786 – 7 de junh, de 1866), foguèt un lider de las tribús nativas americanas Suquamish e Duwamish dins çò qu'es ara l'estat de Washington. Foguèt un cap famós per son pòble, que perseguèt lo camin del compromés amb los blancs, mercé a sa relacion d'amistat amb David Swinson "Doc" Maynard. La ciutat de Seattle porta son nom.
Lo Cap Seattle es tanben conegut per lo discors que faguèt en 1854 en preséncia del governador Isaac Stevens. Aquela dicha èra una responsa al president dels Estats Units Franklin Pierce que voliá crompar las tèrras e crear una resèrva amerindiana. Existís una polemica respècte a l'autenticitat de la version actuala del discors, que sembla d'èsser estada reescrita fòrça mai tard. Lo discors foguèt raportat pel primièr còp pel Dr.Henry A. Smith, negociaire del govèrn, dins lo jornal Seattle Sunday Star en 1887. Una segonda version foguèt publicada per William Arrowsmith dins los ans 1960. Lo discors tornèt venir conegut quand una tresena version comencèt de circular, aquela qu'es coneguda uèi e que data dels ans 1970. Aquesta darrièra sembla d'èsser estada minuciosament trabalhada e ten pauc de causas en comun amb l’originala. Sembla qu'aquesta version foguèsse redigida en 1971 per un scenarista american, Ted Perry. L’afar foguèt revelada pel New York Times en abril de 1992[1]. D'unas afirmacions de la version populara semblan de confirmar que se tracta d'una falsa : la traversada pel «fial que parla» (lo telegraf) de las montanhas de Seattle, alara qu’existissiá pas encara , los bisonts qu'èran desconeguts dins aquesta region, e la mencion d’un camin de fèrre qu’existirà pas abans 1870.
Discors atribuit
modificar- (...) Coma se pòt crompar o vendre lo firmament, ni mai la calor de la tèrra? Aquesta idèa nos es desconeguda.
- Se siam pas proprietaris de la frescor de l'aire ni dau treslús deis aigas, coma lei poiretz crompar?
- Cada parcèla d'aquesta tèrra es sagrada per mon pòble. Cada mata lusenta de pin, cada grum de sabla dei plajas, cada gota d'aiganha dins lei bòscs, cada colet e encara lo sòn de cada insècte es sagrat a la memòria e au passat de mon pòble. La saba que circula per lei venas deis arbres pòrta amb ela lei memòrias dei pèus roges.
- Lei mòrts de l'òme blanc demembran son país d'origina quand emprenon sei passejadas entre leis estelas; au contrari, lei nòstres mòrts pòdon pas jamai demembrar aquesta tèrra bòna qu'es la maire dei pèus roges. Fasèm partida de la tèrra e ela fa tanben partida de nosautres. Lei flors perfumadas son nòstrei sòrres; lo cèrvi, lo chivau, l'agla granda; aquestei son nòstrei fraires. Lei ròcs escalabrós, lei prats umids, la calor dau còrs dau chivau e de l'òme, totei apertenèm a la meteissa familha.
- Per tot aquò, quand lo Cap Grand de Washington nos manda lo messatge que vòu crompar nòstrei tèrras, nos es tròp demandar. Lo Cap Grand nos ditz tanben que nos reservarà un luòc que i podrem viure confortablament entre nosautres. Eu vendrà nòstre paire, e nosautres sei fius. Per aquò considerarem son ofèrta de crompar nòstrei tèrras. Aquò es pas aisat, pr'amor qu'aquesta tèrra es sagrada per nosautres.
- L'aiga cristallina que raja dins lei rius e rivets es pas ren que d'aiga, mai representa tanben lo sang dei nòstrei predecessors. Se vos vendèm de tèrra, vos devètz remembrar qu'es sagrada, e que devètz a l'encòp ensenhar ai vòstrei fius qu'es sagrada e que cada treslús fantasmagoric dins leis aigas claras dei lacs cònta leis eveniments e lei memòrias dei vidas de nòstrei gents. Lo bronzinament de l'aiga es la votz dau paire de mon paire.
- Lei rius son nòstrei fraires e assadolan la nòstra set; son portaires dei nòstrei canòts e noirisson lei nòstrei fius. Se vos vendèm lei nòstrei tèrras, vosautres vos devètz remembrar e ensenhar ai vòstrei fius que lei rius son nòstrei fraires e tanben lei sieus, e doncas, lei devon tractar amb la meteissa doçor coma se tracta un fraire.
- Sabèm que l'òme blanc compren pas lo nòstre biais de vida. Sap pas distinguir entre un tròç de tèrra e un autre, pr'amor qu'es un estrangier qu'arriba de nuech e pren çò qu'a de besonh a la tèrra. La tèrra es pas sa sòrre, mas son enemiga, e un còp conquistada seguís son camin, en daissant endarrièr lo cavòt de sei parents e aquò o preocupa pas mai. Enlèva la tèrra a sei fius e aquò o preocupa pas mai. Lo cavot de sei grands e lo patrimòni de sei fius tomban dins l'oblit. Tracta a sa maire, la tèrra, e a son fraire lo firmament coma d'objèctes que se crompan, s'esplechan e se vendon coma de fedas o de pèrlas de colors. Sa fam devorarà la tèrra en daissar endarrièr ren qu'un desèrt. (...)
Referéncias
modificar- Murray Morgan, Skid Road, 1951, 1960, and other reprints, ISBN 0-295-95846-4
- William C. ("Bill") Speidel, Doc Maynard, The Man Who Invented Seattle, Nettle Creek Publishing Company, Seattle, 1978.
- Chief Seattle's Speech, HistoryLink.org, introduction by Walt Crowley, June 28, 1999, revised by Greg Lange and Priscilla Long, January 12, 2001, accessed July 21, 2005.
Nòtas
modificar- ↑ Le Monde, n° 17336, numéro spécial États-Unis, 2000.