Plasma (fisica)
Lo plasma es un estat de la matèria que gaireben totes los atòms son ionizats. Es un fluid, format per d'electrons, e d'ions positius.
Es considerat coma lo quatren estat de la matèria:
Lo plasmà, quatau estat de la matièra
modificarLo plasmà o plasma qu’ei lo quatau estat de la matièra. Qu’ei ua “garbura” de particulas. N’ei pas un estat vertadèr coma descriu la termodinamica pr’amor n’i a pas de transicion de fasa. Mes lo plasmà qu’a proprietats diferentas de las d’un gas neutre.
Lo plasmà qu’existish sus Tèrra dens las eslamas de hauta temperatura, dens los perigles (fólzer en lengadocian), dens las auròras boreaus... o dens l’industria (fusion nuclear, gravadura, microelectronica, daubuns televisors...)
Qu’existish tanben dens l’univèrs dens lo vent solar, las codas de las cometas o las estelas. Que parlan de Plasmà Quarks Gluons (QGP) per l’estat de l’univèrs just après lo Big Bang e de plasmà astrofisic per designar la mescla d’ions e d’electrons dens l’espaci hòra las galaxias, las estelas e los planetas.
Origina deu mot plasmà
modificarEn 1928, lo quimista american Irving Langmuir qu’empleguèc lo mot plasmà per analogia dab lo plasmà sanguin.
Formacion d’un plasmà
modificarEn sosmetant un gas a un camp electric hòrt[1], electrons liures e ions positius que pòden aparéisher. Lo gas que vad conductor. Se l’ionisacion ei pro importanta, lo gas que vad un plasmà. Lo nivèu d’ionisacion qu’ei :
dab r : grad d’ionisacion, ne : nombre d’electrons per unitat de volume, nn : nombre d’atòms neutres.
En generau, que cau au mensh ua temperatura de 11 000 K tà formar un plasmà.
Categorias de plasmà
modificarQue pòden distinguir los plasmàs segon la pression, l’equilibri termodinamic, la temperatura, las honts d’energia, etc.
La Société Française de Physique (SFP) que parla de plasmàs cauts (o de fusion), plasmàs naturaus e plasmàs hrets (o industriaus)[2]. Las termièras ne son pas plan definidas.
Lo plasmà quark gluon (QGP) après lo Big Bang
modificarJust après lo Big Bang, pendent quauquas milionaus de segondas, l’univèrs que s’ei pleat d’ua "garbura" densa e cauda, compausadas de particulas qui bolegavan a ua vitessa pròcha de la vitessa de la lutz. Aquestas particulas qu’èran quarks (particulas fondamentaus de la matièra) e gluons qui ligaràn mei tard los quarks tà constituir los protons e los neutrons.
Mes aus prumèrs moments, los quarks e los gluons que son liures e que mudan coma vòlen.
Experiencias dab plasmà quarks gluons
modificarTà tornar crear las condicions de l’univèrs primordiau, qu’emplegan accelerators hòrt potents qui provocan colisions enter ions pesucs coma nuclèus d’aur o de plom. En tot se percutir a quauques milions de milions d’electronvòlts, ua bòla de huec que’s forma dens la quau tot hon e vad un plasmà de quarks e de gluons. Puish la bòla que s'en·hredish. Alavetz los quarks e los gluons que’s tornan combinar en tot crear matièra : pions, kaons, protons neutrons, antiprotons, antineutrons. Aqueths schisclats de matièra qu’estón observats pendent las experiéncias STAR[3] e PHENIX[4] en 2003 e mei recentament. Experiéncias en cors ALICE[5], ATLAS[6], CMS[7] que permetaràn de’n saber mei.
Armas a plasma en sciéncia ficcion
modificarArmas a plasmà que son emplegadas au cinèma coma lo blaster de Han Solo (jogat per Harrison Ford) o los arcs a energia de las Sòrs de la Nueit en Star Wars, lo canon electric de John Krugger (jogat pet Arnold Schwarzenegger) en Eraser, lo de l’armada americana en Transformers 2, etc.
Que i a tanben armas a plasmà dens bendas dessenhadas o mangas. Mes qu’ei sustot en jòcs que trobam aqueras armas : lo fusil Gauss deu jòc Failout 3, lo fusil de Quake, lo Rail-Gun de Perfect Dark o de Robocraft, etc.
Nòtas e referéncias
modificar(fr) ions lourds et plasma de quarks e de gluons, CERN