Pandora
|
Pandora
| ||
|---|---|---|
 Pandora - John William Waterhouse | ||
| Aliàs | Anesidora | |
| Origina | jos òrdre de Zèus faiçonada per Efèst amb lo buf d'Atena | |
| Genre | femna | |
| Espècia | umana | |
| Caracteristica | dotada d'una bòstia conetent los mals dels òmes ... e l'esper | |
| Familha | Epimetèu (conjont) Pirra (enfant) | |
| Entoratge | dotada per diferents Dieus olimpians ofèrta al umans | |
Dins la mitologia grèga, Pandora (en grèc ancien Πανδώρα, « ornada de totes los dons ») es la primièra femna umana, faiçonada dins l'argila per Efèst e animada per la divesa Atena. Es es associada a la legende de la « bòstia de Pandora » —de fach, une jarra.
Mite
modificarEsiòde dona dins Las Òbras e los Jorns la mai anciana e complèta version coneguda del mite de Pandora. Conta al començament de son òbra que Pandora foguèt creada sus l'òrdre de Zèus que volgava se venjar dels òmes per aver panat lo fuòc mejans Prometèu. Atal foguèt fabregada dins de l'argila e l'aiga per Efèst; Atena li donèt enseguida la vida, li aprenguèron l'abiletat manuala (li aprenguèt entre autres l'art de téisser) e la vestiguèt; Afrodita li donèt la beutat; Apollon li donèt lo talent musical; Ermès li aprenguèt la mensorga e l'art de la persuasion e li donèt la curiositat; enfin Èra li donèt la gelosia.
Zèus comanda a Efèst de compausar sens delai un còrs, mesclant de tèrra amb d'aiga, de li comunicar la fòrça e la votz umana, de'n formar una verge dotada d'una beutat encantarèla semblabla a las divesas imortalas; ordonèt a Atena de li aprendre las òbras de las femnas e l'art de realizar un meravelhós teissut, a Afrodita la divesa de l'amor d'escapampar sus sa tèsta la gràcia embelinaira, de li inspirar los violents desirs e las àncias, a Ermès, messatgièr dels dieus e murtrièr d'Argos, d'emplir son esperit d'impudéncia e de perfidia. Atal èran los òrdres de Zèus, d'obesir los dieus a lor rei, filh de Cronos. Tanlèu lo celèbre Efèst, somés a sas volontats, faiçonèt amb la tèrra un imatge semblable a una casta vierge; la divesa dels uèlhs blaus, Atena, l'ornèt d'una cencha e de rics vestits; las divinas Gràcias e l'august Persuasion li ligan de collars d'aur, e las Òras de la bèla cabeladura la coronèron de flors de prima. Enfin lo murtrièr d’Argos, docil al mèstre del tròn, li inspirèt l'art de la mensorga, los discors seduisents e lo caractèr perfid. Aqueste eraud dels dieus li donèt un nom e la nomenèt Pandora, que cadun dels abitants de l'Olimp li aviá fach una dona per la far funèsta als òmes biaisuts.
Zèus ofriguèt la man de Pandora a Epimetèu, fraire de Prometèu. Pasmens s'aviá promes a Prometèu de refusar los presents venent de Zèus, accèpta Epimetèu. Pandora pòrta dins sos bagatges una bòstia misteriosa que Zèus li interdit de dobrir. Dedins i a totes los mals de l'umanitat, coma lo Velhum, la Malautiá, la Guèrra, la Famina, la Misèra, lo Baujum, la Mòrt, lo Vici, l'Engana, la Passion, l'Ufan e tanben l'Esperança. Après aver acabat aquesta meravilha, Zèus ordona a Ermès de la menar cap a Epimetèu qu'accèpta lo present fatal e reconeguèt lèu son imprudéncia. Un còp installada coma esposa, Pandora plega a la curiositat qu'Ermès li aviá donada e dubriguèt la bòstia, liurant atal los mals qu'i èran contenguts. Quand volguèt tornar tampa la bòstia per los retenir; ailàs, èra tròp tard. Sola l'Esperança, mai lenta e reagir, i demorèt embarrada.
Dempuèi aqueste jorn, mila calamitats enrodan los òmes de pertot: la tèrra es emplida de mals, la mar n'es emplida, las malautiás agradan tormentar los mortals nuèch e jorn e lor pòrtan en siléncia totas las dolors, que lo prudent Zèus las privèt de la vota. Donc pas degun pòt pas escapar a la volontat de Zèus.
Interpretacion
modificarL’Iliada, als verses 527 e seguents del cant XXIV, utiliza aqueste tèrme: dins l'ostal de Zèus, i aviá doas jarras, l'una embarrant los bens, l'autre los mals.
La Teogonia d'Esiòde evòca la figura de Pandora, sens pasmens ne citar explicitament lo nom, mas l'aprochament amb Epimetrèu e Prometèu permet una assimilacion plan clara, enforçada per las similituds narrativas.
| “ | Puèi menèt dins l'assemblada dels dieus e dels òmes aquesta verge ufana dels ornaments que li avián donadat la divesa als uèlhs blaus, filha d'un paire poderós. Una egala admiracion transportèt los dieus e los òmes del moment que percebèron aquesta fatala meravilha tant terribla als umans; que d'aquesta verge es vengut la raça de las femnas al sen fecond, d'aquesta femnas dangierosas, plaga crudela viventa d'entre los òmes e se ligant non pas al tristum e la pauretat, mas al luxe esbleugissent. Quand, dins lors bornats couronats de teulats, las abelhas noirisson los abelhards, que participan pas qu'al mal, depuèi lo solelh sortir fins al colc, aquestas activas obrièras compausan lors blancas cèlas, alara que embarrats al fons de lor demrança, los coards abelhards devòran lo fruch d'u trabalh pas lor: atal Zèus, aqueste mèstre del fólzer accordèt als òmes un fatal present lor donant aquestas femnas compliças de totas las malas accions. Vaquí encora un autre mal que lor envoièt puslèu qu'un benfach. Aqueste que, fugissent l'imèn e l'importuna societat de las femnas, vòl pas se maridar e capitat fins al trist vielhum, demora privat de sonhs; e se viu pas dins l'indigéncia, a sa mòrt, de parents alunhats se divison son eritatge. Se un òme subís l'astre del maridatge, pasmens se possedís una femna plena de castetat e de saviesa, per el lo mal luta sempre amb lo ben. Mas s'esposèt una femna viciosa, tant que respira, pòrta dins son còr un langi sens bòrnas, una dolor incurable. | ” |
| — Esiòde, Teogonia | ||
Dins Las Òbras e los Jorns, Esiòde descriu Pandora coma un « mal tant bèl mal » (καλὸν κακὸν)[1]. Pel nom « Pandora », pòt aver diferentas significacions: « aqueste que ten totes los dons » o « aquesta qu'es lo don de totes los dieus ». Las Òbras et los Jorns donan una interpretacion que sembla confirmar la segonda ipotèsi:
| “ | Aqueste eraud dels dieus li dona un nom e lo nomena Pandora, que cadun dels abitants de l'Olimpe li aviá fait un present per la fa funèsta als òmes industrioses. | ” |
| — Esiòde, Las Òbras | ||
Es avegada nomenada Anesidora (en grèc ancian Ἀνησιδώρα, «aquesta que fa sortir los presents de las prigondors » - es a dire « la Divesa de la tèrra que presidís a la feconditar ».
Segon las Istòrias incresiblas de Palaifatos[2], Pandora èra una femna grèga fòrça rica. Quand sortavan, se maquilhava amb de cosmetics tirats de la tèrra se donant una granda beutat; descobriguèt que de tèrra diferentas podavan donar de color e podava servir de maquilhatge.
Estudis modèrnes
modificarGeorges Charachidzé mostrèt que diferents elements del mite de Prometèu foguèron empruntats a las legendeas georgianas[3]. Aquestes contactes amb lo Caucàs son tanben a la basa del mite de Pandora, fondat sus l'idèa utilizada per Esiòde que la femna es a l'origina dels mals de l'òme. Pasmens, sa creacion coma aquesta del primièr òme a partir de tèrra grassa d'origina mesopotamiana[4],[5].
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Hésiode, CdP, 1999, ISBN: 978-2-253-16041-0, trad. Philippe Brunet, v 82, « adorable malheur »
- ↑ 34
- ↑ Georges Charachidzé, Prométhée ou le Caucase. Essai de mythologie contrastive, Paris, Flammarion, 1986
- ↑ (en) Samuel Noah Kramer, Sumerian mythology, New-York, Harper and Row, 1961, p.68-72
- ↑ Jean Haudry, Le feu dans la tradition indo-européenne, Archè, Milan, 2016 ISBN: 978-8872523438, p. 345
Bibliografia
modificar- Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Grands dictionnaires », (1re éd. 1951) (ISBN 2-13-050359-4)Modèl:Grimal DMGR
- Patrick Kaplanian, Mythes grecs d'origine, vol. I : Prométhée et Pandore, éd. L'entreligne, Paris, 2011 ISBN: 978-2-909623-06-1.
- Jean-Pierre Vernant, « Le Mythe prométhéen chez Hésiode », dans Mythe et société en Grèce ancienne, Paris, Éditions Maspero, 1974, p. 177-194.
- Jean-Pierre Vernant, Pandora, la première femme, Paris, Éditions Bayard, 2005 [reprise d'une conférence donnée à la Bibliothèque nationale de France le 6 juin 2005]