Nimesenc (sosdialècte)

Lo nimesenc es una de las quatre varietats parladas dins lo país de Gard. Se pòt considerar qu'a l'èst s'acaba a ras de las tèrras d'Argença, que presentan ja una fisionomia semblanta al rodanenc e a l'oèst un pauc abans de Vidorle ont comença lo tipe montpelhierenc mentre que lo nòrd del departament de Gard es de tipe cevenòl. Es un sosdialècte ibrid, ancianament lengadocian e progressivament provençalizat.

Aqueles traches provençalizants an fach que l'airal siá considerat per la màger part dels lingüistas a partir de la fin del sègle XIX coma provençal. En realitat, la varietat de l'endrech sèrva encara clarament de caracteristicas lengadocianas, mai que mai en morfologia e dins lo lexic. Lo parlar de la vila de Nimes se destaca pro clarament dels parlars de son environa (-a finala i es realizada [o] per exemple).

Ten qualques particularismes per çò qu'es de la morfologia verbala, amb las formas siam e siatz de l'imperfach que s'opausan al lengadocian èrem e èretz e al tipe provençal eriam e eriatz, e subretot la preservacion de l'ancian preterit per la 1a e 2a ps. del plural -èm e ètz contra -èrem e -èretz del lengadocian o -eriam e -eriatz del provençal (ex: cantèm vs. cantèrem o canteriam).

La produccion en occitan jos sa forma locala foguèt pro importanta dins lo ròdol nimesenc durant lo sègle XIX e un dels autors mai emblematics e representatius de l'airal es l'escrivan popular Antòni Bigòt.

Pasmens dempuèi la mitat del sègle XIX l'influéncia del Felibrige s'es notada fòrtament sul país gardonenc e fins al país de Vidorle, çò qu'a sovent portat a una mena de diglossia dels escrivans locals que d'unes, coma Loís Romieu o mai Loís Bard, renoncièron a la varietat locala en favor del modèl mistralenc.

Fonetica

Vocalisme

• La -a finala, coma en montpelhierenc i es majoritàriament realizada coma una [a] mai o mens clara (Nimes per contra presenta una [o] almens dempuèi la mitat del sègle XIX).
• La e es dobèrta, coma en provençal, davant una nasala (ex: dènt, vènt)
• La ò, coma lo provençal rodanenc e lo lengadocian oriental, se diftonga pas davant una nasala (ex: fònt e pònt).
• La monoftongason dels diftongs en posicion atona es pro frequenta coma en provençal rodanenc. Aital -au- ven [u] e -ai- o -ei [i].
• Abséncia de tampament de la [e] al contacte de -lh-. Ex: aurelha [awˈReja] (/[uˈReja]/[ɔw'Reja]) (rodanenc [ɔw'ɾijo]) e trelha [ˈtReja] (rodanenc [ˈtRi(j)o])
• -ia final atòn es preservat, contràriament a la màger part del provençal. Ex; gàbia [ˈgabja].
• La u, coma dins la màger part del litoral lengadocian, es realizada [ø].
• Tanben la uè, se fa [(j)œ].

Consonantisme

• La -j- i es realizada [ʤ] (caracteristica partejada pel montpelhierenc oriental e lo cevenòl) mentre qu'es sorda ([ʧ]) en montpelhierenc e despalatalizada en rodanenc [ʣ].
• Abséncia de despalatalizacion, ch i es [ʧ] e j [ʤ] contràriament al provençal rodanenc que realiza respèctivament [ʦ] e [ʣ].
• Velarizacion de la -l finala simpla coma en provençal e en lengadocian oriental (ex: ostau, peu).
• Conservacion de [l] finala, coma en lengadocian, quand ven d'una -LL geminada latina (ex: gal o martèl) e dins lo cas del digraf -lh (ex: solelh [suˈRɛl])
• Realizacion labiodentala de la -v-, [v], que s'opausa al betacisme sistematic del montpelhierenc central, amb la preséncia pr'aquò de cèrtas ultracorreccions (ex: sabe [ˈsave]) e mai qualques fossils de betacisme segon l'endrech.
• Abséncia de la v- protetica pro espandida en provençal. Ex: onze [ˈunʤe] e uèch [ˈjœ]
• Conservacion de las realizacions geminadas (e mai popularament en francés coma dins année prononciat [anˈne]) contràriament al provençal. Ex: femna [ˈfenna] vs. fema/fuma del rodanenc o sagnar [sanˈna] vs. [sawˈna] en provençal.
• La -r finala es muda, contràriament al provençal rodanenc. Ex: dur [dø] o pur [pø]
• Las -r- e -rr i son pas distinguidas e i son realizadas sistematicament [R] (contràriament al montpelhierenc central e al provençal rodanenc que fan tradicionalament la distincion).
• La -s finala i es preservada sistematicament manca dins la realizacion del plural.
• Preséncia sistematica de la -n finala, realizada velarament dins lo cas dels noms (contràriament a la màger part del lengadocian). Ex: camin [kaˈmiŋ] e pan [ˈpaŋ].

Morfologia

Morfologia nominala

• L'article plural unic es actualament comun al provençal lei (prononciat [li]) mas las formas lengadocianas s'i mantenguèron probablament fins al sègle XVII.
• La marca del plural, coma en provençal, se percep pas dins lo nom e s'ausís sonque gràcias al cambiament d'article. Ex: la femna [la ˈfenna] e lei femnas [li ˈfenna].
• Lo sufix resultant del latin -ARIA i es -ièira (coma en lengadocian litoral) contra -iera del provençal.

Morfologia verbala

• La desinéncia de 1a persona del present, de l'imperfach e del preterit es -e (coma dins lo lengadocian oriental e lo provençal rodanenc). Ex: cante, cantave, cantère.
• Lo paradigma del vèrb èsser es de tipe lengadocian. I es siái [ˈsjɛj], siás [ˈsjɛs], es, sèm, sètz [sɛs], son [sun]. S'opausa pro netament al tipe provençal: siáu [ˈsjew], siás [ˈsjes], es (realizat [ej] o [i] en rodanenc), siam, siatz e son.
• La -n finala es majoritàriament muda (manca a Nimes mai que mai) dins lo sufix -on (ex: *canton [ˈkantu] per cantan).
• La desinéncia en -iái [jɛj] es, coma en montpelhierenc, sistematica a l'imperfach e al condicional, mentre qu'es -iáu en provençal. Ex: disiái, cantariái.
• Las desinéncias de la 1a e 2a ps. de l'imperfach dels vèrbs del primièr grop son en -aviam e -aviatz coma en provençal (en lengadocian -àvem e -àvetz).

• Conservacion del tipe ancian de preterit a la 1a e 2a ps. del plural: -èm e -ètz. Ex: cantèm vs. cantèrem lengadocian e canteriam provençal.

Lexic

• crompar i es estat remplaçat dempuèi almens un sègle pel francisme *achetar/achatar
• res (coma en provençal rodanenc e arrés en gascon) i es l'equivalent de degun
• tu i es present jos la forma *tus, comuna a una part bèla del lengadocian oriental e septentrional

Sintaxi

• Preséncia sistematica de pas dins la negacion coma en lengadocian. Ex: pas jamai, pas cap, pas pus etc.