Ipotèsi documentària

L'ipotèsi documentària es una teoria filologica que prepausa d'aplicar al criticisme textual los primièrs cinc libres de la Bíblia (lo Pentateuc) per demostrar que son fruch de l'union de divèrses tèxtes. Aquela teoria foguèt promulgada per Julius Wellhausen al sègle XIX (epòca del vam del comparatisme) e faguèt fòrça polemica, que ja se contradisá l'idèa que lo creador unic dels libres èra Moïses. De religioses, acceptant la teoria, afirmèron que Moïses èra lo fondatot, inspirat per Dieu per causir los passatges mai pròches dels fachs.

Segon aquela teoria, i auriá quatre fonts diferentas, al vejaire cossí se nomena Dieu o sa postura davant los fachs: la J (ques s'utliza Jahvé), E (Elohim), la P (que soslinha lo ròtle dels prèires) e D (de deuteronòmi). Aquelas diferentas originas explican las repeticions de fragments e las incoeréncias que se tròban dins lo tèxte biblic, abans explicadas solament pel fach que Moïses copiava imperfectament la dictat divina.

La font J

La font J nomena Dieu Jahvé (YHVH en ebrièu, que lo tèxt original compren pas las vocalas). Es un dieu força antropomorfic e que complís sas promesas mas se lo pòt convéncer per cambiar d'opinion, coma quand Abraham demanda la cleméncia per Sodoma o Moïses li demanda que perdone los israelitas incrèduls del Exòde. La J indica tanben preferéncia per Judà dins la division del reialme d'Israèl en dos. Sembla èsser la font mai anciana (escricha cap al sègle X AbC) e sonestil es fòrça eloquent, cridant l'emocion del lector. Al respècte del meravilhament, los personatges an de carcteriscas plan umanas e son pas d'eròis, subretot Moïses, qu'apareis coma un intermediari entre Dieu e l'umanitat. Per contra, es la font que fa que los animals parlen, coma la sèrp del Paradís.

Conta l'origina de la Gènesi e s'ocupa de las istòrias que tòca tota la condicion umana, fasent sovent de versions de mites babilonians, coma la Creacion. Explica tanben cossí Isaac coneguèt sa femna e la legenda sus las vilas de Sodòma e Gomòrra, inclusissent lo ròtle de Lòt. Se centra a justificar lo diferent ròtle de las dotze tribús ese basant sus d'istòrias de los sieus fondators, legitimant la dinastia del rei David. Compren tanben la circumcision, que vendrà una nòrma pels josieus. Presenta una fòrta coeréncia tematica.

Sembla qu'aquel tèxt sorgiguèt per unificar diferentas istòrias explicadas oralament a Judà. Son compilador, anonim, èra un prèire aaronita, doncas qu'insistís fòrça dins los simbòls que controtlava aquel grop, coma l'arca d'aliança o lo temple, e menciona pas d'autras tenguts per las faccions rivalas.

La font E

La font E nomena Dieu Eloím, que significa tanben poder, e explica que se participa en una manifestacion mejans lo fuòc o los nívols. Apieja Israèl davant Judà e a una fascinacion pels eròis, coma Josué o Efraím, e pels àngels (per exemple a l'escala de Jacòb). Lo caracteristica de Josèp qu'es capable d'interpretar los sòmis e non pas tant sus la relacion amb la femna de Putifar, coma o fa la font J. Son raconta, donc, a de tòcas mai fantasticas que las autras e es pròche dels libres dels profètas. Es datada del sègle VIII aC.

Comença amb la migracion d'Abraam e se centra sul sacrifici d'Isaac, que J gaireben explicava pas (e per contra detalhava las accions d'Isaac adult). Detalha cossí èra la vida en Egipte e la relacion de Moïses amb lo faraon, ont aparéis coma una cap capabla de convocar lo poder divin. Ofrís una version longa dels Dètz comandaments e sa transmission pel pòble. Presenta pas que de contradiccions mendres amb J (coma lo nom d'unes personatges segondaris).

L'autor seriá un prèire de Shiloh, e es per aquò la font que dona mai importança a Moïsess, contra Aaron, lo fondator de la faccion rivala (aquela de la font J). Alara explica l'istòria del calici d'aur, un passatge ont Aaron sembla en tolerant amb l'idolatria, o lo punicion de Miriam, la sòrre d'Aaron (perdonada per l'ntercession del quita Moises, que vei afirmada son autoritat pel quita Dieu).

La font D

La font D (del deuteronòmi, qu'es la font màger d'aquel libre) foguèt escricha per un sol autor al sègle VI AbC, epòca de l'exili a Babilònia, recamapant d'istòrias precedentas. De criticas creson qu'es benlèu lo meteis autor que lo libre de Jeremias. Conta los fachs en desòrdre cronologic, coma una seria de remembres. L'accent sus la dinastia de governaires e lor legitimitat, se basa sus desir de Dieu. Mòstra l'importança del monoteïsme, que distinguís lo pòble elèit dels vesins. Nomena a Dieu Jahvé p Eloím e mesclant a vegada doas formas per formar "Dieu nòstre senhor".

Comença amb los Dètz Comandaments, que vòl insistir sus la lei. Presenta los fachs negatius d'Aaron, coma la font E, mas elimina totas las istòrias de J e de E que poirián dintrar en conflicte amb la situacion del moment. L'estil es aquel d'un predicador e vòl soslinhar l'Aliança facha entre Dieu e lo sieu pòble, loqual a vegada l'oblia e agís pas coma caldriá.

La font P

La font P (dels Prèires) es la màger del Levitic. Apieja Aaron, dins una posicion similara a aquela de la J, e destaca lo cambiament de patit de Moïses après davalar de la montanha (que segon qualques traduccions incorrèctas aviá quitament banhas, coma lo demòni). Son estil es racional e compren de longas listas de genealogias que talhan la narracion. Explica pas las istòrias que pòdon metre en peril l'egemonia de Jerusalèm coma vila santa. Detalha los fachs relatius als rituals e la vida vidanta o dels afars practics coma las instruccions per bastir l'Arca de Noè. Ten una version mai esoterica e abstracta de la Creacion e elimina los passatge meravelhosos.

Menciona pas los profètas (que vòl donar l'unica legitimitat per interpretar e predicar als prèires). Aquel fach supausèt que pendent un temps se datèt falsament la font, que sembla èsser del sègle V AbC a causa de l'evolucion de l'ebrièu utilisat. La font P es aquela qu'es escricha per mai gents e ala la data es imprecisa. Tanben, aquel fach explicariá los talhs narratius, que de nòus prèires anèron apondent de leis, costumas e istòrias per justificar un estat de las causas concrètas. Nomena a Dieu Elohim o Lo Shaddai alternativament e destaca los castigs quand los òmes complisson pas las leis.

Union de las fonts

Las primièras fonts, J e E, serián estat mescladas dins un estat ipotetic (JE) per jónher las istòrias dels abitants d'Israèl amb aquelas dels de Judà après la casuda del primièr. Coma las istòrias son fòrça complementàrias, lor fusion foguèt simpla e pels punts discordents se dona doas versions o i a d'ensag de justificar (lo punt mai discordent seriá lo sacrifici d'Isaac e foguèt benlèu lo compilador de JE qu'introduguèt l'àngel qu'arestèt Abraam).

Aquela font JE foguèt utilizada per D e P independentament, apondent cadun las istòrias oralas de lo sieu grop sacerdotal. Sembla, per la lenga, que D foguèt compausada en doas estapas (D1 e D2) e mai se los criticas son pas unanims sus aquel punt. La version finala de la Bíblia foguèt la fusion de JE, D, P e unes tèxtes mendres posteriors (sovent designats coma conunt R, pels redactors de la version finala). Aquela fusion es imperfècta e daissa dins la narracion finala de passatges repetius o contradictòris e sembla èsser òbra de divèrsas mans.