Iodizacion
La iodizacion es un fenomèn lingüistic que consistís a transformar lo son [ʎ] (representat pel digraf -lh- en occitan) en [j]. Aquesta realizacion es sonada popularament ieisme en espanhòl. Afectèt e afècta encara d'autras lengas coma lo francés, lo catalan, lo romanés e mantuna varietat del nòrd d'Itàlia.
Existís tanben una autra iodizacion possibla qu'es pro espandida en occitan e concernís la -s [z], que se produsís generalament quand aquesta es en contacte amb de consonantas sonòras e dona tanben un iòd.
La iodizacion en occitan
modificarTransformacion de -lh- en iòd
modificarLo fenomèn es pro espandit en occitan ont ocupa una porcion considerabla del sud-èst del país. La iodizacion de -lh- es quasiben generala en provençal e ocupa una bèla part de l'espandi mediterranèu del lengadocian.
Aquesta realizacion afècta tanben de palatalizacions segondàrias coma dins lièch (prononciat alara [jɛʧ]) o luònh [jɔn] coma per exemple en montpelhierenc.
Transformacion de -s [z] en [j]
modificarAquesta evolucion se realiza quand lo son [z] se tròba en contacte amb de consonantas sonòras ([b], [d] e [g]) e tanben davant [f], [s] o [ʧ]. Es ja fossilizada dins divèrses mots occitans coma èime < AESTIMA, blaimar < BLASPHEMARE o ilha < ['izla] < INSULA.
Es subretot en fonetica sintactica que se fa sentir, mai que mai dins la part occidentala de l'occitan. Aital dins de combinasons coma los buòus, las femnas o dels gorgs los articles se pronóncian respectivament [luj], [laj] e [dej].
La iodizacion en catalan
modificarLo fenomèn afècta istoricament una part importanta del catalan oriental e es encara plan viu dins las Islas Balearas. En Catalonha lo trach foguèt estigmatizat amb de frasas del tipe "la paia a l'ui" per "la palla a l'ull", çò qu'entrainèt sa reculada geografica. La iodizacion istorica afectèt sonque las palatalas primièras e pas las palatalas sortidas mai recentament de la geminada latina -LL-. Dins mantes parlars balears aquela [j] pòt desaparéisser completament en foncion de la vocala que l'environa.
La iodizacion en romanés
modificarLo meteis fenomèn afectèt lo romanés coma se pòt veire dins los exemples seguents.
- LEPORE > *lɛpore > *ljɛpure > *ʎɛpure > iepure ("lèbre")
- GALLINA > *ɡallina > *ɡaljina > *ɡăʎină > găină ("galina")
- PALEA > *palja > *paʎa > *paia > *paie > pai ("palha")