Gabèla
La gabèla correspond al monopòli de l'Estat sus qualques produches de primièra necessitat e tanben a un impòst dirècte que recuperava l'Estat: Sal, vin, òli, blat o bens exportats… pendent lo Regim Ancian.[1][2]. Aviá de formas diversas, podava èsser un impòst indirècte o dirècte. La seuna forma mai coneguda èra la gabèla de la sal. Se la pòt comparar amb los impostes sus las bevendas alcoolicas e los combustibles dels mejan de transport. Lo mòt ven de l'arab qabala.
Tipes
modificar- Impòst dirècte
- Gabella emigrationis un impòst dirècte qu'una persona deviá pagar sul patrimòni qu'exportava
- Gabella hereditatis, l'impòst sus un eritatge o una donacion destinada a un beneficiari a l'estrangièr[3]
- Impòst indirècte
- Gabella pro accisiis: La taxa suls bens de primièra necessitat.[4]
Aplicacions
modificarFrança
modificarDins lo Reialme de França, Felip IV l'introduguèt coma mesura temporària, jos Carles V venguèt un impòst permanent. Los productors de sal devián fornir los magazins de sal de cada província. La cambra de la sal fixava lo prètz de compra e de venta al detalh. Cada persona de mai de uièt ans èra obligada de comprar una quantitat fixa de sal per setmana a un prètz determinat. Venguèt l'impòst que provacava un òdi màger de totes e causèt fòrça insurreccions e susmautas, coma la Revòlta dels angelets de la tèrra entre 1667 e 1675 quan foguèt introdusida en Rosselhon annexat per França.[5] Foguèt abolida lo 21 de març de 1790 l'Assemblada Nacionala.[6]
Països Catalans
modificarEn Catalonha, una gabèla foguèt introdusida per las Corts de Tortosa (1365), qu'obligava cada persona de mai de set ans de comprar una quantitat determinda de sal cada an, amb l'objectiu de pagar la guèrra contra lo Reialme de Castelha. Lo rei d'Aragon autrejèt lo drech de collecta a la noblesa locala per se remborsar dirèctament los còsts engatjats. Los nòbles èran gaire entosiastas, perque lo rendement de la taxa èra nominal. Après tres ans foguèt abolida per las Corts de Barcelona (1368), perque l'impòst èra contrari a las constitucions e amb pauc rendement. Foguèt remplaçada pel fogatge.[7]
Toponimia
modificar- Senta Gabèla, comuna de Lauragués
Referéncias
modificar- ↑ (ca)«gabella» sul site de la Gran Enciclopèdia Catalana
- ↑ (fr)«gabelle» sul site del Centre National de Ressorças Textualas e Lexicalas
- ↑ D. Ernesti Friderici Schröters, 'De gabella detractionis atque emigrationis (la)- vom zehendem Pfennig, Leipzig, Ed. Ioh. Martinum Burgkmannum, 1714, p. 6
- ↑ Ernesti Friderici Schröters, op.cit, p. 5
- ↑ «The Treaty of the Pyrenees» web de la Generalitat de Catalunya
- ↑ Jean-Yves Celle, «L'Assemblée Constituante: Les réformes (Automne 1789-Automne 1790), web
- ↑ Manuel Sánchez Martínez, «La gabella de la sal» sus Glossaire de la fiscalité