|
| nom =
| imatge = Meister der Alexanderschlacht 003.jpg
| legenda = DàriusDaire III a la [[batalha d'Issos]]
| naissença = vèrs [[Sègle IV abC|380 abC]]
| mòrt = [[Sègle IV abc|330 abC]]
}}
{{AbC}}
'''Daire''' {{III}} o benlèu '''Dàrius {{III}}''', dich '''''Codoman''''' (v. [[-380|380]] - [[-330|330]]; ''Daire'' en [[grafia mistralenca]]; ''Daire'' o ''Dari'' en [[occitan ancian]]<ref>https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0702.jpg</ref>), foguèt rei de [[Pèrsia]] de [[-336|336]] a sa mòrt en [[-330|330]]. Vencit per [[Alexandre lo Grand]], foguèt lo darrièr rei de la dinastia [[Empèri Aquemenida|aquemenida]].
== Originas de son reialme ==
DàriusDaire èra d'una branca collaterala de la dinastia dels [[Empèri Aquemenida|Aquemenidas]], èssent lo filh d'Arsamés e de [[Sisigambis]] e lo pichon filh d'Ostanés, el meteis filh de [[DàriusDaire II]] e fraire d'[[Artaxèrxes II]]. Accediguèt au tròn aprèp los crimes de l'eunuc [[Bagoas]] qu'assassinèt, en [[-338|338]], [[Artaxèrxes III|Artaxèrxes III{{n}}]] alara qu'èra son favorit e le filh d'aqueste, [[Arsés]], en [[-336|336]]. Bagoas prevegèt lo meteis per DàriusDaire, mas aquel anticipa son empoisonament fasent el meteis beure a l'eunuc la copa fatala que li èra destinada. Considerat coma un guerrièr digne d'elogi<ref>Diodoro de Sicília e Jistin (istorian)</ref> per aver vencit en combat un gigant Cadusian, DàriusDaire semblava de comptar amb lo supòrt d'una granda partida de l'aristocracia e de l'armada. Una tradicion antica, dels Macedonians, ditz que DàriusDaire seriá estats un dels esclaus de Bagoas<ref>[[Plutarc]], ''De las vertuts moralas'', 326e, 337e, 340b ; Elian ''Istòrias variadas'', XII, 43.</ref>.
DàriusDaire, pasmens que foguèt [[satrapa]] d'[[Armenia]], aguèt encara pauc d'experiéncia dins le govèrn de l'empèri. Capitèt pasmens de far de [[Fenicia]] une satrapia e a tornar ordenar [[Egipte antica|Egipte]]. Temptèt d'impausar la dominacion pèrsa dins un empèri totjorn mai alflaquit per las ambicions dels satrapas e menaçat per l'expansionisme macedonian...
== Luta contra Alexandre ==
Per manca de font documentària e subretot d'inscripcion reiala, lo reialme de DàriusDaire III es conegut sonque amb los escriches grècs que contan la conquista de l'Empèri Pèrsa pels Macedonians. Dempuèi [[-336|336]], [[Felip II de Macedònia]] envièt un còrs expedicionari en [[Asia Menora]] mas son assassinat retardèt los projèctes d'invasion. Quand Alexandre traversèt l'[[Ellespont]] a la prima de [[-334|334]], DàriusDaire foguèt pas aviat a mesurar la mesura de l'eveniment; Daissèt als satrapas e a [[Memnon de Ròdes]], cap dels mercenaris grècs, lo trabalh d'arrestar l'[[armada macedoniana]]. Pas plan preparats, aqueles perdèron la [[batalha del Granica]] en mai 334.
DàriusDaire concentrèt alara una novèla armada a [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e faguèt, en [[Siria]], lo jonhent amb los mercenaris grècs. DàriusDaire, que comandava el meteis, foguèt vencit a la [[batalha d'Issos]] (entre los monts Taurus e la mar) lo [[1èr de novembre]] de [[-333|333]]. Malgrat que temptèt de resistir a l'assaut de la cavalariá pesuca macedoniana, fugiguèt, daissant son carri e los atributs reial (arc, boclièr e mantèl), çò que segon los Grècs, constituissiá un vertadièr desonor. Segon los meteisses, DàriusDaire auriá abandonat la familha reiala: sa maira, son esposa [[Stateira]] e lors enfants que serián estats capturats per Alexandre.
[[File:BMVB1452-Justus Sustermans-La familia de Darius davant Alexandre el Gran.JPG|thumb|''La familha de DàriusDaire davant Alexandre'', quadre de Joost Susterman, conservada a la Bibliotèca Museu Víctor Balaguer]]
Podent pas empachar Alexandre de conquerir [[Fenicia]] e [[Egipte antica|Egipte]], èra temps de formar una novèla armada en inclusent, aquel còp, fòrça contingents de las satrapias orientalas amb d'[[elefants de guèrra]]). Causiguèt un terren favorable per sa nombrosa cavalariá e pels carris de dalhas, mas foguèt definitivament vencit a la [[batalha de Gaugamèlas]] le [[1er d'octobre]] de [[-331|331]]. Fogiguèt pels montas de [[Media]] mas, abandonat per totes sos fidèls, foguèt assassinat per [[Nabarzana]] e lo satrapa [[Bessos]] que se proclamèt rei de Pèrsia en julhet de [[-330|330]] jol nom d'Artaxèrxes V.
Segon Diodoro, DàriusDaire seriá estat enterrat amb los onors reials per Alexandre dins la necropòli reiala de [[Persepòlis]]. Pas cap de rèstas arqueologic sosten aqueles escriches. Alexandre se considerèt coma successor legitim de l'aquemenida, esposèt donca sa filha [[Stateira]] en [[-324|334]]. Aquel episòdi es un acte simbolic fòrt e revelator de la volontat del rei de mesclar en un sol pòble los [[Macedonians]], [[Grècs]] e Asiatics. E mai dètz mila de sos companhons se maridèron lo meteis jorn amb de femnas asiaticas. Alexandre prenguèt doncas logicament la seguida dins las cronicas reialas pèrsas.
== Posteritat ==
[[Image:Battle of Issus mosaic - Museo Archeologico Nazionale - Naples 2013-05-16 16-25-06 BW.jpg|thumb|left| Mosaïca de la batalha d'Issos, ostal del Faune a [[Pompèi]], Musèu Nacional d'Arqueologia de Nàpols]]
La tradicion istorica tend fa de DàriusDaire un rei covard e pas fin estratèg. Se deu far de nuanças a causa de la flaquesa de l'Empèri Pèrsa el meteis al respècte de l'expansionisme macedonian. DàriusDaire se vei amb un talent militar quand per exemple capitèt a se plaçar enrè de l'armada macedoniana abans la batalha d'Issos.
Subretot cal solinhar l'inadaptacion de la tactica militara pèrsa sul camp de batalha. Segon un còde fòrça ritualizat, DàriusDaire se teniá al suc de son carri al centre de l'armada, ieratic e majestuós, aparat pel batalhon dels {{Unitat|10000|[[Meloforas|Immortals]]}} e la garda a caval dels « Parents del Rei ». Podiá pas, paralisat dins un dispositiu fijat, resistir vertadièrament a la carga de la cavalariá dels [[Companhons]]..
== Nòtas ==
| 
