|
}}
'''Haití''' (en [[creòl]] [[haitian]] ''[[Ayiti]]'', var. '''Aïtí''') es un estat d’[[America Centrala]] e de la [[Cariba]] qu’ocupa l’oèst de l’illa d’[[Haití (illa)|Haití o Espanhòla]]. La capitala n’es [[Pòrt del Prince]].
Lo gentilici es '''haitianhaician, -a''' (var. '''aïcian, -a''').
=== Istòria ===
[[Cristòl Colomb]] descobriguèt l'illal’illa d'[[Hispaniola|Espanhòla]] lo [[5 de decembre]] de [[1492]]. Al començament del [[sègle XVII]], a causa del grand comèrci informal dels colons creòls de l'illa e qu'anava en contra del monopòli de la metropòli, lo governador espanhòl Antonio de Osorio ordenèt entre [[1605]] e [[1606]] lo despòblament de las talveras nòrd e oèst de l'illa per fin de frenar aquesta practica. Amb lo temps, las zònas despobladas de la part oèst foguèron ocupadas per [[filibustièr]]s e [[corsari]]s franceses, òmes que vivián de la caça dels bovids e dels pòrcs salvatges, del comèrci de las pèls e la cultura del tabat. Ocupèron primièrament l'illa de la Tortuga e pus tard, aquestes pòblaments faguèron que la part oèst de l'illa foguèsse reclamada per [[França]]. En [[1697]], pel [[Tractat de Ryswick]], [[Espanha]] cediguèt a [[França]] aquesta part de l'illa, qu'anava constituir lo ''Saint Domingue'' francés.
Al [[sègle XVIII]], l'Haití colonial, ocupat per França jos un sistèma [[esclavatge|esclavagista]] crusèl, comptava una populacion de {{formatnum:300000}} esclaus e a pena {{formatnum:12000}} personas liuras, principalament blancs e mestís.
Lo [[14 d'agost]] de [[1769]] se seriá produsit a Bois-Cayman una ceremonia de la religion vodó Boukman qu'es considerada coma lo començament de la Revolucion HaitianaHaiciana. Lo long procès d'independéncia a per protagonista [[Toussaint Louverture|François Dominique Toussaint-Louverture]] que entrequ’entre [[1793]] e [[1802]] dirigiguèt la revolucion haitianahaiciana en afrontant espanhòls, angleses e franceses, fins a la sieuna captura, e mòrt en [[França]].
En [[1803]], [[Jean Jacques Dessalines]] vencèt definitivament las tropas francesas a la Batalha de Vertierres e en [[1804]] proclamèt l'independéncia d'Haití, en se proclamant emperaire. En [[1822]], las tropas haitianashaicianas ocupèron la part orientala de l'illa d'[[Hispaniola]] ([[Republica Dominicana]]), que recuperariá la siá independéncia en [[1844]]. La granda instabilitat politica del país serviguèt als [[Estats Units]] coma desencusa per l'ocupar e exercir aital un contraròtle absolut fins a [[1934]].
Los eveniments seguents rebatèron la lucha entre las autoritats mestissas e las massas popularas d'origina [[Africa|africana]].
En [[1957]] foguèt elegit president [[François Duvalier]]. Conegut popularament coma ''Papa Doc'', governèt d'un biais dictatorial amb l'ajudal’ajuda militara e financièra dels [[Estats Units]] e en [[1964]] se faguèt proclamar president per la vida. Lo sieu filh [[Jean-Claude Duvalier]] (''Baby Doc'') li succediguèt en [[1971]]. En genièr de [[1986]] una insurreccion populara l'obliguètlo forcèt a s'exiliars’exiliar. e l'armadaL’armada prenguèt contraròtle dello poder e formèt un Conselh Nacional de Govèrn, presidit pel general [[Henri Namphy]].
=== Politica ===
| 