|
[[File:36cine_capitol.jpg|right|thumb|290x290px|Un bilhet per una intrada dins un cinéma collectivizat per la CNT/AIT.]]
[[File:Textil.jpg|right|thumb|425x425px|Una aficha de la CNT, 13 de mai de 1937.]]
La '''revolution sociala espanhòla de 1936''' (''revolución social española de 1936''), mai sovent nomenada '''revolucion espanhòla''' (''revolución española'')<ref>[http://www.sudoc.abes.fr/DB=2.1/SET=5/TTL=121/CMD?ACT=SRCHA&IKT=4&SRT=RLV&TRM=Revoluci%C3%B3n+espa%C3%B1ola] SUDOC - ListeLista desdesl ouvragesobratgs</ref>, acampa totes los eveniments de tipe revolutionari desencadenat en [[Espanha]], pendent la [[Guèrra Civiu Espanhòla|guèrra civila]], en responsa a la tentativa de còp d'Estat militar los 17 e 18 de julhet de 1936.
Los representantrepresentants màgers d'aqueles movements èran la [[Confederacion nacionala del trabalh (Espanha)|CNT/AIT]], la [[Federacion anarquista iberica|FAI]], lo [[POUM]], e tanben las brancas radicalas del [[Partit Socialista Obrièr Espanhòl|PSOE]] e de l'[[Union generala dels trabalhadors (Espanha)|UGT]]. Las basas ideologicas d'aquela revolution son ligadas pro clarament a l'[[anarcosindicalisme]] e al [[comunisme libertari]], fòrça poserosespoderosas en Espanha dins los ans 1930, mas tanben en partida al [[marxisme]] revolutionari. Las idèas s'apiejavaapiejavan subretot sus<span></span>:
* una fòrça fòrta [[descentralizacion]], nomenada « cantonalisme » en Espanha, dins lo domèni administratiu;
* la [[collectivisacion]] e l'autogestion dins lo domèni economic;
[[File:CNT-AIT-FAI.jpg|right|thumb|315x315px|Una manifestacion a Barcelona amb una bandièra ''Solidaridad Obrera'', lo quotidian de la Revolucion.]]
[[File:General_Autobus_Company_1936.jpg|right|thumb|290x290px|Lo primièr bus realizat dins los talhièrs de l'Entrepresa Generala d'Autobus, collectivizada en 1936.]]
L'insurreccion militarmilitara comença lo 17 de julhet de 1936. Lo 18, alara que los putschistas contunhan lor revòlta, l'[[Segonda Republica Espanhòla|Estat republican]] paréis s'aclapar, amb pas mai que quatre govèrns que se succedissonsuccedissent en sol jorn. Aquel vuèit politic mena las estructuras estatalas a se dissòlvre o èsser paralizadaparalizadas, creant una situacion de caòs.
=== L'« estiu anarquista » (julhet-setembre de 1936) ===
Los dos sindicats mai poderoses en 1936 son los anarquistesanarquistas de la CNT (uns <span>1 557 000</span> membres) e los socialistasocialistas de l'UGT (uns <span>1 447 000</span> membres). Cridan a la cauma generala del 19 al 23 de julhet dins totas las partidas de ld'Espanha, en responsa a l'encòp a la revòlta militara e a l'apatiá aparenta del quita Estat republican.
Foguèt vertadierament a partir d'aquelas jornadas de cauma generala que los sindicats s'organizèron e prenguèron d'armas dins los depaus de las fòrças de l'òrdre, que sián demoradas fidèlas al govèrn republican o non. Lo 19 de julhet, en [[Catalonha]] coma dins d'autras regions, de simples trabalhadors prenon las armas, atacan las casernas ont s'èran refugiats los partisans de la revòlta militara, auçan de barricadas per las carrièras e fan l'arrestacion dels insurgents e dels suspèctes.
==== Radicals e possibilistas ====
A partir de las primièras setmanasetmanas apareisson dins los sectors anarcosindicalistas revolutionaris dos grops, que vendran antagonistas aal subjècte de cossí menar la guèrra - e la revolucion - :
* d'un costat, un grop radical, ligat subretot a la FAI e a la CNT, e tanben a d'autras pichonas organizacions que volgavan menar al meteis temps la revolucion sociala e la guèrra contra la rebellion militara ;
* d'un autre costa, un grop possibilista, que compren de sectors mai moderats de la CNT e d'autres grops revolucionaris, que preferisson formar un front mai larg possible per luchar contra los insurgents, dins d'un Front popular antifaissista (FPA) que s'apièja sus las diferentas composantas del govèrn republicainrepublican de [[Front popular (Espanha)|Front popular]].
En parallèl, se realiza d'estructuras administrativas fòra de l'Estat, que gaireben totas an una basa locala o regionala. Las mai remarcablas son lo Comitat Central de las Milícias Antifaissistas de Catalonha, lelo Comitat executiu popular de Valéncia, lo Conselh regional de defensa d'Aragon, lo Comitat de salut public de Malaga, lo Comitat de guèrra de Xixón, lo Comitat popular de Sama de Langreo, lo Conselh de la Cerdanha o encara lo Comitat antifaissista d'Eivissa. Existís dins totas aquelas estructuras las doas sensibilitats revolutionàrias radicala e possibilista. D'en primièr liderat pels membres mai radicals, aqueles Comitats de guèrra e de defença passan apauc a pauc dins las mans dels possibilistas.
==== Collectivizacion de l'economia ====
Aragon es un dels fèus del radicalisme anarquista e coneis un astre particular. Los primièrs jorns de la revòlta, lo front copa Aragon en doas partidas. Lo 24 de julhet de 1936, [[Buenaventura Durruti]], al cap de <span>3 000</span> òmes, sortís [[Barcelona]] liderant la primièra de las colomnas revolucionàrias. Aquela colonma Durruti, subretot compausada de trabalhadors volontari per anar se batre, es seguida d'autras colonmas celèbras, partidas de Barcelona o de [[Valéncia]]<span></span>: la colomna de Fèrre (''Columna de Hierro'') o la colomna Roge e Negre (''Columna Rojo y Negro'') per exemple. La tòca es la presa de Saragossa, mas los Possibilistas, dirigents que vòtan a la plaça dels Radicals partits combatre, decidisson d'arrestar l'ataca (arrèst de l'avitalhament en municions dels milicians) per anar cap a Majorca (per i cercar l'incident internacional qu'espèra Madrid).
La gèsta malastruca per Saragossa (Luòc ont esperavan èsser desliurats de milièr d'anarquistesanarquistas, emprisonats per la Republica) mèna una concentracion extraordinària d'anarquistas dins la partida orientala d'Aragon, totes volent realizar sul còp lo comunisme libertari dins las municipalitats ont passavan. Los anarquistas militants de las grandas vilas benefician alara de relais importants près de la populacion mercé a l'importança de la sindicalizacion de las populacions ruralas de la region. Es perque i a dins la region gaireben 450 collectivitats ruralas, gairebentotas dins las mans de la CNT, un vintenat tengudas per l'UGT.
[[George Orwell]], dins son libre ''Omenatge a Catalonha'', en partida conta çò que vejèt quand èra partit de la division « Lenin » del [[POUM]] : « Las milícias de trabalhadors, apiejats suls syndicats, compausadas d’òmes amb opinions politicas divèrsas, concentravan lo sentiment revolutionari e lo canalizavan per un projècte determinat. Èri a m’integrar, mai o mens per escasença, dins la primièra comunautat d’Euròpa occidentala ont la consciéncia revolucionària e l'òdi del capitalisme èran mai normalas que lo contrari. En Aragon, de desenas de miliers de personas, gaireben totas d’origina proletària, viviá en tèrmes d’egalitat. En teoria, èra una egalitat perfièta, e en practica, mancava pauc que ne siá. Per fòrça aspèctes, s'experimentava alà un abans-gost de socialisme. »
===== En Catalonha =====
[[File:Barcelone_19_juillet_1936.jpg|right|thumb|430x430px|Barcelona 19 de julhet de 1936.]]
Los sindicats obrièrs de la CNT son fòrça poderoses: prenon la gestion de fòrça usinas textilas, dels tramvia e dels autobus de Barcelona, installant d'entrepresas collectivas dins de domènis tan variats que la pèsca, la fabricacion de cauçaduras, los espectacles publics, e quitament los pichons comercis. En unes jorns, son 70 % de las entrepresas e dels comercis que passan jol contraròtle dels trabalhadors<ref>CeAquel chiffrechifre estplan d'autantmai plus remarquableremarcable que la CatalogneCatalonha concentreconcentra en 1936 leslos deuxdos tiersterces de l'industrieindustria espagnoleespanhola.</ref>.
[[Catalonha (comunautat autonòma)|Catalonha]] coneis tanben una ment de revolucion culturala e morala. Las « atenèas popularas » se transforman en luòc d'encontra e en centres culturals ont se fa la formacion ideologica. Es prepausat de leissons d'alfabetizacon, de l'informacion a la santat, d'excursions als camps, de bibliotècas en accès gratuit, de representacions de teatre, de debats politics o de talhièrs de cordura. Una vasta operacion d'alfabetizacion es lançada pel Conselh de l'Escòla Novèla Unificada [[:es:Consejo de la Escuela Nueva Unificada|<span class="indicateur-langue" title="Équivalent de l’article « Conseil de l'École Nouvelle Unifiée » dans une autre langue">(es)</span>]] que lo comitat executiu lo presidís Joan Puig i Elias<span></span>: fòrça escòlas racionalistas dubrisson, ont s'aplica los metòdes de [[Francesc Ferrer|Ferrer]] o Montessori. De mesuras son tanben presas dins lo domèni social<span></span>: autorizacion de l'avortament, liberacion de la femna.
L'òrdre public demora jos la tutèla nominala de las fòrças classicas del manten de l'òrdre public<span></span>: polícia, gardiagarda civila, tribunals e armada. Mas dins los fachs, son replaçadas per de « Patrolhas de contraròtle » (''Patrullas de Control''), formadas de volontaris, sovent eissits de las milícias popularas o de las assembladas de quartièr. Dins mai d'un cas, las prisons son obèrtas, liberant los prisonièrs politics mas tanben los criminals de drech comun.
==== Primièras reaccions de l'Estat republican ====
===== Ròtle del partit comunista =====
Malgrat aquel consens aparent a las tèsis dels revolucionaris, la mira del govèrn demora la constitucion rapida d'una armada eficaça, que passa d'en primièr segon el per la dissolucion dels diferents Comitats de defensa, mai d'un còps ensejat. Lo 16 de septembre foguèt creada la Milícia de vigiléncia de la reire gardiagarda (''Milicia de Vigilancia de Retaguardia''), ancargada de contrarotlar l'ensems de las milícias qu'an pas de ròtle actiu al front mas al reire, mas que demoran poderosas e independentas. Lo 28 de setembre, un pas decisiu se faguèt cap a la creacion de l'Armada populara de la Republica amb la fusion dels ancians quadres de l'armada espanhòla e de las milícias popularas, a sen delas « brigadas mixtas », decidiguida lo 28 de setembre. Aquela decision foguèt completada per un decret del 29 de setembre que vòl impausar la disciplina militara dins aquelas brigadas nòvas.
Pauc a pauc, las frictions aumentan al sen del Front popular antifaissista. Lo partit comunista gausís de fach d'una plaça totjorn mai importanta, mercé a l'ajuda que dona l'URSS a la Republica espanòla. Mas, lo PCE sosten que la guèrra civila es pas lo moment causit per menar una revolucion<span></span>: l'objectiu màger demora de desfar la fòrça de Franco, alara que l'abolicion del capitalisme es remandada a la fin de la guèrra. En efièt, la revolucion poiriá apaurar las classas mejanas (foncionaris, pichonpichons comerciants, pichons agricultors proprietaris o quitament los obrièrs especializats), que forman una partiada importanta de quita partit.
Los membres dels grops anarquistas, del POUM e tanben del penjal radicala del PSOE s'opausan a aquel vejaires. Mas rapidament, las milícias que lor son fidèlas recevon totjorn mens d'ajuda e de sosten logistic de l'Estat, çò que merma lor capacitat d'agir. Levat en Aragon, los grops revolucionaris començon a subordonar lor accion a las decisions governamentalas. En Catalonha, los comunistas del [[Partit Socialista Unificat de Catalonha|PSUC]], expulsats de la direccion del Comitat Central de las Milícias Antifaissistas lo 6 agost fan lor retorn al sen del govèrn d'union de la Generalitat, que torna prene los poders qu'aviá abandonats, alara quo lo Comitat Central de las Milícias Antifaissistas es dissolgut lo 1èr d'octobre. Lo 9 d'octobre, totes los Comitats locals de Catalonha son dissolguts, venguts illegals e remplaçats per de conselhs municipals dins las mans del FPA. Lo 2 de novembre, es lelo Comitat executiu popular de Valéncia qu'accèpta de subordonar sa politica al govèrn de la Republica.
==== Segond govèrn (novembre de 1936-genièr de 1937) ====
Lo 4 de novembre, Largo Caballero forma un cabinet òunòu, chafrat « segond govèrn de la Victòria », que compta de membres eminents de la CNT coma Juan García Oliver (justícia), Juan López (comerci), [[Frederica Montseny|Federica Montseny]] (santat) e Joan Peiró (industria).
Mas de tensions aumentan, e la colomna de Fèrre fa caser lo poder dins la vila de Valéncia, en protesta contra l'avitalhament rare que li dona lo Comitat exécutiu popular, als mans dels possibilistas. Dels combats de carrirèras entre comunistas e anarquistas resulta la mòrt de mai de 30 personas. Al meteis moment, es la colomna Durruti que, aprés aver atde participar als combats de defensa de Madrid e partit d'Aragon, se somet als òrdres del govèrn, alara que son líder, [[Buenaventura Durruti]], es tuat.
En Catalonha, las bòrdas e entrepresesentrepresas collectivizadas son pauc a pauc tornats a lor proprietaris. Lo 17 de decembre, lo jornal sovietic ''Pravda'' publica un editorial que declara: « L'eliminacion dels trotskistas e dels anarquosindicalistas ja comencèt en Catalonha e se reliza amb la meteissa energia qu'en Union sovietica ».
Las estructuras autonòmas son combatudas amb la meteissa vigor. Lo Comitat de guèrra de Xixón es transformat per decret lo 23 de decembre en Conselh interprovincial de las Asturias e de Leon, somés a las autoritats governamentalas de la Republica. Lo 8 de genièr de 1937, es lo torn del Comitat executiu popularspopular de Valéncia d'èsser dissolgut.
=== Fin de la revolucion (genièr-agost de 1937) ===
==== Pujada de las tensions (geniergenièr-mai de 1937) ====
A la fin del mes de febrièr de 1937, lo govèrn republican pren un nombre de mesuras repressivas contra de contestataires de l'« interior ». Lo 26 de febrierfebrièr, un decret, utilizat lo 2 de març per la Generalitat de Catalonha, interdit als oficiers de polícia d'apartenir a quin partit politic o sindicat que siá. L'endeman, lo 27 de febrierfebrièr, lo govèrn fa interdire lo jornal de la FAI, ''Nosotros''. A partir d'alara, la premsa e subretot las publicacions mai criticas contra lo govèrn son somesas a la censura. La militarizacion de las milícias al sen de l'Armada populara, que s'accelèra e s'acaba en març de 1937, es tanben vist coma un mejan de trencar las volontats libertàrias dels membres de las milícias confederalas.
Mai es en Catalonha que la tension aumenta mai sensiblament. Lo 12 de març, la Generalitat decidís per ordonança que totas las armas e explosius qu'apatenon encara a de grops que son pas militarizats al sen de l'Armada populara se devon tornar. Aquela decision trenca l'unitat de l'FPA<span></span>: lo 27 de març, los anarquistas demissionan del govèrn de la comunautat. Lo 17 d'avril, los carabinierscarabinièrs de [[Puigcerdà|Puigcerdá]] demandon a las patrolhas obrièras de la CNT qu'asseguran lo contraròtle de la frontièra e de las doanas amb França que se n'anan. Al meteis temps, la GardiaGarda civila e la GardiaGarda d'assalt son enviats dissòlvre lo Conselh de Cerdanha: per aquò van a [[Figueres (Aut Empordan)|Figueres]] e endacòm mai dins la [[Girona (província)|província de Girona]], per tornar prene lo contrròtlecontraròtle de las activitats de contraròtle de polícia. Al meteis moment, dins Barcelona, las gardiasgardas d'assalt realizan lo desarmament dels trabalhadors dins las carrièras.
Los afrontaments son totjorn mai nombroses e violents entre partisans e adversaris de la revolucion. Provòcan los dramatics eveniments de mai a Barcelona.
Las manifestacions ostilas a aquelas mesuras venon totjorn mai nombrosas<span></span>: a Barcelona, se protesta contra la suspension del jornal anarcosindicalista ''Solidaridad Obrera''. Lo 26 d'agost, lo Conselh asturian decidís de se proclamar Conselh sobeiran d'Asturias e Leon (''Consejo Soberano de Asturias y León''), se considerant independent de la Republica espanhòla.
Lo 6 de geniergenièr de 1938, lo govèrn interdit per decret l'emission de bilhets o de moneda pels comitats, las vilas, las corporacions, eca. Al meteis temps, als grands proprietaris que la tèrras avián estat collectivizadas son tornats lors drechs. Los rèstes de la collectivizacion son pauc a pauc destruits pendnet l'an 1938.
== La revolucion e la guèrra civila ==
=== L'Aragon dins la guèrra ===
=== LeLo debarcament de Majorca ===
=== La defensa de Madrid ===
== Comentaris ==
''« La revolucion espanòla foguèt la mai singulara de las revolucions collectivistas del sègle <span class="romain">XX</span><span></span>. Es la sola revolucion radicala e violenta que se produguèt dins un país d’Euròpa de l’Oèst e la sola que foguèt, malgrat l’egemonia comunista creissenta, vertadierament pluralista, animada per una multitud de fòrças, sovent concurrentas e ostilas. Incapable de s’oposar obertament a la revolucion, la borgesia s’adapta al regime novèl dins l’esper que lo cors dels eveniments cambiariá. L’impoténcia manifesta de lors partits incitèt plan lèu los liberals e los conservators a cercar una organizacion capabla d’arrestar lo corrent revolucionari lançat pels sindicats anarquista e socialista. Sonque unas setmanas aprés lo començament de la revolucion, una organizacion incarnava d'esperela totes los espers imediats de la pichona e mejana borgesia<span></span>: lo partit comunista. »'' - Burnett Bolloten, ''La Guèrra d'Espanha. Revolucion e contrarevolucion (1934-1939)''.
== Bibliografia ==
=== En catalan e en espanhòl ===
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : catalan">{{ca</abbr>)</span> }}Ferran Aisa, ''Una història de Barcelona (Ateneu Enciclopèdic Popular 1902-1999)'', Editorial Virus, Barcelona, 2000.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Victor Alba, ''La Revolución española en la práctica, documentos del POUM'', 1978.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Miquel Amorós, ''José Pellicer, el anarquista íntegro. Vida y obra del fundador de la heroíca Columna de Hierro'', Virus editorial, Barcelona, 2009. <small contenteditable="false">([[International Standard Book Number|ISBN]] <span class="nowrap">978-84-92559-02-2</span>)</small>
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span>}} Miquel Amorós, ''La revolución traicionada. La verdadera historia de Balius y Los Amigos de Durruti'', Virus editorial, Barcelona, 2003. <small contenteditable="false">([[International Standard Book Number|ISBN]] <span class="nowrap">84-96044-15-7</span>)</small>
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span>}} Miguel Amorós, ''Los historiadores contra la Historia'', en ''Las armas de la crítica'', Muturreko Burutazioak, Bilbao, 2004. <small contenteditable="false">([[International Standard Book Number|ISBN]] <span class="nowrap">84-96044-45-9</span>)</small>
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Miguel Amoros, ''Maroto, el héroe, una biografía del anarquismo andaluz'', Virus editorial, 2011. <small contenteditable="false">([[International Standard Book Number|ISBN]] <span class="nowrap">978-84-92559312</span>)</small>
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">es</abbr>)</span> Alejandro Andreassi, ''Libertad también se escribe en minúscula'',1996, [[:fr:Special:BookSources/8488711239|ISBN 84-88711-23-9]]
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Burnett Bolloten, ''La Guerra Civil Española: Revolución y Contrarrevolución'', Alianza Editorial, Madrid, 1997.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Burnett Bolloten, ''El Gran Engaño : las izquierdas y su lucha por el poder en la zona republicana''.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Murray Bookchin, ''Los anarquistas españoles (1868-1936), los años heroicos'', Grijalbo, 1980.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span>}} Aurora Bosch, ''Ugetistas y libertarios. Guerra civil y Revolución en el País Valenciano, 1936-1939'', Valencia, Institución Alfonso el Magnánimo, 1983.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span>}} Ronald Fraser, ''Recuérdalo tú y recuérdalo a los otros. Historia oral de la Guerra Civil española'', editorial Crítica, 2001.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Juan García Oliver, ''El eco de los pasos'', Planeta, 2008.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span>}} Antoine Giménez, ''Del amor, la guerra y la revolución. Recuerdos de la guerra de España del 19 de julio de 1936 al 9 de febrero de 1939'', Pepitas de Calabaza, Logroño, 2004.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Ignacio Iglesias, ''Experiencias de la revolución española'', 2003, Laertes.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Edward Malefakis, ''Reforma agraria y revolución campesina en la España del siglo XX'', ediciones Ariel, 1970.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Carlos José Márquez, ''Cómo se ha escrito la Guerra Civil española'', ediciones Lengua de trapo, 2006.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Abel Paz, ''Viaje al pasado'', Edición del autor.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Abel Paz, ''Durruti en la Revolución Española'', Fundación de Estudios Libertarios Anselmo Lorenzo, Madrid, 1996.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}José Peirats, ''La CNT en la Revolución Española'', París, Ruedo Ibérico, 1971.
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : espagnol">{{es</abbr>)</span> }}Heleno Saña, ''La Revolución libertaria'', editorial Laetoli, 2010.
=== En anglés ===
* <span class="indicateur-langue" contenteditable="false">(<abbr class="abbr" title="Langue : anglais">{{en</abbr>)</span> }}Sam Dolgoff, ''The Anarchist Collectives - Workers’ Self-Management in the Spanish Revolution, 1936–1939'', New York Free Life Editions, Inc., 1974, <small>[http://theanarchistlibrary.org/library/sam-dolgoff-editor-the-anarchist-collectives textetèxte intégralintegral]</small>.
== Filmografia ==
=== Documentaris ===
* Henri Cartier-Bresson, ''L'Espagne vivra'', 1938, 43 minutes, noir et blanc, <small>[https://www.youtube.com/watch?v=kVVtMcVfCHg#t=11 voir en lignelinha]</small>.
* Richard Prost, ''Un autre futur'' : « L'Espagne rouge et noir » (1990) ete « Contre vents et marées » (1995), Les films du village, [http://www.dailymotion.com/video/x5bx31_1-7-un-autre-futur-anarchisme-liber_news voir en lignelinha].
* Juan Gamero, F. Rios, Mariona Roca, Mitzi Kotnik, ''Vivir la utopía'' (''Vivre l'utopie''), 1997, [http://www.dailymotion.com/video/x1bo40_vivre-l-utopie-partie-1_news voir enan ligne en vflinha].
* Félix Marquet, ''Sous le signe libertaire'', CNT-FAI, 1936, [http://www.youtube.com/watch?v=YOScBI4zx-k voir en lignelinha].
* Recherche et documentation d’histoire contemporaine (REDHIC), '''Espagne 36, révolution autogestionnaire'', France, 1994, 1 h 16 [http://www.christiebooks.com/player/anarchy.html voir en lignelinha].
=== Ficcions ===
* ''Land and Freedom'', film réalisérealizat par Ken Loach (1995).
* ''Libertarias'', film réalisérealizat parper Vicente Aranda (1996).
== Articles connèxes ==
| 