Escritura aztèca

L'escritura aztèca, tanben nomenada escritura nahuatl, es un sistèma d'escriturea glific (utilizant a l'encòp de pictogramas, d'ideogramas e de construccions foneticas) qu'èra utilizat dins l'Empèri aztèc, subretot dins los codèx aztècs.

Exemple d'escritura aztèca (codex Boturini, folio 6).

Logograma représentant lo mot « calli », que significa « ostal » (Codex Magliabechiano).

Aqueste sistèma èra basat sus las convencions e los simbòls de la tradicion mesoamericana epiclassica e postclasica dels pòbles del centre de l'actual Mexic. Lo sistèma d'escritura dels Aztècs sembla fòrça a aqueste dels Mixtècs. Per unas fonts, aqueste sistèma d'escritura aviá estat eritat de la tradicion de Teotihuacan; pasmens aquesta escritura es desconeguda e sa quita existéncia s'en dobta (Duverger, 2000).

Son utilizacion (lectura e escritura) èra reservada a l'eleit governamental e sacerdotal aztèc e èra donc un simbòl de poder. Sa capacitat a enregistrar e perpetuar lo passat aviá tanben una valor mistica. Los escribas èran nomenats de tlacuilos.

Coma los autres pòbles mesoamericans de l'epòca postclassica, los Aztècs utilizavan coma supòrt d'escritura (« amoxtli ») de papièr d'amate, de teissuts de coton (lienzos), de la pèl de cacilha o de papièr a basa de fibras de maguey.

Fonts

Exemple de codèx aztèc anotat, après la conquista espanhòla, d'explicacions en espanhòl (codex Borbonicus, folio 11).

La coneissença actuala de l'escritura nahuatl repausa en granda partida sus las retranscripcions foneticas del nahuatl en escritura latina e las explicacions en espanhòl escrichas pauc après la conquista de l'Empèri aztèca suls codèx mesoamericans preispanics e colonials.

Pas un amoxtli aztèca subrevisquèt a la conquista del Mexic, quitament s'unes codèx produchs al centre del Mexic pendent lo periòde colonial son de copias de codèx ancians que los originals son perduts. Se pensa que los codèx aztècs del grop Borgia foguèron produchs dins la region e l'estil mixtecs de Puebla.

Sistèma d'escritura

L'escritura aztèca utilizavan diferentas tecnicas de representacion. Unes objèctes èran designats per una simpla representacion pictografica, qu'èra pas purament figurativa mas convencionala.

Per dintrar dins lo mond dels ieroglifs nahuas dos punts importants son a considerar. Primièr, l'escriba pintre sacrifica la beutat del dessenh e sa coneissença artistica a la necessitat de ganhar de temps. Son pas de pinturas mas de signes grafics destinats a evocar d'idèas repetidas sempre del mèsme biais, segon un sistèma convencional e practica tal coma es. Enseguida, l'escritura ieroglifica es mixta e utiliza de glifs pictografics, ideografics e fonetics. La combinason de totes aquestes tipes d'escritura permetava als Nahuas de representar totes los concèptes qu'utilizavan.

Glifs figuratius

Glif figuratiu simbolizant lo mot « tochtli » (conilh).

Aquetes glifs son tanben nomenats mimics, pictografics o ciriologics. Representan simplament l'objècte sens autra idèa associada. La forma d'un òme o d'un ostal evòca sonque lo concèpt general d'òme e d'ostal, sens pas cap d'individualizacion nimai de contextualizacion. Representan diferentas categorias de concèptes:

1. De còrs celèstes coma las estelas
2. Òmes e femnas de diferentas edats e condicions
3. Membres isolats d'umans e d'animals.
4. Quadrupèds fèrs o domestics
5. Quadrumans
6. Reptils e autres espècias d'animals
7. Diferents aucèls
8. Peissons
9. D'insèctes
10. Arbres, plantas, flors, fruchs, granas e caochó.
11. Vestis e accessòris
12. Mòbles, armas e insignes
13. Ustensils
14. Bastits e construccions
15. Instruments artistics e artisanals.

Glifs simbolics

Sus la primièra pagina del codex Boturini, son utilizats los glifs simbolics del viatge (pesadas) e dels discors (las vòltas).

La primièra limita de la representacion figurativa es aquesta dels elements concrèts qu'an pas de forma particulara, coma l'aiga, l'aire o lo cèl. La necessitat de mencionar aquestes objèctes determina l'invencion de signes convencionals per n'evocar lo nom e lo concèpte.

Per exemple, a causa que, quand l'òme camina sus un sol mòl, daissa una pesada, la forma d'aquesta marca foguèt utilizada coma signe convencional per evocar los concèptes de viatge, movement, traduccion, gaubi, volada, etc. Del mèsme biais, la lenga essent l'organ principal aparent de la paraula, es sa forma, semblabla a una vòlta de fum o una virgula que foguèt utilizada per exprimir aqueste concèpte.

Coma los glifs simbolics son convencionals, son pas comprensibles de biais tant immediate e universal que los glifs figuratius.

Glifs ideografics

Son de dessenhs que representan de concèpte abstrach coma aquestes de divinitats, d'alma o de sentiments.

Aqueste signes son pro arbitraris e convencionals, mas venon d'analogias mas o mens veraias o logicas entre lo mond fisic e esperital; lo leon per exemple foguèt utilizat per exprimir l'idèa de fòrça. Aquestes ligams logics son de diferents tipes:

1. La sinecdòca es una representacion d'una partiada per l'ensems. I a per exemple dins lo codex Mendoza un bloquièr, jos que aparéis un fais de flèchas; aquestes dos elements figuratius, que son d'armas utilizadas a la guèrra, forman ensemble la metafòra de la guèrra e de la batèsta. Aqueste grop es pas sonque ideografic mas tanben fonetic: se pronóncia mitl chimalli (mitl designant lo fais de flèchas e chimalli, lo bloquièr).
2. La metonimia consistís a suggerir un concèpte de biais indircte, en representant de mèna figurativa un element al respècte d'aqueste concèpte. Per exemple, lo glif representant de baias figuratiu los faises de fusta utilizats per abrandar los fucs pendent la ceremonia del fuòc èra tanben utilizat per simbolizar aqueste ritual dins son integralitat. Tanben, lo material de pintura podava designar l'escritura tan plan que lo pintre, una èrba representa l'annada e lo solelh correspond al concèpte de dieu. Las metonimias son comprensiblas pas que per aquestes que coneisson lo sens figurat d'aquestes simbòls. Aqueste metòde es comparable a aquesta dels primièrs crestians qu'utilizavan lo simbòl del peisson per representar Jèsus Crist.
3. La metafòra exprimís un concèpte de biais simbolic mejans de similituds mai o mens evidentas o arbitràrias. Atal, lo tigre (ocelotl) e l'agla (cuauhtli) simbolizan los guerrièrs dels mèsme nom e, de biais mai general, l'idèa de coratge; de biais similar, una pluma (quetzalli) pòt simbolizar l'idèa de beutat aplicada quina causa que siá que las plumas èran un ornament de granda valor en Mesoamerica.
4. Las enigmas utilizadas per simbolizar los èsser subrenaturals son de puras convencions qu'an un rapòrt fòrça alunhat de l’element real que figuran. Es lo cas del simbòl de las divinitats, coma Tlaloc qu'èran representada per la pluèja e lo temps bèl.

Glifs fonetics

Aquetes caractèrs representan pas de concèpts mas de fonèmas o de sillabas; an perdut tot rapòrt amb los objèctes representats. Aquesta mèna d'escriure es subretot utilizada per representar los noms de personas e de luòcs. Malgrat la raretat dels codèx demorant de las destruccions realizadas pels Espanhòls, es possible de formular de principis generals sus aquestes mòde d'escriure.

De segur se sap que los Nahuas avián desvolpat un sistèma de glifs per representar diferentas sillabas foneticament e una letras.

Coma dins l'escritura fonetic d'autras culturas, aquestes glifs fonetics, sillabics e alfabetics venon de la representacion estilizada de diferents objèctes que lo nom començava pel son que simbolizavan.

L'escritura fonetica nahuatl acaba per possedir diferents tipes de glifs:

1. De glifs mai sovent sillabics
2. De glifs monosillabics utilizats coma prefixes o suffixes, coma te (que fasiá referéncia a una o mai personas) o tlan (locatif).
3. De glifs estilizats que representavan de fonèms; alara, l'estilizacion del glif representant lo mot « atl » (aiga) simbolizava lo fonèma « a », aqueste d'« etl » (mongetas) simbolizava lo son « e » e « ohtli » (camin) ò.

Nòtas e referéncias

• (es) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en castelhan intitolat « Escritura mexica ».

Annèxes

Bibliografia

• {{{2}}}, .
• (es) Patrick Johansson, La palabra de los aztecas, Trillas, 1993 (ISBN 9682446864, OCLC 30415179).
• Jean-Paul Duviols, Les peintures de la voix : Le monde aztèque en images, Chandeigne, 11 octobre 2018, 304 p. (ISBN 978-2-36732-172-1), p. 21 à 27