Carlisme
Lo carlisme foguèt un movement politic legitimista de caractèr antiliberal e antirevolucionari sorgit en Espanha al sègle XIX que preteniá l'establiment d'una branca alternativa de la dinastia borbonesa dins lo tròn espanhòl, e que dins sas originas defendiá la vòlta a lo Regim Ancian.
Los carlistas èran los partisans de Carlos María Isidro de Borbón, lo fraire de Ferrand VII d'Espanha. Ferrand VII d'Espanha, sens cap d'enfants, decidèt en 1829 que son fraire Carlos seriá l'eiretèir del tròn d'Espanha. Mas en 1830, Ferrand VII aguèt una filha : Isabèl. En 1833, après la mòrt de Ferrand VII, Isabèl foguèt reina d'Espanha malgrat la contestacion de sos dreches pels partisans de son oncle.
Al sègle XX una partida del carlisme evolucionèt cap al socialisme autogestionari (lo Partit Carlista), mas apuèi se produsiguèt una escisión del sector tradicionalista conservador, que formèt la Comunion Tradicionalista Carlista. Los dos movements an un supòrt electoral residual.
Guèrras Carlistas
modificarLas Guèrras Carlistas (sonadas tanben popularament carlistadas) foguèron tres guèrras qu'aguèron luòc en Espanha al sègle XIX. Foguèron l'origina del movement politic carlista o carlisme. Pendent lo Triènni Liberal (1820-23), los sectors absolutistas organizèron las partidas reialistas, que dispausèron d'un supòrt grand dins las comarcas interioras de Catalonha. L'insurreccion reprenguèt amb la Guèrra dels Malcontents (1827). A la mòrt de Ferran VII comencèt la Primièra Guèrra Carlista (1833-1839). Aquel conflicte afrontèt los carlistas, partisans dels dreches dinastics de Carles Maria Isidre, fraire del monarca defunt, e los isabelins o cristins, partisans dels dreches de sa filha Isabèl, coma resultat de la proclamacion de la Pragmatica Sancion (1830), qu'aviá abolit la lei salica dels Borbons, *segon *la *quala la succession èra d'èsser sempre masculina. La Segonda Guèrra Carlista (1846-1849), aguèt luòc en Catalonha, qu'i s'apelèt tanben Guèrra dels Matiners. Pendent la Tresena Guèrra Carlista (1872-1876), las fòrças carlistas ocupèron mai d'una ciutat de Catalonha interiora. Isabèl II èra a l'exili e lo rei Amadèu I, monarca dempuèi 1871, èra pas de popular. Carles VII, filhastre de Carles Maria Isidre de Borbon, prometèt a catalans, valencians e aragonesi lo retorn dels fòrs de las constitucions qu'èran estadas abolidas per Felip V.
