Boita de Pandora

La boita de Pandora es an artefacte de la mitologia grèga, venent del mite de Pandora dins Las Òbras e los Jorns d'Esiòde. Lo contenent mencionat dins l'istòria d'origina es de fach un granda jarra mas lo amb lo temps se transformèt eronèament en "boita". Los tractaments artistics tardièrs del contenent fatal foguèt fòrça variat, alara qu'unes tractaments literaris se centran mai sul contengut de la dicha boita que sus la quita Pandora.

Aquarèla de Lawrence Alma-Tadema de Pandora, 1881

Un pithos from Crèta, c. 675 BC. Lovre

Dins la mitologia

Segon Esiòde, quand Prometèu pana lo fuòc del paradís, Zèus, lo rei dels Dieus, se vòl venjar presentant Pandora al fraire de Prometèu Epimetèu. Pandora dubrís la jarra daissada a son suènh contenent la mòrt e plen d'autres demons qu'alara s'espandisson pel mond. Se despacha per tampar lo contenent, mas tot lo contengut ja s'èra escapat levat quicòm que demorèt al fons – abitualament traduch per Esper (ἐλπίς), mas tanben pòt aver un sens pessimista de "espèra enganaira".

Etymologia de la "boita"

Un pyxis Atic, 440–430 AbC. British Museum

Lo mot ara traduch en "boita" èra en realitat una granda jarra (πίθος pithos) en Grècia. Èra utilizada per servar lo vin, l'òli, lo gran o autre, o, un objècte ritual, contenent lo rèste de còrs uman après la cremacion, del que se cresiá s'escapavan e devián i tornar. Fòrça estudis mòstra un analogia prima entre la quita Pandora, qu'es facha amb de faga, e l'argila qu'espandís lo mal.

La malatraduccion de pithos es mai sovent atribuida al sègle XVI a l'umanista Erasme que, dins son Latin conta l'istòria de Pandora, cambiant lo grèc pithos en pixis, significant "boita". Lo contèxte ont que apareguèt l'istòria èra dins lo recemp de provèrbe d'Erasme, l'Adagia (1508), en illustracion del dich Latin saying Malo accepto stultus sapit (Al acceptar lo treble s'assenar lo nèci). Dins aquesta version la boita es dubèrta per Epimetèu, que lo nom significa 'repensada' – o coma Esiòde comenta, "aquestes que las errors fa savi".

Diferentas versions del contenent

• 
  Nicolò dell'Abate, 1555
• 
  Font Russa fountain, 1801,
• 
  John Gibson, 1856
• 
  John William Waterhouse, 1896

Allegoria

A la fin del sègle XVI, dos artistas Venecian desenhèron d'espampas de l'istòria de la boita se centrant sul sens allegorical. Dins aqueste de Paolo Farinati, datat entre 1584/94, Epimetèu lèva la tampa de (dins aqueste cas) la jarra que Pandora tend. D'aqueste fum un nívol pòrta un òme e un dragon; unes d'eles tenon u ròtle on es escrich "sero nimirum sapere caepit". Evocant lo provèrbe, Malo accepto stultus sapit.

Unq Allegoria de Les Sciences qui Éclairent l'esprit de l'homme (Las sciéncias qu'enlusisson l'esperit de l'òme, 1557), una gravadura atribuida a Marco Angelo del Moro

L'autra estampa es atribuida a Marco Angelo del Moro (actiu 1565 – 1586) e sa mai enigmatica. Abitualament nomenada "La boita de Pandora, o Las sciéncias qu'enlusisson l'esperit de l'òme", mòstra un femna vestida a l'antica dubrissent una arca ornada de que s'escampa de libres, de manuscrips, de sèrps e de ratapenadas. Del costat de Pandora i a una femna portant un tison en fuòc, alara qu'una siloeta banada fugís dins la direccion contrària. Al dessú i a un vòlta corba pencha amm lo signes de zodiac ont lo dieu solelh Apollon sus son carri punta del det, que de l'autre costat una autra siloeta cai per las estelas. Los comentators donan de sens diferent a aquestes simbòls tant contradictòris al subjècte del contengut de l'arca. Dins una lectura, la man de Pandora amaga la cara per figurar l'Ignorança. O alara s'apara los uèlhs qu'es esbleugida e las sèrps que repta de l'arca son d'ancians simbòls de savi. Apollon, setat al dessús, ponta Aqüari, lo signe del zodiaca de Genièr/Febrièr, que marca la "Pujada del solelh" dempuèi lo clòt de l'ivèrn. La siloeta casent a l'opausat se pòt identificar a Lucifèr o coma la nuèch fugís abans la sortida; que que siá, lo sorn de l'ignorança es al punt d'èsser dispersat. Encara cal saber se boita fin finala dobèrta serà reconegut coma un benfach; se la natura the ambigüa de la coneissença es d'ajudar o de damatjar.

Dins los sègle darrièrs l'accent es plaçat sus la persona de Pandora. Amb unas excepcions la boita apareis sonque coma atribut. La scèna de carrièra de René Magritte de 1951, es un de las raras pinturas modèrna titulada "Boita de Pandora", es tan enigmatica qu'èran las estampas allegoricas de la Renaissença allegorical.

Teatre

La primièra partida del sègle XVIII, tres pèças francesas pòrtan lo títle de "boita de Pandora" (La Boîte – o Boëte – de Pandore). Dins cada tres l'interés màger es dins los efièchs socials e umans de la boita e una sola ne fa de Pandora un persoantge. La pèça de 1721 de Alain René Lesage apareguèt coma partida de la longa La Fausse Foire. Es un drama en pròsa de 24 scenas dins l'estil de commedia dell'arte. A la dubertura, Mercuri es enviat masquetat en Arlequin per verificar se la boita donada per Jupitèr a l'estatua animada Pandora a estat dubèrta. Comença a provocar de perturbacions lo vilatjòt alara aürós, descadenant l'ambicion, la competicion, la cupiditat, l'enveja, las geloasia, l'òdi, l'injustícia, la traïson e la mala santat. En plen dins l'embrolh social, Pierrot romp amb la promesa que s'anava maridar al començament de pèça e ela s'engatja puslèu amb un arribista social.

La pèça de Philippe Poisson (1682-1743) es una comèdia en vers en un acte prodicha en 1729. Ont Mercuri visita lo reialme de Pluton per demandar dels malaürs que lèu se desencadenar sus l'umanitat. La pèça de 1743 escricha per Pierre Brumoy amb per sostítol "la curiositat castigada" (la curiosité punie). La comèdia satirica en tres acte se debana a çò d'Epimetèu e sièis enfants recent creats per Prometèus. Mercuri ven en visita, portant la boita fatala mab el. En ela I a los mals que lèu van soon to subvert l'innocéncia de las novèlas creaturas. Primièr los set flatoses: Lo Gènis de la onors, dels Plasers, dels Rics, dels Jogaires (paqur de cartas en mai), del Gost, de la Mòda (vetit d'Arlequin) e Falsa Coneissença. Aquestes que son seguits per los set portaires del mal: enveja, remòrs, avarícia, pauretat, mesprètz, ignorància e inconstància. Los enfants corromputs son remandats per Prometèu mas Esper arribas a la fin per portar la reconciliacion.

Es evident dins aquesta pèça que, en França pasmens, lo blaime es passat de Pandora al dieu gusàs to the trickster god que combina e gausís de la subversion de l'unanitat. Pasmens se las malautiás fisicas siá de plagas que tòcan l'umanitat, una mai granda importança es donada a las passions perturbatriças que destrusisson la possibilitat de viure en armonia.

Bibliografia

• Athanassakis, Apostolos, Hesiod: Theogony, Works and Days and The Shield of Heracles. Translation, introduction and commentary, Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1983. Cf. P.90
• Gantz, Timothy, Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources, Johns Hopkins University Press, 1996, Two volumes: ISBN: 978-0-8018-5360-9978-0-8018-5360-9 (Vol. 1), ISBN: 978-0-8018-5362-3978-0-8018-5362-3 (Vol. 2).
• Hesiod; Works and Days, in The Homeric Hymns and Homerica with an English Translation by Hugh G. Evelyn-White, Cambridge, MA.,Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1914. Online version at the Perseus Digital Library.
• Lamberton, Robert, Hesiod, New Haven: Yale University Press, 1988. ISBN: 0-300-04068-70-300-04068-7. Cf. Chapter II, "The Theogony", and Chapter III, "The Works and Days", especially pp. 96–103 for a side-by-side comparison and analysis of the Pandora story.
• Meagher, Robert E.; The Meaning of Helen: in Search of an Ancient Icon, Bolchazy-Carducci Publishers, 1995. ISBN: 978-0-86516-510-6978-0-86516-510-6.
• Neils, Jenifer, "The Girl in the Pithos: Hesiod's Elpis", in Periklean Athens and its Legacy. Problems and Perspective, eds. J. M. Barringer and J. M. Hurwit (Austin: University of Texas Press), 2005, pp. 37–45.
• Revard, Stella P., "Milton and Myth" in Reassembling Truth: Twenty-first-century Milton, edited by Charles W. Durham, Kristin A. Pruitt, Susquehanna University Press, 2003. ISBN: 97815759106289781575910628.
• Rose, Herbert Jennings, A Handbook of Greek Literature; From Homer to the Age of Lucian, London, Methuen & Co., Ltd., 1934. Cf. especially Chapter III, Hesiod and the Hesiodic Schools, p. 61
• Schlegel, Catherine and Henry Weinfield, "Introduction to Hesiod" in Hesiod / Theogony and Works and Days, University of Michigan Press, 2006. ISBN: 978-0-472-06932-3978-0-472-06932-3.
• Verdenius, Willem Jacob, A Commentary on Hesiod Works and Days vv 1-382 (Leiden: E.J. Brill, 1985). ISBN: 90-04-07465-190-04-07465-1. This work has a very in-depth discussion and synthesis of the various theories and speculations about the Pandora story and the jar. Cf. p. 62 & 63 and onwards.