Uxmal
Uxmal es una ciutat-estat maia dau Periòde Classic dins lo nòrd-oèst de Yucatan. Lo site es famós per la qualitat de la restauracion de sei monuments e per son importància toristica. Es tanben inscrich au Patrimòni Mondiau de l'UNESCO dempuei 2006.
Pasmens, coma per la màger part deis autrei vilas maias, l'istòria es en realitat mau coneguda car lei documents escrichs son rars e lei descubèrtas arqueologicas limitadas. Uxmal foguèt probablament fondada vèrs 500 apC dins una region druda. Pasmens, l'endrech demorèt pauc poblat en causa de l'abséncia d'aiga en quantitat importanta. Aquela situacion durèt fins a l'invencion de cistèrnas sosterranhas dichas chultuns. A partir de 750, la ciutat venguèt un centre poderós que faguèt partida dei vilas maias pus poderosas entre 800 e 950. Lei causas dau declin d'Uxmal son desconegudas mai la crisi sembla prefonda e rapida car la màger part de l'abitat èra estada abandonada vèrs 1000. De tèxtes espanhòus mencionan encara la preséncia d'estatjants vèrs 1550 avans l'abandon definitiu après la conquista de Yucatan.
L'arquitectura d'Uxmal es dominada per un estile pròche d'aqueu de la region de Puuc. Es caracterizada per de façadas inferioras despulhadas e per de nivèus superiors pus trabalhats. De mai, una atencion particulara foguèt portada a la qualitat dei construccions. En particuliar, l'usatge de la pèira de talh foguèt privilegiat e lo gip foguèt pauc utilizat. Aquò explica la qualitat inabituala dei vestigis e facilitèt fòrça lei trabalhs de restauracion. L'endrech assosta mai d'un desenau d'ensembles arquitecturaus majors. Lo pus conegut es la « Piramida dau Mague » qu'es un bastiment religiós format de plusors temples piramidaus que se recuerbon mutualament.
Entre leis autreis edificis principaus, se pòu citar lo « palais dau Governador » qu'es un bastiment de 98 × 12 m construch sus una terrassa de 181 × 153 m. Sa partida superiora es ornada per un mosaïc compausat de 20 000 elements. Sa bastida foguèt ordonada per Chan Chak Kʼakʼnal Ajaw, rèi de la vila durant son apogèu. Lo « qüadrilatèr dei Monjas » es un ensemble de quatre bastiments fòrça decorats. Documentats per leis Espanhòus tre 1557, sa foncion es desconeguda mai representavan benlèu un ensemble cosmic. Enfin, se pòu mencionar la Granda Piramida d'Uxmal que tèn una basa de 80 m.