Pliocèn

Eth Pliocèn(1) ei ua epòca geologica qu'es plaça demest es 5.3 e es 2.58 milions (2) d'annadas auans deth nòste present. Ei era dusaua e mès joena epòca deth periòde Neogèn ena Era Cenozoïca. Eth Pliocèn seguís ath Miocèn e ei seguit peth Pleïstocèn.

Auans dera revision hèta en 2009 dera escala geologica deth temps que plaçaua es quate glaciacions mès granes laguens deth Pleïstocèn, eth Pliocèn tamben incudiva eth Gelasian, demest es 2.58 milions e es 1.80 milions d'annadas e adara ei includit en eth Pleïstocèn (3).

Coma d'autes periòdes geologics, es dades geologiques que defineishen er inici e era sua fin an sigut ben identificades mès era data exacta deth sòn inici e dera sua fin son encara poc definides. Es termières que defineishen eth Pliocèn non son pas identificades en tot eth mond de forma parièra. Mès si qu'an pogut d'éster identificades a nivèu regional pr'amor qu'eth Miocèn siguec mès caud e eth Pleïstocèn mès heired. Era termièra de sòn inici auec coma causa diuerses glaciacions deth Pleïstocèn.

Etimologia

Eth Pliocèn siguec atau aperat per Sir Charles Lyell. eth sòn nom provien des paraules gregues pleion (mès) e kainos (nauèth) (4) e vò díder contunhament deth recent pr'amor qu'es referís ara fauna de molluscs marins moderni. H. W. Fowler diguec, totun, qu'aguest terme (e tamben Pleïstocèn e Miocèn) qu'ère un barbarisme tà doblidar e un indici qu'enquia un escolaire classic com Lyell auriá d'auer demandat era ajuda d'un filològ quan bastia era paraula (5).

Sosdivisions

Ena escala de temps oficial der ICS, eth Pliocèn se sosdivideish en dus periodes:

• Piacenzian (3.600-2.58 Ma)
• Zanclean (5.333-3.600 Ma)

Eth Piacenzian qu'ei aperat tamben coma Pliocèn Ancian e eth Zanclean coma Pliocèn Lèu.

En eth sistema des

• Mamifèrs nòrd-americans (NALMA) includís er Hemfillian (9-4.75 Ma) e eth Blancan (4.74-1.806 Ma). Eth Blancan arriba enquiath Pleïstocèn.
• Mamifèrs terrestres sud-americans (SALMA) includís eth Montehermosan (6.8-4.0 Ma), eth Chapadmalalan (4.0-3.0 Ma) e eth Uquian (3.0-1.2 Ma)

En eth airau de Paratetis (Europa central e porcions der oèst d'Asia, eth 'Pliocèn conten eth Dacian (parièr ath Zanclean) e eth Romanian (parièr ath Piacenzian e eth Gelasian amassa). e coma ei abitual i a plan d'autes sosdivisions locals e regionals que tamben s'utilizen.

En eth Reiaume Unit se dividís en aguesti estadis: Gedgravian, Waltonian, Pre-Ludhamian, Ludhamian, Thurnian, Bramertonian o Antian, Pre-Pastonian o Baventian, Pastonian e Beestonian. En Olanda eth Pliocèn se dividís en aguesti estadis ( de mès ancian a mès joen): Brussumian C, Reuverian A, reuverian B, Reuverian C, Praetiglian, Tiglian A, Tiglian B, Tiglian C1-4b, Tiglian CHc, Tiglian C5, Tiglian C6 e Eburonian. Es correlacions exactes demest aguesti estadis locals e es estadis der ICS encara mostren ua question de detalhs (6).

Clima

Era mieja dera temperatura pendent eth Pliocèn miei (3.3 -3 Ma) ère de dus a tres grads mès nauta que aué (7) e eth nivèu dera mar ère 25 metres mès naut que non pas adara (8). Er emisferi Nòrd e era sua capa de gèu èren efimeres auans dera glaciacion que i aguec en Groenlàndia pendent eth Pliocèn ancian hè 3 milions d'annadas (9). Era formacion d'ua capa de gèu sus er Artic se donèc per un cambi bruc es es isotòps der oxigen e yamben en quauques pèires rondes que i auia sus es lhets des oceans en eth Nòrd Atlantic e eth Nòrd Pacific (10).

Era meia dera nautitud dera glaciacion qu'ère ja en descens auans deth fin dera epoca. Eth reheiredament qu'aguec lòc pendent eth Pliocèn podiá auer era causa ena distribucion des bòsqui e eth creishement des vaths e savanes ena Tèrra (11).

Paleogeografia

Es continents contunhauen berugant-se des d'un lòcs qu'èren, probaubaments, a 250 Km d'on son adara a sonque 70 Km de sòns lòcs actuals. America del Sud s'amassèc dab America del Nòrd a trauers deth Istme de Panamà pendent eth Pliocèn e atau qu'es hèc paussible eth Gran Intercambi American.

Dab açò grani predators marsupials e ungulats que demorauen en America del Sud que s'escandiren. Era formacion deth Istme aué consequencies granes enes temperatures globals pr'amor qu'es escorrents oceanics equatorials d'aigua cauda es vederen talhats e comencec un clcle de reheiredament en er Atlantic, dab ues aigues artiques e antartiques que baisharen es sues temperatures en un Ocen Atlantic qu'adara demoraua aislat.

Era collision d'Africa dab Euròpa formèc era Mar Mediterranèa e copèc es despuèlhas der ocean de Tetis. Era termièra demest eth Miocèu e eth Pliocèn siguec tamben era epoca dera crisi de sau deth Messinian demest Alaska e Asia. S'an trapat plan d'arroques marines deth Pliocèn dera Mediterranèa, Índia e China. En d'autes lòcs tamben s'en trapen enes plajes.

Flora

Eth cambi entara un clima mès sec e heired aue un impacte important ena flora deth Pliocèn pr'amor que se redusiren plan es espècies tropicals en tot eth mond. Creisheren es bòsqui de huelha caduca, e es bòsqui de pins mentres qu'era tundra caperaua plan des tèrres deth nòrd e es paisatges d'èrba creishien en toti es continents ( a excepcion dera Antartida). es bòsqui tropicals se vederen limitats a ua linha magra ath tòrn der equador e a mès deres savanes seques apareisheren diuersi deserts en Asia e Africa.

Pendent eth Pliocèu s'amassaren America del Nòrd e America del Sud e aue lòc eth Gran Intercambi American d'animals.

Fauna

Era fauna continental e marina ère basicauments moderna. totun, era fauna continental ère un pauc mès primitiva qu'aué. pendent eth Pliocèn apareishen es prumèrs ominins, es australopitecids. Es patacs des tèrres causaven granes migracions atau coma ua barreja de diuerses espècies auans aislades coma passec en eth Gran Intercambi American. Es erbivòrs qu'es heren mès grani e tamben sòns predators.

Mamifèrs

En America del Nòrd se desvolopauen grani mastodonts, gamfoteri e opossums mentres qu'es grani ungulats declinauen, coma eth camel, eth cèrvi e eth shivau, que vederen coma es sòns populacions s'arredusien.

Rinoceròs, shivaus dab tres dets, oreodonts, protoceratids e calicoteres s'escandiren. Es cans borofagini e es agriotherium tamben mès d'autes carnivòrs includint es dera familha des daunes bères se diversificaren e tamben ac hèren es ossi caçaires que corrien plan.

Es peresosi terrestri, es grani glyptodonts e es armadillos migraren tàth nòrd dab era formacion der Istme de Panamà. En Eurasia es rosegaires perviueren ben mentres qu'era distribucion des primati declinèc. Elefants, gomfoteris e stegodonts aueran plan d'escaduda en Asia e es hyraxes migraren tàth nòrd d'Africa. Era diuersitat de shivaus declinèc mès es tapirs e es rinoceròs s'escamparen. Es vaques e es antelòps auren escaduda e quauques espècies de camel crotzaren entara Asia des d'America del Nòrd. Es ienes e es gats dab dents de sabre apareisheren e s'amassaren as predators ja eisistents coma es cani, ossi e daunes-bères.

Africa ère dominada per animals dab bates e es primats contunharen era sòn evolucion dab es australopitecids (bèri uns des prumèrs ominids) qu'apareishen pendent eth Pliocèn ancian. Es rosegaires tamben aueren escaduda e es populacions d'alefants creisheren. Es vaques e es antelòps contunharen era diuersificacion e n'aueren plan mès que non pas pòrcs en nombre d'espècies.

Es prumères e primitives girafes tamben apareisheren e es camels migraren via Asia des d'America del Nòrd. Es shivaus e es rinoceròs moderns tamben hèren era sua prumèra dintrada en scena. Ossi, cani e daunes-bèresa (originals d'America del Nòrd) s'amassaren as gats, ienes e civets coma predators africans. Atau, qu'es ienes aueren d'especializar-se coma carronhaires.

America del Sud vedèc ua invasion d'espècies nòrd-americanes per prumèr còp des deth Cretacèu dab rosegaires nòrd-americans e primats qu'es barrejaven dab formes deth sud. Es litopterids e es nonungulats nadius d'America del Sud s'escandiren. Toti mens es macrauchenids e es taxodonts, que suberviueren. Mustelids carnivòrs coma es petites daunes-bères, es coatís e es ossi de cara cuerta migraren des deth nòrd.

Es gliptodents, gegants peresosi e petits rosegegaires caviomorfes, pampaterids e armadillos desmarcharen totun entàth nòrd. Es marsupials demoraren es mamifèrs dominants australians dab formes erbivòres qu'includiden wombats e cangurs atau coma eth gran diprotodon. Es marsupials carnivòrs contunharen caçant pendent eth Pliocèn includint es dasyurids, es tilacins dab forma de can e eth thylacoleo dab forma de gat. Es prumèrs rosegaires qu'arribaren en Austràlia. Tamben apareishèc eth platypus, un monotreme.

Audèths

Eth Titanis siguec un forusracid qu'emigrèc tà America del Nòrd en tot rivalisar dab es grans predadors americani

Es forusracids predators sud-americans èren paucs en aquera epoca. Demest eri que i auia eth Titanis, un forusracid plan gran que migrèc tà America del Nòrd e qu'ère un rival d'autes grani predatots mamifèrs. D'autes audèths tamben evolucionaren en aguesta epoca, quauqu'ns entàra espècies mès modernes, quauques autes entàra er escandiment.

Reptils e amfibis

Es aligators e es cocodrils s'escandiren en Euròpa quan eth clima se tornèc mès heired. Eth genre des sèrps venenoses contunharen d'espandir-se pr'amor qu'es rosegaires e es audèths tamben ac hèren. Es sèrps de campanela tamben apareishen pendent eth Pliocèn. Era espècie Alligator mississippiensis, qu'auia evolucionat pendent eth Miocèn, contunhèc pendent eth Pliocèn, mès demorèc encara mès en eth nòrd: s'an trapat individús d'aquera epoca pendent eth Miocèn plan ancian en depaus de Tenessee.

Es tartarugues gegants tamben demoraren en America del Nòrd, dab genres coma eth Hesperostestudo. Nauères espècies tamben apareishen en Austràlia. Es amfibis deth orden des Allocaudeta s'escandiren.

Oceans

Es oceans contunharen d'èster relatiuaments cauds pendent eth Pliocèn. Totun, contunharen eth sòn reheiredament. se formèc ua capa de gèu sus er Artic e eth clima se tornèc mès sec. Es escorrents heiredsder Atlantic deth Nòrd creisheren. I auia tamben diuersi escorrents heireds que flotauen des der Antartic.

Era formacion der Istme de Panamà hè 3.5 milions d'annadas copèc er escorrent circum-equatorial qu'auia eisistit pendent eth Cretacèu e eth Cenozoic lèu. Açò hèc qu'es oceans de tot eth mond tamben se reheiredessen. es mars deth Pliocèn èren plens de vaques marines, foques e leons de mar.

Supernovae

En 2002 Narciso Benítez e d'autes estimaren que hè 2 milions d'annadas, pendent era fin deth Pliocèn, un grop d'esteles 0 e B, aperades Scorpius-Centaurus 0B passaren sonque a 130 milions d'annades dera nòsta planeta e que ua o mès d'un espetatges de supernova plasmaren era grana Botiòla Local (12). Un espetatge d'aguest tipe podiá auer hèt plan de mau ar ozon dera Tèrra e causat er escandiment de plan de vida en es oceans (ua supernova d'aguest tamanh que podiá éster tan grana coma ua galaxia sancera de 200 bilions d'esteles (13)(14).

Tà vèder tamben

• List of fossil sites (with link directory)

Referències

1. "Geologic Age Symbol Font (StratagemAge)". USGS. 99-430. Retrieved 2011-06-22.
2. See the 2014 version of the ICS geologic time scale
3. Ogg, James George; Ogg, Gabi; Gradstein F. M. (2008).The Concise Geologic Time Scale. Cambridge University Press. pp. 150–1. ISBN 9780521898492.
4. "Pliocene". Online Etymology Dictionary.
5. Fowler, H.W. (2009). David Crystal, ed. A Dictionary of Modern English Usage: The Classic First Edition (Reissue ed.). USA: Oxford University Press. ISBN 0-19-953534-5.
6. Kuhlmann, G.; C.G. Langereis, D. Munsterman, R.-J. van Leeuwen, R. Verreussel, J.E. Meulenkamp & Th.E. Wong (2006). "Integrated chronostratigraphy of the Pliocene-Pleistocene interval and its relation to the regional stratigraphical stages in the southern North Sea region".Netherlands Journal of Geosciences 85: 19–35. Retrieved 12 November 2012.
7. Robinson, M., H.J. Dowsett, and M.A. Chandler, 2008: Pliocene role in assessing future climate impacts. Eos Trans. Amer. Geophys. U., 89, 501–502.[1]
8. Dwyer, G.S., and M.A. Chandler, 2009: Mid-Pliocene sea level and continental ice volume based on coupled benthic Mg/Ca palaeotemperatures and oxygen isotopes. Phil. Trans. Royal Soc. A, 367, 157–168,doi:10.1098/rsta.2008.0222. [2]
9. Bartoli, G. et al. Final closure of Panama and the onset of northern hemisphere glaciation. Earth Planet. Sci. Lett. 237, 3344 (2005).
10. Van Andel (1994), p. 226.
11. "The Pliocene epoch". University of California Museum of Paleontology. Retrieved 2008-03-25.
12. Benitez, Narciso; et al., Jesús; Canelles, Matilde (2002). "Evidence for Nearby Supernova Explosions". Phys. Rev. Lett. 88 (8): 081101. doi:10.1103/PhysRevLett.88.081101.
13. Katie Pennicott (Feb 13, 2002). "Supernova link to ancient extinction". physicsworld.com. Retrieved 16 July 2012.
14. Comins & Kaufmann (2005), p. 359.

Tà lèger mès

• Comins, Niel F.; William J. Kaufmann III (2005). Discovering the Universe (7th ed.). New York, NY: Susan Finnemore Brennan. ISBN 0-7167-7584-0.
• Gradstein, F.M.; Ogg, J.G. & Smith, A.G.; 2004: A Geologic Time Scale 2004, Cambridge University Press.
• Ogg, Jim (June 2004). "Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's)". Retrieved 2006-04-30.
• Van Andel, Tjeerd H. (1994). New Views on an Old Planet: a History of Global Change (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-44243-5.

Pàgines web

• Palaeos Pliocene^{[dead link]}
• PBS Change: Deep Time: Pliocene
• Possible Pliocene supernova
• "Supernova dealt deaths on Earth? Stellar blasts may have killed ancient marine life" Science News Online retrieved February 2, 2002^{[dead link]}
• UCMP Berkeley Pliocene Epoch Page
• Pliocene Microfossils: 100+ images of Pliocene Foraminifera