Logicial
Un logiciau (var. logicial[1]) es un ensemble de sequéncias d'instruccions interpretablas per una maquina informatica per tractar un ensemble de donadas. Es de còps acompanhat per una documentacion qu'explica son foncionament. Lei logiciaus determinan lei pretzfachs que pòu realizar un ordinator e organizan son foncionament. Donan donc son utilitat foncionala a un ordinator. N'existís mai d'un tipe diferent segon lei besonhs deis utilizaires.
Istòria
modificarL'escritura dau premier logiciau es generalament atribuida a la matematiciana anglesa Ada Lovelace (1815-1852). D'efiech, redigiguèt en 1843 un algoritme que depintava un ensemble d'instruccions per calcular lei nombres de Bernoulli amb una maquina de Babbage[2][3]. Dins aquò, lo trabalh de Lovelace demorèt marginau fins a l'invencion de la maquina de Turing.
La premiera teoria vertadiera sus lei logiciaus foguèt donc prepausada en 1936 per lo Britanic Alan Turing (1912-1954) dins un article intitulat On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem[4]. Òbra majora dau sègle XX, aqueu tèxte es la basa de l'informatica modèrna. Entraïnèt lo desvolopament dei premiereis ordinators que foguèron utilizats, tant per leis Aliats que per leis Alemands, durant la Segonda Guèrra Mondiala. Dins aquò, aquelei maquinas utilizan pas encara de logiciaus. Per modificar sa programacion, èra necessari de modificar son arquitectura intèrna en modificant lo cablatge intèrne.
L'etapa decisiva vèrs l'invencion dau logiciau modèrne foguèt l'invencion dau premier lengatge d'assemblatge en 1949 per l'informaticiana Kathleen Booth[5]. Completat per lo trabalh de Grace Hopper (1906-1992), aquela invecion menèt a l'aparicion dei premiers lengatges de programacion coma lo COBOL (1959)[6]. Permetent de redigir de programas sensa se preocupar de la programacion maquina de l'ordinator, aquelei lengatges informatics permetèron de desvolopar la creacion e l'usatge de logiciaus. En 1972, l'invencion dau lengatge C, relativament simple e rapide d'executar, accelerèt aquela evolucion e l'usatge de logiciaus venguèt la règla sus leis ordinators. Aquò entraïnèt una importanta diversificacion dins lei tipes de logiciaus e l'aparicion de companhiás importantas especializadas dins la concepcion e la comercializacion d'aquelei programas.
Tipes de logiciaus
modificarLei logiciaus sistèma
modificarLo BIOS
modificar
Lo BIOS (Basic Input/Output System) es un tipe de logiciau fòrça particular qu'es enregistrat sus una memòria mòrta (ROM). Assegura l'interfàcia entre lei partidas materialas (hardware) e leis autrei partidas logicialas (software) de l'ordinator. Permet a l'ordinator de realizar d'operacions de basa coma l'identificacion dei periferics d'intrada/sortida, dei memòrias e dei cartas d'extension connectats a la carta maire. Lo BIOS s'ocupa tanben de gerir lei conflictes d'atribucion dei ressorsas maquina entre lei diferents periferics installats.
Dempuei 2005, sus certanei modèls d'ordinators, lo BIOS es estat remplaçat per l'UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) que permet de gerir de foncions suplementàrias (interfàcia grafica melhorada, gestion de sistèmas operatius multiples...) e d'utilizar de discs d'una capacitat superiora a 2,2 To.
Lei sistèmas operatius
modificar
Lo sistèma operatiu es lo còr de la partida logiciala d'un ordinator. Es un ensemble de programas que dirigisson l'utilizacion dei ressorsas per lei logiciaus aplicatius[7]. Lo pus conegut es Windows qu'es editat per la companhiá estatsunidenca Microsoft e que domina lo mercat dei microordinators dempuei leis ans 1990. Dins aquò, existís de sistèmas concurrents coma Linux o Mac OS.
A lor aparicion, lei sistèmas operatius èran de sistèmas complèxs que necessitan d'intrar d'instruccions mai o mens claras amb un clavier. Durant leis ans 1980, lei conceptors remplacèron l'ecran tèxte e lei comandas clavier per una interfàcia grafica e una navigacion soritz. Certanei sistèmas prepausèron tanben una gestion « multifenèstra ». En 1990, lo succès de la version de Windows entraïnèt la generalizacion d'aquelei foncionalitats[8].
Lei sistèmas operatius modèrnes ofrisson de possibilitats nombrosas. Permèton de crear de rotinas de manipulacion e gestion de l'interfàcia grafica, de la soritz, dei fichièrs, dau sòn... etc. Asseguran tanben la gestion de pretzfachs complementaris coma lei paramètres de connexion Internet, la seguretat o l'interfàcia entre lei programas e lei periferics. Enfin, certanei sistèmas, especialament Windows, dispausan de moduls complementaris dedicats a la gestion de videojòcs.
Lei logiciaus aplicatius
modificar
Un logiciau aplicatiu, sovent dich « logiciau », es un ensemble de programas que permet de realizar un pretzfach donat amb un ordinator. Per aquò, existís mai d'un tipe de logiciaus aplicatius. Lei pus frequentas son :
- lei logiciaus burotics permèton de realizar un trabalh de burèu (tractament de tèxte, tabulatòri, basa de donadas, gestion d'informacions personalas, presentacion...).
- lei logiciaus de comptabilitat son de còps classats dins lei logiciaus burotics mai presentan de particularitats destinadas a de pretzfachs especifics (gestion de la paga, gestion dau personau...).
- lei logiciaus creatius permèton d'utilizar leis ordinators per de trabalhs artistics coma lo dessenh, l'animacion 2D o 3D o lo tractament d'imatge.
- lei logiciaus ludics son dedicats a la cultura o au leser (videojòc, logiciaus educatius...).
- lei logiciaus antivirüs que son destinats a la deteccion e a la neutralizacion dei logiciaus mauvolents (un ensemble de logiciaus concebuts per noire a un sistèma informatic o a seis utilizaires).
Lei logiciaus son creats e liurats a la demanda d'una practica o més sus lo mercat a l'iniciativa d'un conceptor. Lor fabricacion es generalament un procès intellectuau lòng en despiech, dins la màger part dei cas, de l'utilizacion de lengatges de programacion permetent de conjugar la simplicitat de la programacion, la velocitat d'execucion e la portabilitat (es a dire la possibilitat d'adaptar rapidament un logiciau a una autra plataforma informatica). Lo nombre de foncionalitats, la fisabilitat o la qualitat e l'ergonomia generala de l'interfàcia son tanben de paramètres importants dins la concepcion d'un logiciau aplicatiu.
Logiciau e proprietat intellectuala
modificarEn causa de l'investiment important necessari per concebre certanei logiciaus, existís un sistèma de proprietat intellectuala destinat a protegir la proprietat dei personas aguent desvolopat lo programa e deis individús l'aguent crompat. Dins lo cas pus simple, lo logiciau es « liure », es a dire que son utilizacion, son estudi, sa modificacion e sa duplicacion en vista de lo difusar son permesas, tecnicament e juridicament[9].
Dins aquò, dins lo cas de logiciaus produchs per de companhiás esperant un retorn sus l'investissement engatjat, l'utilizacion, l'estudi, la modificacion e la duplicacion d'un logiciau son generalament enquadradas per de règlas estrictas. Aquelei règlas son l'objècte d'un contracte qu'es dich « licéncia de logiciau ». Dins la màger part dei cas, un logiciau d'aqueu tipe es pagant.
Annèxas
modificarLiames intèrnes
modificarBibliografia
modificar- (en) Thomas J. Bergin e Richard G. Gibson (eds.), History of Programming Languages, Addison Wesley, 1996.
- (en) Paul E. Ceruzzi, History of Computing, MIT Press, 1998.
- (en) Denise Gürer, "Pioneering Women in Computer Science", Communications of the ACM, 1995, vol. 38, pp. 45-54.
- (en) David A. Mindell, Digital Apollo: Human and Machine in Spaceflight, MIT Press, 2008.
- (en) Jean E. Sammet, Programming Languages: History and Fundamentals, Prentice-Hall, 1969.
Nòtas e referéncias
modificar- ↑ Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, Dicod'Òc, cèrca "logiciel" realizada lo 2 de decembre de 2021, [1]
- ↑ (fr) Jean-Paul Soyer, Ada de Lovelace et la programmation informatique, éd. du Sorbier, Paris, 1998.
- ↑ (en) J. Fuegi e J. Francis, "Lovelace & Babbage and the creation of the 1843 'notes'", Annals of the History of Computing, 2003, vol. 25, pp. 16–26.
- ↑ (en) David Leavitt, Alan Turing and the Invention of the Computer, W. W. Norton & Company, 2006.
- ↑ (en) HV. Kathleen Booth, "Machine language for Automatic Relay Computer", Birkbeck College Computation Laboratory.
- ↑ (en) Kurt W. Beyer, Grace Hopper and the Invention of the Information Age, MIT Press, 2009.
- ↑ (en) Brian L. Stuart, Principles of Operating Systems: Design & Applications, Cengage Learning EMEA, 2008.
- ↑ A sa creacion, Windows èra una interfàcia grafica que foncionava amb lo sistèma operatiu MS-DOS. Venguèt pauc a pauc un sistèma operatiu vertadier dins lo corrent deis ans 1990 amb l'abandon progressiu de DOS.
- ↑ Pasmens, lo conceptor iniciau pòu preveire certanei clausas tecnicas e juridicas dins lei condicions d'utilizacion, d'estudi, de modificacion o de duplicacion per limitar la portada dei transformacions ulterioras.