Guilhèm Ièr de Provença
Guilhèm Ièr lo Liberator[1] (vèrs 955 - 993) foguèt un important senhor provençau de la fin dau sègle X. Fiu de Boson II d'Arle (vèrs 910 - 968) e de Constància de Provença, venguèt còmte d'Avinhon (962, còmte de Provença en 972, marqués de la Provença Arlatenca en 979 e prince de la totalitat de Provença en 991.
A la mòrt de Boson II, lo Comtat de Provença foguèt devesit entre Guilhèm, que venguèt còmte d'Avinhon, e son fraire Rotboald (mòrt en 1008) que venguèt còmte d'Arle. Se maridèt entre 968 e abriu de 970 amb Arsinda de Comenge (vèrs 950 - 982 ò 983). En julhet de 972, lo raubament de l'abat Maiol de Cluny per una tropa de Sarrasins installats dins lo Massís dei Mauras entraïnèt una reaccion viva dei senhors crestians de Provença. Guilhèm e Rotboald prenguèron la tèsta de l'òst provençau, renfòrçat per un còrs de chivaliers menat per lo còmte de Turin, e acomencèron una guèrra de conquista sistematica. En 973, ganhèron la batalha de Tortor qu'entraïnèt l'afondrament rapide dei possessions sarrasinas en Provença.
Aquela victòria importanta permetèt ai venceires de distribuir de fèus novèus a sei fidèus e de renfòrçar son contraròtle sus lei vilas, leis aristocracias localas e lei comunautats ruralas dau Comtat. Guilhèm obtenguèt alora la senhoriá de facto sus la region e lo rèi Conrad III (vèrs 925 - 993) li laissèt lo contraròtle deis afaires fiscaus provençaus.
En 977, adoptèt lo modèl de govèrn establit per son paire. En particular, nomèt un vescòmte e un grop de jutges per l'assistir. En 979, venguèt marqués de Provença e s'installèt en Arle au començament deis annadas 980. En 984, après la mòrt d'Arsinda, se maridèt ambé Adelaïda d'Anjau. A la fin de sa vida, venguèt fòrça piós e donèt mai d'un ben a la Glèisa. Moriguèt a la fin de l'estiu de 993[2] e foguèt enterrat a Sarrian.