Berbèr : Diferéncia entre lei versions

:''Per afichar lei caractèrs [[tifinagh]]s, installatz [http://www.ircam.ma/documents/policesclavierunicode/tifinaghe-Ircam-unicode.ttf aquesta polissa de l'IRCAM].''

 

Lo '''berbèr''', sonat tanben ''libicoberbèr'', ''tamazight'' o ''amazigh'' (nom autoctòn: ''tamazight'' o pus exactament ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ = ''tamaziγt'')<ref>Lei mots berbèrs exactes, que s'utilizan de còps en occitan, son: ''amazigh'' "berbèr" (persona), ''imazighen'' "berbèrs" (populacion), ''tamazight'' "lenga berbèra", ''Tamazgha'' "Berberia / país berbèr". Lo grafèma ''gh'' se remplaça pus exactament per la letra ''γ'' dins l'alfabet latin berbèr.</ref>, es una lenga parlada dins lo nòrd d'Africa ([[Berberia]], [[Magrèb]]). Aquela lenga soleta constituís una branca importanta de la superfamilha dei [[lengas afroasiaticas]].

 

Lo berbèr se parla uei dins de territòris discontinús d'Africa dau Nòrd: es present dins leis estats de [[Marròc]], [[Espanha]] (a [[Melilla|Melilla/Mrich]], traças ancianas ais [[Canàrias|illas Canàrias]]), [[Argeria]], [[Tunisia]], [[Mauritània]], [[Mali]], [[Nigèr (estat)|Nigèr]], [[Burkina Faso]], [[Libia]] e [[Egipte]].

 

De comunautats de lenga berbèra existisson en [[Euròpa]] e lai forman una partida importanta de l'immigracion d'origina maugrabina. Tanben i a de grops de berbèrs toarègs immigrats en [[Nigèria]], [[Chad]] e [[Mauritània]].

 

{| valign="top" style="float: right;margin-left:1em;margin-bototm:1em;border: 1px solid #AAAAAA; background: #F9F9F9;clear: right"

Localizacion aproximativa de dialèctes dau berbèr

|-

Existís pas encara de classificacion consensuala dei dialèctes, ja que certanei dialèctes pichòts e isolats son pas estats ben estudiats.

 

 

Lei dialèctes berbèrs gardan una cèrta unitat estructurala que permet a pron d'especialistas de dire que forman una lenga comuna, maugrat lei sègles de separacion consecutius a l'arabizacion medievala. Certaneis especialistas, pasmens, estiman que caudriá parlar de "lengas berbèras" au plurau perque lei dialèctes mai periferics coma lo toarèg, lo zenaga e lo siwi an mai de particularitats. Maugrat aquò, toteis aquelei dialèctes presentan fondamentalament d'estructuras comunas que permeton de parlar d'una sola lenga berbèra, segon lo lingüista Salem Chaker[http://www.inalco.fr/crb/crb_2/fiches_thema/dialecte.pdf].

 

Lo berbèr es pas lenga oficiala, enluòc. Subís una [[diglossia]] e es en via de fragilizacion davant la pression dei lengas oficialas coma l'[[arabi]] dins la màger part deis estats (e tanben subís la pression dau [[francés]] dins certaneis estats). Lei dialèctes pus pichons e pus isolats, en Tunisia en particular, son menaçats d'una substitucion rapida au profiech de l'arabi.

 

Autrejan ges de proteccion ni d'estatut au berbèr en [[Tunisia]], en [[Libia]], en [[Mauritània]], en [[Egipte]] e en [[Espanha]] ([[Melilla|Melilla/Mrich]], [[Canàrias]]).

 

:''Per afichar lei caractèrs [[tifinagh]]s, installatz [http://www.ircam.ma/documents/policesclavierunicode/tifinaghe-Ircam-unicode.ttf aquesta polissa de l'IRCAM].''

 

* Lei [[tifinagh]]s son lei letras d'un alfabet berbèr fòrça ancian, aparegut au sègle VI avC, en essent sa forma primitiva l'[[alfabet libic]] de l'Edat Antica. Son origina es pas clara: benlèu derivariá de l'[[alfabet fenician]] que s'utilizava a [[Cartage]]. Mai una ipotèsi pus recenta dei lingüistas Salem Chaker e Slimane Hachi dona a l'alfabet libic una origina autoctòna, venent de l'art popular berbèr dei gravaduras, tot en admetent una influéncia cartaginesa[http://www.inalco.fr/crb/crb_2/fiches_crb/ecriture_libyque_origine.pdf]. Lei tifinaghs se faguèron remplaçar per l'alfabet arabi a partir de la conquista musulmana dau sègle VIII. A l'epòca contemporanèa, ren que lei [[toarèg]]s an contunhat d'utilizar lei tifinaghs de maniera tradicionala. Dempuei leis ans 1970, lo movement renaissentista berbèr desvolopa una version modernizada dei tifinaghs, lei ''neotifinaghs'', que se son reïntroduchs dins d'autrei dialèctes que lo toarèg e qu'an recebut en [[2002]] lo sosten de l'''Institut Reiau de la Cultura Amazigh (IRCAM)'' en Marròc.

* L'[[alfabet latin]] s'es desvolopat per notar lo berbèr dempuei lo començament dau sègle XX, en concurréncia amb lei tifinaghs. Una part dau movement berbèr preferís lei caractèrs latins per escriure la lenga correntament e conselha d'acantonar lei tifinaghs per un usatge solament emblematic o decoratiu.

* L'[[alfabet arabi]] a jamai sostengut una produccion escricha importanta en berbèr, exceptat en [[tashelhit]]. S'utilizèt après l'arribada de l'arabi a l'Edat mejana e avans la reïntroduccion dei tifinaghs dins una granda part dau domeni au sègle XX. Ara l'alfabet arabi s'utiliza de mens en mens dins lo movement renaissentista berbèr. Dempuei leis ans 2000, de mitans pròches de l'islamisme o de l'estat argerian assajan de promòure l'alfabet arabi, mai una part dei berberistas veson aquò coma un perilh d'afebliment per lo berbèr.

 

{| class="wikitable"

|-

| A a|| || ⴰ || {{IPA|[a]}}

* Dins l'ortografia de l'INALCO, preveson d'adoptar eventualament de variacions soplas per notar certanei dialèctes. Per exemple, en mai dei vocalas de basa dau berbèr ''(a, i, u, e)'', d'unei prepausan d'utilizar en toarèg de vocalas suplementàrias (coma ''o''...).

 

Divèrs especialistas, mai que mai aquelei de l'INALCO (Escòla dei Lengas Orientalas de París), trabalhan sus una estandardizacion moderada dau berbèr. Retenon lo modèl d'una [[lenga pluricentrica]] (coma en occitan) amb d'estandards regionaus que se basan subre lei grands dialèctes, en cercant una convergéncia entre elei [http://www.inalco.fr/crb/docs_pdf/amenage1998.pdf ].

 

* {{fr}} [http://www.inalco.fr/crb/ Centre de Recèrca Berbèra (INALCO, París)] Sintèsis scientificas claras per lo grand public

* {{fr}} [http://www.ircam.ma/ Institut Reiau de la Cultura Amazigh (IRCAM, Rabat)] Ressorsas divèrsas, eveniments, polissas e claviers en tifinaghs

 

<references />

 

[[Categoria:Lenga berbèra|*]]

[[Categoria:Berbèr]]

[[an:Luengas berbers]]

[[ar:لغة أمازيغية]]

[[bg:Берберски езици]]

[[br:Yezhoù berberek]]

[[lad:Tamazight]]

[[mk:Берберски јазици]]

[[nds:Tamazight]]

[[nl:Berbertalen]]

[[pl:Języki berberyjskie]]

[[pt:Línguas berberes]]

[[ru:Берберские языки]]

[[sq:Gjuha berbe]]

[[sv:Berberspråk]]

[[sw:Tamazight]]

[[ur:بربر زبانیں]]

[[wa:Amazir]]