|
'''Friedrich Wilhelm Nietzsche''' (Röcken bei Lützen, [[Alemanha]], [[1844]]-[[1900]]) foguèt un [[Filosofia|filosòf alemand]] e un dei pensaires modèrns mai influents.
Estudièt a l'universitat de [[Bonn]]. En [[1865]], a [[Leipzig]], corsèt d'estudis de [[Filologia]] e en [[1869]] foguètfuguèt nomenatnommat professor de filologia classica a [[Basilèa]]. En [[1878]] abandonèt lei classas, degut a una [[malautiá]] grèva. Fins a [[1889]], sonlo sieu periòde d'activitat maxima, passèt leis estius[[estiu]s a [[Sils Maria]] e lo rèste de l'an a la RibièraRibiera [[occitània|occitana]], quasigaireben sempre solitari e amb casudas en sala sieuna [[malautiá]]. Una [[depression]] prigonda li provoquèt un enfuscament mentau subte e aguètdeguèt d'entrar a una clinica psiquiatrica fins a sa mòrt.
La pensada filosofica de Nietzsche, d'un caractèr poetic e personau marcat, es una critica dei valors tradicionalas de la cultura occidentala e l'assagassai d'elaborar una filosofia novèla. Se distinguisson tres periòdes dins sa pensada:
# Caracterizat per sos primièrsprimiers trabalhs d'interpretacion e critica de la cultura.
# Per l'omenatge de la cultura e deis esperits liures.
# Per sas tèsis sus lo [[niilisme]], la critica a totei lei valors, lo [[subreòme]] e l'[[retorn etèrn]].
Son tres periòdes totalament desparièrs,despariers masmai que manténonan un sistèma e una unitat perfècta.
== La critica de la cultura occidentala ==
L'origina de la cultura occidentala s'es de cercar dins lo mond grèc, ont se manifèstan clarament doas valors complementàrias:
*La valor de la vida, representada per lo dieu [[Dionís]] que simboliza lola vigor, lo plaser, lo renovelament e la destruccion.
*La valor de la rason, representada per lo dieu [[Apollo]], simbèu desimbòl lasdei formas, de la rason e de l'armonia.
La cultura occidentala se fondamenta subre la dissociacion d'aquestas doas valors e subre lola *sometimentsubmission de la vida a la rason.[[Socrates]] Lafuguèt lo causacolpable d'aquesta dissociacion foguèt [[Socrates]], e dempuei Socrates, [[Grècia]] se presenta coma lo mond de la claretat, ont la rason trionfa subre leis instints. Sométer la vida a la rason es una error. La cultura occidentala, per aquò, es endecada dempuei son origina, per aver instaurat la racionalitat a quin prètz que siá. Aquesta error dogmatica se rosiga quand Platon inventèt l'espirit pur e l'idèa dau ben meteis. Per eliminar aquesta error de basa, cau criticar lo dogmatisme platonic dempuei totei leis ambits dins lei que ses'i manifèsta: la [[morala]], la [[religion]] e la [[filosofia]].
*La morala occidentala es antinaturala, perpr'amor qu'impausa de leis (vertuts) en contra deis instints primordiaus de la vida.
*La religion es alienanta; nais de la pòur d'òme e es un mecanisme de defensa que permet d'atribuïr lo destin pròpri a un èsser mai poderós: Dieu.
*La filosofia e particularament la metafísica, se fondamenta subre una error: la cresença, d'origina platonica, en l'existéncia d'un mond perfècte e absolut qu'es l'antitesi dau mond reau; lei filosòfs s'esfòrçan en s'aprochar a aqueste mond ireau per èsser en possession de la vertat, sens veire qu'es una illusion.
== Lo vitalisme ==
La cultura occidentala es ja arribada a sala sieuna decadéncia, e cau premanir l'emancipacion de l'òme de totei lei valors moralas per li donar lo drech a la vida. AquelAqueu es lo prètzhèt dau vitalisme.
===Lo [[niilisme]]===
Lo [[niilisme]] es un movement pròpri de l'istòria de la cultura occidentala. L'espirit occidentau, causat per lei valors fictivas, torna niilista e pèrd la fe en aquestas valors. AlavetzAlora, la cultura rèsta sens sens, perpr'amor que lo niilisme venes una fòrça destructritz de la basa de la cultura occidentala, de Dieu, dau Dieu [[monoteïsme|monoteïsta]]. AquesteAquest Dieu morís per quepr'amor qu'entre totei l'avem [[assassinat]]. Quand prendrem consciéncia d'aqueste fach podrem alavetzalora despassar l'estat niilista, en bastissent una taula novela de valors que menarà au [[subreòme]].
===La taula novèla de valors===
#Una morala de senhors, l'exaltacion deis instints de vida.
#Lo mond deis aparencesaparenças s'es d'impausar subre lo mon "vertadièrvertadier" de la filosofia dogmatica.
#L'[[egoïsme]].
===L'òme e lo subreòme===
L'òme es un èsser sens far, un pònt entre la bèstia e lo subreòme, l'unic animau que s'es pas encara assolidat. Cau superar l'òme o tornar a l'animalitat primitiva. MasMai l'òme es l'animau que pensa en lo futur, qu'es capable de concéber d'ideaus.
Tres son estadas lei versions de l'ideau uman:
#L'estetic, qu'es interpretat coma armonia de vida e rason.
#Lo scientific, ont l'òme coneis la realitat nuda, e acaba en afirmant energicament la vida.
#Lo subreòme, que personifica lo valor suprèm de la vida, que sala sieuna manifestacion mai nauta es la volentat de poder. Lo subreòme es un èsser superior, liure dei valors dau passat, autonòm, agressiu e legislador. ElEu meteis es sala sieuna pròpria norma, perpr'amor qu'es mai luenh dau ben e dau mau. Representa la fintòca suprèma de l'umanitat.
==Òbras==
== Ligams extèrns ==
*[http://www.davemckay.co.uk/philosophy/nietzsche Nietzsche Òbras] (Anglés)
{{filosòfs}}
| 