Mont Everest : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Linha 58 :
==== Demografia ====
En causa de sei condicions [[clima]]ticas pauc favorablas a l'[[agricultura]], la region dau Mont Everest ela meteissa es pas poblada. En revènge, lei vaus pus bassas situadas a l'entorn de la [[montanha]] son restadas per lei [[Sherpas]], un pòble d'origina [[tibet]]ana arribada dins la region a la fin dau sègle XV e au començament dau sègle XVI. Mai au sud, se tròban d'endrechs poblats per lei [[Rai (pòble)|Rai]], lei [[Tamangs]] e lei [[Gurungs]]. Aquelei pòbles son egalament fòrça influenciats per la [[cultura]] [[tibet]]ana e son generalament [[bodisme|bodistas]]<ref>En lei [[Gurungs]], existís una minoritat [[
== Istòria ==
Linha 70 :
Lei [[Reialme Unit|Britanics]] s'interessèron ai cimas pus autas de la region a partir de [[1808]] mai se turtèron au refús de [[Nepal]] de laissar intrar de missions estrangieras sus son territòri. Lei recèrcas foguèron donc malaisadas car necessitèron de menar d'observacions a partir d'autrei regions dins de condicions sanitàrias sovent marridas<ref name="Gillman 1993, pp. 10-13">'''[[anglés|(en)]]''' Peter Gillman, ''Everest - The Best Writing and Pictures from Seventy Years of Human Endeavour'', Little, Brown and Company, 1993, pp. 10-13.</ref>. Lei condicions [[meteorologia|meterologicas]] foguèron tanben un obstacle important. En [[1847]], enregistrèron un succès amb la mesura de l'altitud dau [[Kangchenjunga]] situat lòng de la [[frontiera]] entre [[Índia]] e [[Nepal]]. Aquela montanha foguèt considerada coma la pus auta de la [[planeta]] fins ai premierei mesuras fisablas de l'autor dau Mont Everest<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Peter Gillman, ''Everest: The Best Writing and Pictures from Seventy Years of Human Endeavour'', Little, Brown and Company, 1993, p. 208.</ref>. Pasmens, durant aquelei mesuras, [[Andrew Scott Waugh]] ([[1810]]-[[1878]]) observèt una cima que pareissiá pus auta a 230 km de [[Kangchenjunga]]. Li donèt l'identificacion « pic b » e mandèt una mission mesurar son altitud mai sensa accès dirècte au territòri nepalés, foguèt obligada de realizar mesuras luechencas que mancavan de precisions<ref>Lei mesuras foguèron realizadas per James Nicolson a mai de 170 km de la cima.</ref>. Dins aquò, lo resultat obtengut ({{formatnum:9200}} m) èra clarament superior au [[Kangchenjunga]]. Enterin, dins lo quadre d'una numerotacion de totei lei montanhas descubèrtas per lei Britanics, lo pic b venguèt lo « pic XV » dins lei cartas<ref name="Gillman 1993, pp. 10-13"/>.
En [[1852]], de calculs [[trigonometria|trigonometrics]] menats per lo [[matematicas|matematician]] [[Radhanath Sikdar]] ([[1813]]-[[1870]]) permetèron de demostrar que lo pic XV
=== Lei premiereis ascensions ===
L'idèa de realizar l'ascension de l'Everest apareguèt a la fin dau sègle XIX. Pasmens, en causa dei restriccions sus l'intrada d'estrangiers
En [[1924]], una tresena expedicion menada per [[Edward F. Norton]] ([[1884]]-[[1954]]) adoptèt de mejans d'alpinisme modèrnes (oxigèn, liechs de camp, etc.). [[Edward F. Norton|Norton]] agantèt l'altitud de {{formatnum:8570}} m en passant per lo corredor que pòrta desenant son nom<ref name="Unsworth 2000"/>. Pasmens, l'expedicion foguèt subretot marcada per la disparicion de [[George Mallory]] e d'[[Andrew Irvine]] entre lo 8 e lo 9 de junh de [[1924]]. Segon lo [[geologia|geològ]] [[Noel Odell]] ([[1890]]-[[1987]]), lei dos òmes arribèron a la cima mai moriguèron durant lo retorn. Pasmens, aquò es, a l'ora d'ara, pas confiermat<ref name="Breashears e Salkeld 2000"/>.
Linha 82 :
En [[1950]], la sarradura de [[Tibet]] après l'[[Invasion chinesa de Tibet|invasion chinesa de la region]] obliguèt leis alpinistas a se concentrar sus lo pendís [[nepal]]és de la [[montanha]]. Una premiera mission menada per [[Bill Tilman]] ([[1898]]-[[1977]]) realizèt la reconoissença dei trajèctes possibles. La premiera temptativa vertadiera aguèt luòc en [[1951]]. Comandada per [[Eric Shipton]], reüniguèt de personalitats importantas de l'alpinisme britanic e neozelandés coma [[Tom Bourdillon]] ([[1924]]-[[1956]]), [[Michael Ward (alpinista)|Michael Ward]] ([[1925]]-[[2005]]) e [[Edmund Hillary]] ([[1919]]-[[2008]]). Passèron la [[cascada de glaç de Khumbu]], obstacle major situat a {{formatnum:5484}} m, mai foguèron blocats per una gròssa [[crebassa (glaciologia)|crebassa]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Michael Ward, ''Les Mystères de l'Everest'', Les éditions du Mont-Blanc, 2013, pp. 233-236.</ref>. Avans d'abandonar, identifiquèron un passatge possible per la fàcia sud<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Michael Ward, ''Les Mystères de l'Everest'', Les éditions du Mont-Blanc, pp. 233-236.</ref>.
En [[1952]], una expedicion [[soïssa]]
Après aqueu succès, l'Everest venguèt lo luòc d'autrei temptativas de recòrd. Entre lei pus notables, se pòu nòtar la premiera ascension per una [[femna]] en [[1975]] ([[Junko Tabei]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Reinhold Messner (trad. Claire Boulard), ''Femmes au sommet'', Arthaud, 2011.</ref>), la premiera ascension sensa utilizacion d'aparelhs respiratòris en [[1978]] ([[Peter Habeler]] e [[Reinhold Messner]]) ò la premiera ascension [[ivèrn|ivernenca]] per l'expedicion [[Polonha|polonesa]] de [[Krzysztof Wielicki]] en [[1980]]. En [[2005]], un [[elicoptèr]] [[Aérospatiale AS350 Écureuil|Eurocopter AS350]] aterriguèt a la cima.
Linha 113 :
Lei pendas inferioras dau Mont Everest an una vegetacion de tipe [[Aups|aupenc]] caracterizada per de plantas bassas adaptadas ai [[temperatura]]s bassas e ais [[ivèrn]]s lòngs. En delà de {{formatnum:5000}} m, la vegetacion disparéis franc de ''[[Rhododendron nivale]]''. De [[liquèn]]s e de [[bolet|camparòus]] observables son presents fins a {{formatnum:5500}}-{{formatnum:6000}} m<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Lawrence W. Swan, « The Aeolian Biome », ''BioScience'', vol. 42, 1992, n° 4, pp. 262–270.</ref>. D'[[organisme]]s microscopics pòdon subreviure dins de zònas pus autas mai son mau coneguts.
La [[fauna]] es compausada d'[[aucèl|aucèus]] e d'organismes pichons coma d'[[insècte]]s, d'[[aranha]]s e d'[[acari]]s. L'[[aranha]] ''[[Euophrys omnisuperstes]]'' es l'[[animalia|animau]] non microscopic qu'es estat observat a l'[[altitud]] pus auta ({{formatnum:6700}} m<ref>'''[[anglés|(en)]]''' F.R. Wanless, « Spiders of the family Salticidae from the upper slopes of Everest and Makalu », ''British Arachnological Society'', n° 3, 1975, pp. 132-136.</ref>). Viu dins lei [[crebassa (glaciologia)|crebassa]]<nowiki/>s onte manja d'acaris e de cadabres gelats d'insèctes transportats per lei [[vent]]s. Leis [[aucèl|aucèus]] rescontrats sus l'Everest son d'[[espècia (biologia)|espècias]] adaptadas a la vida dins lei regions montanhosas coma l'[[auca d'Índia]] (''[[Anser indicus]]'') e la [[gralha dau bèc jaune]] (''[[Pyrrhocorax graculus]]''). Coma leis autrei aucas, l'auca d'Índia es erbivòra. En revènge, la gralha dau bèc jaune a un regim alimentari pus diversificat<ref>Dins certanei cas, lei gralhas pòdon manjar lei cadabres d'animaus, compres aquelei d'alpinistas.</ref>.
En [[1976]], [[Nepal]] fondèt lo [[pargue nacionau de Sagarmatha]] per protegir {{formatnum:1188}} km² de la region de l'Everest. Aquela resèrva foguèt inscricha au [[Patrimòni Mondiau de l'Umanitat]] de l'[[UNESCO]] tre [[1979]]. [[RPC|China]] l'imitèt en [[1988]] en creant la [[resèrva naturala de Qomolangma]] que cuerb una superficia de {{formatnum:34000}} km². Gràcias a son extension, aquela resèrva permet egalament de protegir de [[mamifèr]]s coma lo [[leopard dei nèus]] (''[[Panthera uncia]]'').
=== Pollucion ===
Linha 121 :
[[Fichièr:Summit camp Everest.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] dau camp dau [[Còl Sud]] en [[2013]].]]
En causa dei dificultats per netetjar lei zònas d'[[altitud]] auta e deis efiechs de la [[temperatura]] glaciala que limita la degradacion dei [[matèria]]s [[quimia organica|organicas]], certanei sectors de l'Everest son venguts de [[Descarga|bordilhiers]]. Lo [[Còl Sud]], onte leis expedicions abandonan equipaments e curum après son retorn de la cima, es probable l'endrech pus tocat per aqueu fenomèn. Dempuei leis [[ans 1990]], de [[lei|lèis]] son estadas adoptadas per lo [[govèrn]] [[nepal]]és per assaiar de limitar la [[pollucion]] (inventari obligatòri dau materiau, obligacion per cada alpinista de prendre 8 kg de curum durant la davalada<ref>'''[[
=== Lei cadabres de l'Everest ===
| |||