Ans 1910 : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
|||
Linha 26 :
<br/>
'''1914''' : dins lei [[Balcans]], leis Austrians ataquèron lei Sèrbes mai se turtèron a una resisténcia acarnada. Ansin, l'ofensiva austriana foguèt finalament arrestada e [[Belgrad]] represa per [[Serbia]].
<br/>
'''1915''' : en [[Mexic]], perseguida de la guèrra civila. En abriu de 1915, [[Álvaro Obregón|Obregón]] capitèt de desfaire Villa e Zapata perdiguèt definitivament lo contraròtle de [[Mexico]]. Après aquelei victòrias, lo govèrn de Carranza foguèt finalament reconegut per leis Estats Units dins lo corrent de setembre. Aquò permetèt pauc a pauc d'estabilizar la situacion politica dau país mai de combats importants contunièron fins a [[1919]]-[[1920]].
<br/>
[[Fichièr:British infantry advancing at Loos 25 September 1915.jpg|thumb|right|Avançada dei tropas [[Reialme Unit|britanicas]] sota lei tirs d'[[obús]] [[arma quimica|quimics]] dins la region de Loos (setembre de [[1915]]).]]
Linha 88 ⟶ 90:
<br/>
'''1913''' : acabament dei trabalhs de restauracion de la ciutat [[fortificacion|fortificada]] de [[Ciutat de Carcassona|Carcassona]] començats dins lo corrent dau sègle XIX. La vila foguèt classada au [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat|Patrimòni Mondiau de l'Umanitat]] en [[1997]].
<br/>
'''1917''' : publicacion de l'estudi de la lenga itita de [[Bedřich Hrozný]] començat en [[1914]]. Permetèt de tradurre aquela lenga e de desvolopar lei recèrcas regardant aquela [[civilizacion]].
== Sciéncias e tecnicas ==
Linha 132 ⟶ 136:
<br/>
'''1913''' : acabament de la mesa au ponch dau [[procès Haber-Bosch]] per leis [[Alemanha|Alemands]] [[Fritz Haber]] ([[1868]]-[[1934]]) e [[Carl Bosch]] ([[1874]]-[[1940]]) que trabalhavan per la companhiá [[BASF]]. Permetent de produrre d'[[amoniac]] a partir d'una reaccion entre lo [[diazòt]] e lo [[diidrogèn]], favorizèt la produccion d'[[engrais]] azotats e sostenguèt largament lo desvolopament de la produccion agricòla qu'aguèt luòc dins lo corrent dau sègle XX.
<br/>
'''1915''' : premiera utilizacion d'un [[gas de combat]] per leis [[Alemanha|Alemands]] sus lei frònts rus (31 de genier, mai lo freg empachèt leis obús quimics de foncionar) e occidentau (22 d'abriu). Aquò èra totalament defendut per divèrsei tractats internacionaus. Pasmens, en fàcia dau blocatge de la situacion militara e de l'eficacitat de l'arma quimica, l'utilizacion de gas se generalizèt, especialament dins leis armadas francesa e alemanda.
<br/>
{{veire|Relativitat generala}}
'''1915''' : publicacion per [[Albert Einstein]] de la [[relativitat generala]]. I prepausèt d'interpretar la fòrça de gravitat coma la manifestacion de la corbura de l'espaci-temps. Fòrça contestada, aquela teoria marquèt una etapa importanta de l'istòria de la fisica e remplacèt la [[mecanica classica]] coma otís de referéncia per descriure lei movements dei sistèmas de talha granda.
<br/>
'''1915''' : demonstracion de l'ipotèsi regardant l'origina dau [[càncer|cancèr]] qu'èra estada formulada en [[1902]] per lo [[zoologia|zoologista]] [[Alemanha|alemand]] [[Theodor Boveri]] ([[1862]]-[[1915]]). Aquò venguèt la basa de la teoria modèrna permetent de depintar aqueu tipe de [[patologia]].
<br/>
'''1916''' : premiera utilizacion dau [[carri de combat]] sus lo prat batalhier per lei Britanics. Consequéncia de l'aparicion de blindats, leis Alemands desvolopèron la premiera [[mina terrèstra]] anticarri ([[Flachmine 17]]).
<br/>
'''1916''' : premiera mesura precisa de la carga electrica de l'[[electron]] realizada per [[Robert Andrews Millikan]] ([[1868]]-[[1953]]).
<br/>
'''1917''' : intrada en servici dau [[carri leugier]] francés [[Renault FT-17]] que sa concepcion (armament en torrela pivotanta, canilhas desbordantas a l'avans... etc.) venguèt la nòrma dei [[carri de combat|carris de combat]].
<br/>
'''1917''' : adopcion de l'[[iperita]] coma [[gas de combat]]. Gràcias au desvolopament de procès industriau de produccion, foguèt lo gas pus utilizat de la guèrra.
<br/>
'''1917''' : invencion dau premier [[Mortier (arma)|mortier]] modèrne per d'engenhaires britanics.
<br/>
'''1917''' : intrada en servici dau premier [[pòrta-avions]] (au sen de la marina britanica). Participèt ai darriereis operacions navalas de la guèrra.
<br/>
'''1918''' : invencion dau premier [[canon anticarri]] per l'armada alemanda que modifiquèt de canons de velocitat auta per rompre lei [[blindatge]]s dei [[carri de combat|carris]] aliats.
<br/>
'''1918''' : desvolopament e intrada en servici dau premier [[veïcul de transpòrt de tropas]] (lo Mark IX britanic). Pasmens, l'utilizacion d'un tau veïcul demorèt limitada fins a la [[Segonda Guèrra Mondiala]].
== Decès ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Alois Alzheimer]], mètge alemand.
* [[Adolf von Baeyer]], quimista alemand.
* [[Joan Baptista Begaria]], poèta gascon.
* [[Emil Adolf von Behring]], mètge alemand.
* [[Ambrose Bierce]], escrivan estatsunidenc.
* [[Theodor Boveri]], [[zoologia|zoologista]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Eduard Buchner]], quimista alemand.
* [[Louis Paul Cailletet]], [[fisica|fisician]] e [[quimia|quimista]] [[França|francés]].
* [[André Chantemesse]], [[biologia|biologista]] [[França|francés]].
* [[Rubén Darío]], escrivan nicaragüenc.
* [[Edgar Degas]], pintre francés.
* [[Porfirio Díaz]], president [[mexic]]an.
* [[Rudolf Diesel]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Marcel Deprez]], [[engenhariá|engenhaire]] [[França|francés]].
* [[Mikhail Dolivo-Dobrovolski]], inventor [[Russia|rus]].
* [[Ernst Dorn]], quimista alemand.
* [[Émile Durkheim]], sociològ francés.
* [[José Echegaray]], escrivan espanhòu.
* [[Paul Ehrlich]], [[medecina|mètge]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Gabino Ezeiza]], musiciana argentina.
* [[Johann Gottfried Galle]], [[Astronomia|astronòm]] [[Prússia|prussian]].
* [[John Dixon Gibbs]], [[fisica|fisician]] e [[quimia|quimista]] [[França|francés]].
Linha 151 ⟶ 188:
* [[Paul von Heyse]], escrivan alemand.
* [[Joan Jaurés]], òme politic occitan.
* [[Emil Theodor Kocher]], mètge soís.
* [[Gustaf de Laval]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Suècia|suedés]].
* [[Friedrich Löffler]], [[medecina|mètge]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Ernst Mach]], fisician austrian.
* [[Francisco Madero]], president [[mexic]]an.
* [[Vilhelm Herman Oluf Madsen]], [[generau]] e engenhaire [[Danemarc|danés]].
* [[Albéric Magnard]], compositor francés.
* [[Gaston Maspero]], [[egiptologia|egiptològ]] [[França|francés]].
* [[Mata Hari]], dançaira neerlandesa.
* [[Hiram Maxim]], [[engenhariá|engenhaire]] [[Reialme Unit|britanic]].
* [[Ilia Ilich Mechnikov]], [[medecina|mètge]] [[Russia|rus]].
* [[Menelik II]], [[negus]] d'[[Etiopia]].
* [[Paul Meyer]], filològ francés.
* [[Octave Mirbeau]], escrivan francés.
* [[Frederic Mistral]], escrivan provençau.
* [[Karol Olszewski]], matematician, quimista e fisician polonés.
* [[Frédéric Passy]], economista francés.
* [[Enric Pelisson]], escrivan bearnés.
* [[Piu X]], papa de la [[Glèisa Catolica]].
* [[Henri Poincaré]], matematician francés.
* [[Enric Prat de la Riba]], òme politic catalan.
* [[William Ramsay]], quimista [[Escòcia|escocés]].
* [[Grigorii Rasputin]], mistic rus.
* [[John William Rayleigh]], fisician [[Anglatèrra|anglés]].
* [[Auguste Rodin]], esculptor francés.
* [[Antòni Ros]], escrivan occitan.
* [[Mário de Sá-Carneiro]], escrivan portugués.
* [[Simon Schwendener]], botanista [[Soïssa|soís]].
* [[Robert Falcon Scott]], explorador anglés.
* [[Henryk Sienkiewicz]], escrivan polonés.
* [[Bram Stoker]], escrivan anglés.
* [[Jakob Stilling]], oftalmologista alemand.
* [[August Strindberg]], escrivan suedés.
*
* [[Léon Teisserenc de Bort]], [[meteorologia|meteorològ]] [[França|francés]].
* [[Charles Tellier]], engenhaire [[França|francés]].
* [[Wilbur Wright]], inventor estatsunidenc.
* [[Ludwik Lejzer Zamenhof]], creator de l'[[esperanto]].
</div>
| |||