Sahara : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 7 :
'''Sahara'''<ref>En [[occitan]] se recomanda d'utilizar la grafia internacionala ''Sahara'' (mai tanben s'es agut vist la forma ''Saara'').</ref> es un [[desèrt]] caud dau nòrd d'[[Africa]]. Pus important desèrt [[Tèrra|terrèstre]] d'aqueu tipe, ocupa una superficia d'aperaquí 9 milions de [[quilomètre carrat|quilomètres carrats]] delimitada per [[Magrèb]] e la [[Mar Mediterranèa]] au [[nòrd]], la [[Mar Roja]] a l'[[èst]], [[Sahèl]] au [[sud]] e l'[[Ocean Atlantic]] a l'[[oèst]]. Es caracterizat per una [[ariditat]] extrèma, de [[temperatura]]s fòrça importantas e un ensolelhament considerable. Pasmens, es de formacion recenta (mens de {{formatnum:6000}} ans) car son existéncia periodica sembla liada a d'oscillacions periodicas de l'aisse de rotacion de [[Tèrra]] que modifican la pluviometria sus lo tèrç nòrd dau [[continent]] african.
Durant la [[Preïstòria]], Sahara èra donc un espaci « verd » amb una fauna e una flòra de tipe [[savana]] [[clima tropicau|tropicala]] e de [[biòma]]s d'origina [[Mar Mediterranèa|mediterranèa]]. Èra poblat per de populacions de caçaires culheires que laissèron de vestigis importants ([[art rupèstre]], [[otís]]...) e que conoguèron en certaneis endrechs la [[Revolucion Neolitica]] (aparicion de l'[[agricultura]] sedentària...). Pasmens, lo començament de l'assecament actuau de Sahara, vèrs {{formatnum:3900}} avC, trebolèt aquelei populacions que migrèron probablament vèrs la vau de [[Nil]] e d'autrei regions pus favorablas. Franc dei zònas umidas ([[oasís]]...), lo [[nomadisme]] venguèt lo mòde de vida principau dei populacions dau [[desèrt]]. Aquò favorizèt l'establiment de rets comerciaus ([[comèrci transsaharian]]) que foguèron a l'origina d'una prosperitat importanta per lei reiaumes de [[Sahèl]] de l'[[Edat Mejana]]. Aprofichant aquelei rotas, l'[[islam]] se difusèt pauc a pauc venent la religion majoritària de l'espaci saharian. S'estendiguèt pereu la cultura araba mai son influéncia foguèt mens importanta car se turtèt a d'[[estat]]s amb un raionament [[cultura]]u important en [[Sahèl]].
Dins aquò, aqueu sistèma economic declinèt amb lo desvolopament de la tracha negriera e l'establiment de comptadors [[Euròpa|europèus]] lòng de l'[[Ocean Atlantic]]. Ai sègles XVIII e XIX, Sahara venguèt pauc a pauc una region isolada que foguèt aisament conquista per lei poissanças colonialas ([[França]], [[Reialme Unit|Reiaume Unit]], [[Itàlia]], [[Espanha]]). Leis [[Euròpa|Europèus]] construguèron quauqueis infrastructuras per esplechar lei ressorsas saharianas ([[petròli]]). Pasmens, dins la màger part dei regions, se contentèron de mantenir l'òrdre entre nomadas e sedentaris. L'[[independéncia]] dei colonias africanas cambièt pauc aquela situacion mai permetèt ai populacions nomadas, especialament ai [[Toarègs]], d'apielar sei revendicacions per leis [[arma (guèrra)|armas]]. En parallèl, plusors crisis opausèt leis estats novèus a prepaus dau traçat dei [[frontiera]]s. Durant la segonda mitat dau sègle XX, Sahara venguèt ansin un espaci instable e propici ai guerilhas toarègas e jihadistas.
| |||