Moneda : Diferéncia entre lei versions

La moneda es un concèpt fòrça ancian qu'apareguèt per la premier còp a la fin de la [[Preïstòria]], probablament en [[Anatolia]]. Per la seguida, i aguèt una difusion progressiva de l'idèa que se debanèt en parallèl d'aparicions independentas. A partir dau millenari IV av. JC, s'escampèt l'usatge de monedas [[metal|metallicas]] que foguèron a l'origina dei premierei pèças de moneda au sègle VII av. JC. Aqueu sistèma se difusèt lentament lòng dei rotas comercialas anant d'[[Asia]] a [[Euròpa]] e foguèt adoptat per lei principalei poissanças de la fin de l'[[Antiquitat]] e de l'[[Edat Mejana]].

A la [[Renaissença]], l'invencion dei bancaspremierei [[banca]]s modèrnas en [[Euròpa]] entraïnèt l'aparicion progressiva de la [[moneda fiduciària]] que conoguèt una lònga evolucion per venir la forma principala de moneda en circulacion au sègle XX. D'efèct, après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], leis [[estat]]s, durament destabilizats per lei consequéncias economicas dau conflicte, poguèron pas restablir lei sistèmas monetaris basats sus de resèrvas de metaus preciós (principalament d'[[aur]]). Puei, en [[1971]], l'abandon de l'[[escandau aur]] per leis [[USA|Estats Units]] entraïnèt la generalizacion de la moneda fiduciària a tota la planeta.

En parallèl, lei premiereis unitats de còmpte apareguèron ambé la formacion dei premiereis administracions vèrs {{formatnum:2500}} av. JC. Sovent derivadas d'unitats de [[massa]] coma la [[mina (unitat)|mina]] utilizada dins l'[[Akkad|Empèri d'Akkad]], permetián una gestion deis [[impòst]]s e dei deutes per leis escribas. Pasmens, aqueu sistèma se difusèt pas en fòra deis institucions estatalas[[estat]]alas avans la fin de l'[[Antiquitat]].

En parallèl de son usatge economic, la moneda metallica[[metal]]lica aquistèt pauc a pauc de ròtles [[politica|politics]] e sociaus. Ansin, permetiá d'unificar politicament un espaci economic. Per exemple, foguèt lo cas en [[Republica Populara de China|China]] onte l'òbra unificatritz de [[Qin Shi Huang]] subrevisquèt a l'afondrament rapide de sa [[dinastia]]. En [[Euròpa]], lei pèças [[Empèri Roman|romanas]], que representavan lo perfieu de l'emperaire, venguèron un otís de propaganda e de glorificacion dei sobeirans. Perpetuat per [[Constantinòble]] après la disparicion de l'[[Empèri roman d'Occident|Empèri d'Occident]], lo sistèma monetari roman influencièt lei monedas creadas per leis [[estat]]s barbars e arabes que se formèron entre lei sègles V e VII. En particular, en [[696]], leis [[Califat Omeia|Omeias]] adoptèron un sistèma [[trimetallisme|trimetallic]] basat sus un dinar d'[[aur]] fòrça similar au ''[[solidus]]'' [[Empèri Bizantin|bizantin]] qu'èra la referéncia internacionala dau periòde.

[[Republica Populara de China|China]] foguèt lo premier país qu'adoptèt una moneda de [[papier]] a la fin dau sègle X ò a l'inici dau sègle XI<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Daniel R. Headrick, ''Technology: A World History'', Oxford University Press, 2009, p. 85.</ref>. D'efèct, per limitar lo raubament dei quantitats de [[metal|metaus]] preciós necessàrias au comèrci, lei [[Dinastia Song dau Nòrd|Song dau Nòrd]] emetèron de bilhets dichs [[jiaozi]]s. Lei premiers bilhets èran [[pintura|pintats]] sus de supòrts de [[fusta]] mai lo [[papièr|papier]] s'impausèt lèu per la fabricacion.

Adoptat per leis autrei dinastias [[Republica Populara de China|chinesas]] dau periòde, lo sistèma conoguèt una utilizacion intensiva per la [[dinastia Yuan]]. Aquò entraïnèt una crisi a partir de la fin dau sègle XIV. La [[dinastia Ming]] assaièt de reprendre lo contraròtle dei [[jiaozi]]s en [[1374]] e ne suspendiguèt la convertibilitat. La valor de la moneda de papier demeniguèt donc pauc a pauc. Puei, au sègle XV, une tiera de revòutas causèt d'emissions importantas qu'entraïnèron l'afondrament definitiu de la valor dei bilhets. Finalament, l'emperaire [[Ming Renzong]] ([[1424]]-[[1425]]) enebiguèt son usatge sota [[pena de mòrt]].

Lo premier que publiquèt lo resultat de seis estudis foguèt probablament lo monge [[Polonha|polonés]] [[Nicolau Copernic]] ([[1473]]-[[1573]]) qu'emetèt la premiera formulacion de la [[teorica quantitativa de la moneda]]. Segon eu, una moneda tròp abondosa pèrd sa valor<ref>'''[[francés|(fr)]]''' N. Copernic, ''Discours sur la frappe des monnaies...'' in ''Écrits notables sur la monnaie : XVIe siècle'', tome I, Librairie Félix Alcan, 1934.</ref>. Represa en [[Espanha]] e en [[Portugal|Portugau]] per l'[[Escòla de Salamanca]], aquela idèa foguèt aprefondada per [[John Locke]] ([[1632]]-[[1704]]) e [[David Hume]] ([[1711]]-[[1776]]). Condamnèt l'intervencion de l'[[Estat]] dins leis afaires monetaris e es a l'origina dei concepcions classicas de l'economia modèrna.

Pasmens, dins lei fachs, leis estats dau periòde, especialament [[Anglatèrra]], utilizèron largament l'expansion monetària per sostenir lo desvolopament de l'industria. Lei condicions d'aquela creissença economica (quantitats importantas de moneda e taus d'interès feble) foguèron rapidament descubèrtas per l'Estat e per leis industriaus. Aquò entraïnèt la creacion dei premierei bancas d'emission de bilhets que prefiguravan la [[moneda fiduciària]] que remplacèt – lentament – la moneda metallica eissida de l'[[Antiquitat]].

Lo passatge de la moneda metallica marchanda – es a dire que sa valor èra egala a sa quantitat de [[metal|metaus]] preciós – per una [[moneda fiduciària]] conoguèt un episòdi decisiu dins la premiera mitat dau sègle XVII en [[Euròpa]]. Per divèrsei rasons (sasida de metaus preciós, dificultats logisticas dau transpòrt dei pèças...), l'[[aristocracia]] e la [[borgesiá]] de mai d'un país comencèron de fisar sei resèrvas d'[[aur]], d'[[argent]] e d'objèctes preciós a d'orfèbres qu'èran alora considerats coma un refugi segur. En cambi, recebèron de « certificats de depaus » que permetián de recuperar lei sòmas e leis objèctes gardats.

Aqueu procès entraïnava una [[creacion monetària]] de part dei bancas[[banca]]s e sostenguèt lo desvolopament economic dau periòde. En parallèl, favorizèt l'utilizacion d'una moneda de [[papier]] qu'èra plus dirèctament basada sus de resèrvas de metaus preciós per una partida de l'elèit economic [[Euròpa|europèu]]. Pauc a pauc, l'usatge dei bilhets s'escampèt au sen de la societat en despiech de quauquei reviradas coma aqueu de la [[banca de Law]].

En fòra deis inovacions liadas au [[papièr|papier]] moneda, lei Temps Modèrnes veguèron tanben la reaparicion d'una moneda internacionala que foguèt lo [[thaler]] e sei derivats. Aparegut en [[1518]] dins la region dei minas de [[Jáchymov]] en [[Boèmia]], èra una moneda d'[[argent]] que foguèt caracterizada per una estabilitat excepcionala fins a sa disparicion au començament dau sègle XX. Adoptada coma unitat de còmpte dau [[Sant Empèri Roman Germanic]], foguèt adoptada ò utilizada per lei país germanics (compres lei regions [[balcans|balcanicas]] que fasián partida d'[[Austria]]), per lei [[Províncias Unidas]], per [[Anglatèrra]] e per lei [[colonialisme|colonias]] [[Euròpa|europèas]] d'[[America]], d'[[Asia]] e d'[[Africa]]. En mai d'aquò, suscitèt la creacion de monedas similaras en [[França]], en [[Espanha]] e dins d'autrei país europèus. Ensems, aquelei monedas d'[[argent]] dominèron l'economia durant lei sègles XVII e XVIII.