Itàlia : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Cap resum de modificació |
||
Linha 196 :
=== L'Itàlia preromana ===
Après la fin dei periòdes preistòric e protoistoric, lei migracions en direccion de la [[peninsula]] e leis influéncias dei culturas aparegudas localament foguèron a l'origina d'un poblament relativament complèx. Au nòrd, la [[cultura de Villanova]] se turtèt a una resisténcia importanta dei pòbles d'Itàlia centrala e demorèt limitada a la region de [[Toscana]] ont evolucionèt per formar la [[civilizacion]] [[Etruscs|etrusca]]. Gràcias a sa cultura de remarca, leis Etruscs aguèron una influéncia majora sus leis autrei pòbles locaus. En revènge, sa [[Batalha de Cumae|desfacha de Cumae]] còntra lei Grècs entraïnèt l'anientament de la màger part de sei capacitats militaras e bloquèt definitivament sei temptativas d'expansion vèrs lo sud<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, p. 21.</ref>.
Leis Etruscs èran pas l'unic pòbles installats dins lo nòrd de la [[peninsula]]. D'efècte, d'importantei migracions de populacions vengudas dei regions [[montanha|montanhosas]] de l'èst e dau nòrd de la [[Mar Adriatica]] entraïnèron la colonizacion dei litoraus meridionaus per divèrsei pòbles ilirians coma lei Venèts. Au sègle IV avC, de Cèltas colonizèron una partida de la vau de [[Pò]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, p. 25-26.</ref>.
Dins leis autrei regions de l'Itàlia modèrna, se trobavan de pòbles italics coma lei Marses, lei Samnitas, lei Volsques, lei Sabins ò lei Latins<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, p. 11.</ref>. Son origina es supausada similara a aquelei dei [[Cèltas]]. Formavan d'[[estat]]s locaus que deguèron luchar a partir dau sègle VIII avC còntra l'installacion de colons [[Grècia antica|grècs]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, pp. 17-20.</ref>, [[Fenicia|fenicians]] ò [[Cartage|cartaginés]] lòng dau litorau<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, pp. 15-16.</ref>. Au començament dau sègle V avC, après divèrsei conflictes ([[Batalha d'Alalia|Alalia]], [[Batalha de Himera|Himera]]... etc), lei Grècs dominavan lei litoraus dau sud de la [[peninsula]] e de l'èst de [[Sicília]] e lei Cartaginés lei regions maritimas de [[Sardenha]] e de l'oèst de [[Sicília]]. Quauquei ciutats fenicianas demorèron independentas mai foguèron pauc a pauc integradas au sen dau domeni cartaginés. Leis Etrucs capitèron d'ocupar lo litorau de [[Corsega]].
=== La Republica Romana ===
Linha 208 :
[[Fichièr:Itàlia - Extension Romana (500-240 avC).png|thumb|Extension de la Republica Romana entre [[-500|500]] e [[-240|240 avC]].]]
[[Roma]] foguèt fondada au sègle VIII avC (en [[-753|753 avC]] segon la tradicion<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, p. 27.</ref>) lòng de [[Tibre]] dins la zòna d'influéncia [[Etruscs|etrusca]] en Itàlia centrala<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, pp. 30-32.</ref>. Fins a la fin dau sègle VI avC ([[-509|509 avC]] segon la tradicion), foguèt dirigit per de rèis (sèt segon la tradicion que tres èran etruscs) que capitèron de conquistar la region a l'entorn de la vila. Gràcias a una tièra d'alianças ([[Liga Latina]] en [[-493|493 avC]], Hernics en [[-486|486 avC]]... etc.), Roma capitèt de se protegir còntra lei trèblos dau centre de la [[peninsula]]<ref
A partir dau sègle IV avC, acomencèt l'expansion de Roma sus tota la peninsula. D'etapas majoras foguèron lei [[Guèrras Samnitas]] ([[-343|343]] a [[-290|290 avC]]) que li permetèt de dominar son centre, la conquista de Tarenta ([[-272|272 avC]]) que li permetèt de s'estendre fins au sud e la destruccion de Faleries ([[-241|241 avC]]) que marquèt l'acabament de la somission dei [[ciutat-estat|ciutats-estats]] etruscas. Après aquelei victòrias, lei [[Guèrras Punicas]] ([[-264|264]]-[[-146|146 avC]]) còntra [[Cartage]] e lei [[Guèrras de Macedònia]] ([[-215|215]]-[[-168|168 avC]]) s'acabèron per la destruccion de doas poissanças rivalas majoras e la Republica Romana foguèt d'ara endavant la premiera poissança de [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]]. Aquò permetèt ai Romans d'ocupar una partida de la [[Peninsula Iberica]], d'[[Africa]], de [[Grècia]] e d'[[Anatolia]].
Linha 464 :
=== Arquitectura ===
Marcat precòçament per lo desvolopament de [[civilizacion]]s a l'origina d'una [[arquitectura]] brilhanta ([[Civilizacion nuragica]], [[Etruscs]], [[Grècia antica|Grècs]]...), Itàlia presenta una arquitectura rica e variada que va de l'[[Antiquitat]] au periòde contemporanèu. D'efècte, tre lo començament dau millenari I avC, se desvolopèt o s'installèt dins la peninsula, en [[Sicília]] e en [[Sardenha]] de civilizacions indigènas ([[Civilizacion nuragica]], [[Etruscs]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Milza, ''Histoire de l'Italie : des origines à nos jours'', Fayard, 2005, p. 25.</ref>) ò estrangieras (Grècs, Fenicians) que bastiguèron de monuments de remarca e desvolopèron generalament d'ensems urbans ([[temple]]s, [[tomba]]s, [[fortificacion]]s...) impausants e sovent rics. Puei, vèrs lo sègle II avC, la civilizacion romana — venguda la poissança majora de la [[Mar Mediterranèa]] a la fin dau sègle III avC — adoptèt l'estile grèc (ambé d'influéncia etrusca) e lo transformèt pauc a pauc. Fins a sa disparicion, l'[[Empèri Roman]] foguèt ansin a l'origina de la bastida d'unei monuments urbans importants, especialament dins la capitala [[Roma]], que son considerats coma d'òbras majoras de l'istòria umana ([[Colisèu]], forum de Roma, catacombas...).
Après leis Invasions Barbaras e la disparicion de l'[[Empèri Roman d'Occident]], l'arquitectura italiana foguèt dominada per la Glèisa Catolica e per lei Bizantins que bastiguèron unei monuments d'estile orientau, especialament dins lo sud de la peninsula. Puei, entre lei sègles IX e XII, la màger part dei regions italianas adoptèron l'arquitectura romanica que caracteriza unei monuments bastits per lei comunas dins lo corrent dau periòde de formacion dei vilas italianas. Per exemple, es lo cas de Pisa famosa per sa tor penjada realizat a la fin dau sègle XII. Après l'art romanic, Itàlia adoptèt l'art gotic importat de [[França]] que dominèt fins au sègle XVI. Au contrari deis autrei país europèus, lo gotic italian desvolopèt pauc de tecnicas de trabalh novèlas mai preferiguèt gardar leis ancianas. Ansin, desvolopèt un estil leugierament diferent inicialament marcat en particular per una autor mens importanta a respèct dei monuments gotics dau nòrd-oèst d'[[Euròpa]]. Pasmens, a la fin dau periòde gotic, aquelei diferéncias èran mens importantas e Milan ò Roma bastiguèron de catedralas que fan totjorn partida dei glèisas pus autas dau monde.
| |||