Empèris nomadas : Diferéncia entre lei versions

[[File:Manchuguard.jpg|thumb|right|Soudat manchós equipat d'una evolucienevolucion de l'arc tradicionau mongòl (document dau sègle XVIII).]]

Leis '''empèris nomadas''' fan referéncia ais estats fondats per lei pòbles nomadas imperiaus d'[[Eurasia]] de l'[[Antiquitat]] au sègle XVIII. Formats per de populacienspopulacions indoiranianas, oraloaltaïcas, turcas, mongòlas e manchosas que seis armadas èran especializadas dins l'utilizacienutilizacion de cavaliers arquiers e de la tactica de la [[tèrra cremada]], vivián de norrigatge itinerant dins leis [[estèpa]]s e lei bòscs de l'[[Eurasia]] centrala dins de societats ierarquizadas basadas sus una organizacienorganizacion tribala. Generalament devesidas entre caps rivaus, lei tribús èran tanben en contact ambé leis estats sedentaris vesins per cambiar de produchs agricòlas còntra de produchs artesanaus impossible de produrre dins l'estèpa. Pasmens, lei relaciensrelacions èran pas totjorn pacificas car lei nomadas podián de còps assaiar de prendre per fòrça de bens ò car lei pòbles sedentaris ([[China]], [[Empèri Bizantin]]...) èran lèsts a empachar l'intrada d'intrús dins sei territòris.

Aquelei relaciensrelacions conflictualas formèron en [[Eurasia]] una geopolitica basada sus l'antagonisme entre societats nomadas e societats sedentàrias. D'efèct, la natura predatritz dei tribús nomadas [[Asia|asiaticas]], obligadas de trobar regularament una novèla regienregion druda per s'installar, representava un factor de destabilizaciendestabilizacion locau important. Òr, quand un cap capitava d'unificar unei tribús sota una autoritat unica, aquò podiá entraïnar la mesa en movement d'armadas importantas compausadas de combatents entraïnats, mobils e disciplinats capablas de véncer leis armadas deis estats sedentaris. Lei desfachas subidas còntra de cavaliers arquiers per lei Romans (Carrhes en [[-53]]), per lei Bizantins ([[Batalha de Manzikert|Manzikert]] en [[1071]]), per lei [[Dinastia Song|Song]] (conquista de China per lei Mongòls) ò per leis [[Ongria|Ongrés]] (Mohi en 1241) mostran la dificultat de faciar una armada fòrça mobila e equipada d'un [[arc]] que sa portada li permetiá de tuar una buta a de distàncias alora inegaladas. Ansin, lei pòbles de l'estèpa demorèron capables de menaçar e sovent de conquistar totei leis estats sedentaris d'[[Eurasia]] e foguèron donc l'element perturbator major d'aquela regienregion fins a l'aparicienaparicion d'[[arma de fuòc|armas de fuec]] en estat de rivalizar ambé l'arc nomadnomada. Manca tanben pas d'exemples per illustrar aquela capacitat de la formacienformacion de l'empèri deis Escites a la conquista de la màger part d'[[Asia]] per [[Genghis Khan]] e sei successors.

Aquela influéncia geopolitica durabla dei pòbles e empèris de l'[[estèpa]] sus lei relaciensrelacions continentalas constituisse la diferéncia principala ambé leis autrei pòbles nomadas que marquèron l'[[Istòria]] coma lei bedoïns arabis dau sègle VII ò lei [[Viking]]s dei sègles IX e X. Es tanben confirmada per l'importància deis estrategias adoptadas per lei societats sedentàrias per si protegir còntra leis expediciensexpedicions nomadas. Maugrat lei diferéncias e lei distàncias importantas entre leis estats victimas d'aqueleis ofensivas, aqueleis estrategias foguèron similaras e basadas sus quatre principis : atacar lei nomadas per lei sometre ò leis obligar de si desplaçar dins d'autrei regiensregions pus alunchadas, fortificar lei regiensregions menaçadas ò leis axes de passatge, devesir lei nomadas per empachar l'emergéncia d'un cap poderós capable d'organizar una ataca, pagar un tribút e donar de títols prestigiós ai caps nomadas per defugir una ataca. Pasmens, coma va mòstra la contuniaciencontuniacion dau fenomèn deis invasiensinvasions nomadas fins a l'aquisicienaquisicion d'una superioritat tecnologica decisiva en favor dei sedentaris, lo succès d'aqueleis estrategias èra limitat. D'efèct, leis atacas entraïnavan sovent una retirada dei nomadas que tornavan ocupar lei regiensregions perdudas après lo retirament deis assalhidors. Lei fortificaciensfortificacions mau capitèron de blocar d'invasiensinvasions en causa de distàncias de susvelhar tròp lòngas<ref>En revènge, lei barris dei vilas representèron sovent una escomessa pus importanta car la màger part dei pòbles nomadas avián pas pron de coneissenças tecnicas per bastir d'armas de sètge ò de coneissenças militaras per organizar un assaut còntra de fortificaciensfortificacions ben defendudas.</ref>. La divisiendivision dei nomadas entre elei èra eficaça a condiciencondicion que la guèrra posquèsse durar d'annadas per afeblir totei lei tribús. Enfin, lo pagament d'un tribút, de còps fòrça important, empachèt rarament leis atacas car lei nomadas respectavan gaire leis acòrds signats.

Lei regiensregions conquistadas per lei nomadas èran integradas au sen d'estats fòrça estenduts e dirigits per lei caps dei pòbles venceires. Aqueleis estats adoptavan rapidament una organizacienorganizacion mesclant de principis dei societats nomadas e sedentàrias. Aquò èra necessari car lei territòris conquistats per lei nomadas avián sovent de populacienspopulacions fòrça importantas a respèct dei tribús d'envaïsseires. Lei nomadas avián donc besonh d'integrar d'autoctòns coma foncionaris per permetre lo foncionament de certaneis infrasturas ò administraciensadministracions desconeissuts dei societats de l'[[estèpa]]. Ansin, l'evolucienevolucion deis empèris nomadas foguèt dictat per dos principis principaus qu'èran la fragmentacienfragmentacion rapida de l'empèri entre eiretiers rivaus de son fondator e l'assimilacienassimilacion dau pòble nomada au pòble sedentari pus nombrós. Lo premier fenomèn necessitava generalament una ò doa generaciensgeneracions e èra favorizat per una superficia importanta. L'assimilacienassimilacion necessitava tres ò quatre generaciensgeneracions e èra favorizada per lo prestigi mai ò mens important de la [[civilizacion|civilizaciencivilizacion]] conquistada e per la possibilitat de l'adopcienadopcion mai ò mens rapida de la [[religion|religienreligion]] dei vencuts. Per exemple, lei signes premiers de divisiendivision de l'[[Empèri Mongòl]] apareissèron mens d'una generaciengeneracion après la mòrt de Genghis Khan e sei successors si convertiguèron ai religiensreligions localas ([[islam]] e [[bodisme]]) a la fin dau sègle XIII e au començament dau sègle XIV.

Lei pòbles nomadas a l'origina dau fenomèn de l'invasieninvasion nomada avián ges d'unitat e si compausavan d'unei pòbles diferents coma d'Eslaus, de Turcs ò de Mongòls. Pasmens, èran originaris d'una mema regienregion que son centre de gravitat si situa entre la [[Mongolia]] e lo [[lac Baikal]]. Au nòrd, es limitada per lo [[bòsc]] siberian e au sud per lei [[montanha]]s de l'Asia Centrala (Caucàs, Hindu Kush...). En revènge, vèrs l'èst e l'oèst, lei limits son pus vagues e l'i a gaire de relèus importants d'Ongria a Manchoria. Aquò rende donc lei migraciensmigracions aisadas au sen de l'estèpa e en direcciendireccion dei butas tradicionalas deis invasiensinvasions nomadas (Euròpa Orientala, Orient Mejan e China).

== Lei teatres deis invasiensinvasions nomadas ==

Lo teatre deis invasiensinvasions nomadas representa tota l'Eurasia antica e medievala. Pasmens, dos periòdes (sègles IV-V e sègles XIII-XV) an una importància gròssa car lei migraciensmigracions e lei migraciensmigracions nomadas l'i entraïnèron una destabilizaciendestabilizacion de lònga durada de la màger part dei societats continentalas (migracienmigracion, invasieninvasion, dispariciendisparicion d'estats...). En fòra d'aquelei periòdes de grandeis invasiensinvasions, existisse d'epòcas de conflictes mai ò mens limitats entre nomadas e sedentaris. Ansin, lei nomadas assaiavan d'agarrir lei sedentaris ò d'ocupar lei regiensregions afeblidas e lei sedentaris organizavan de temps en temps d'ofensivas per sometre e pacificar l'estèpa.

Leis invasiensinvasions dei cavaliers de Genghis Khan e sei successors e la formacienformacion de l'[[Empèri Mongòl]] representan l'apogèu dau fenomèn deis invasiensinvasions nomadas. Après dètz annadas de luchas intèrnas de 1196 a 1206, Genghis capitèt d'unificar lo pòble mongòl e d'organizar una armada entraïnada e fòrça disciplinada. Amb aquela armada, ataquèron lei tres civilizacienscivilizacions principalas de l'Eurasia sedentària dau sègle XIII : China que foguèt totalament conquistada, lo monde islamic que perdèt lo plan iranian e onte mai d'una dinastia de senhors musulmans foguèt desfacha e l'Euròpa crestiana que la periferia orientala foguèt tanben conquistada. Leis estats musulmans e crestians non conquistats deguèron tanben faciar d'expediciensexpedicions de pilhatge que causèron de destrucciensdestruccions e de pèrdas importantas. La fin deis annadas 1270 marquèt l'apogèu de l'Empèri Mongòl que va pauc a pauc si devesir entre leis eiretiers de son fondator fins au sègle XV.

== Lo declin dei pòbles nomadas e la pacificacienpacificacion de l'estèpa per lei societats sedentàrias ==

Leis empèris nomadas declinèron pauc a pauc a partir de la fin dau sègle XVI fins a la dispariciendisparicion totala d'aquela mena d'estat au sègle XIX. Sei principalei causas foguèron lei progrès tecnologics, tactics e organisacionaus deis armadas sedentàrias e tanben lei luchas intèrnas entre estats nomadas. Ansin, au sègle XIX, l'expansienexpansion russa en direcciendireccion de l'Ocean Pacifica rescontrèt gaire de resisténcia de part dei pòbles de l'estèpa.

== Cronologia deis empèris e deis invasiensinvasions nomadas ==

* Sègle IV avC - sègle II : invasiensinvasions de China per lei Xiongnus.

* Sègles IV-V : invasieninvasion de China per lei Topas.

* Sègle V : invasieninvasion dei Huns en Euròpa e formacienformacion d'un empèri (vèrs 375 - 484).

* 480 : invasieninvasion d'Índia per lei [[Huns Blancs]].

* Sègles VI-IX : invasieninvasion deis Avars en Euròpa (a partir de 555) e existéncia d'un estat avar en Euròpa Centrala (vèrs 555 - 805).

* 582 - 657 : Premier Khaganat dei Turcs Orientaus (scissienscission de l'Empèri Tujue).

* 582 - 630 : Khaganat dei Turcs Occidentaus (scissienscission de l'Empèri Tujue).

* Sègles VII-VIII : invasieninvasion dei Bulgars en Euròpa qu'es a l'origina de la [[Bulgaria]] actuala.

* Sègles IX-X : invasieninvasion deis Ongrés en Euròpa qu'es a l'origina de l'[[Ongria]] actuala.

* Sègle XI : invasieninvasion dei Pechenegs en Euròpa, formacienformacion d'uneis estats e dispersiendispersion a partir de 1122.

* Sègles XI-XII : invasieninvasion dei Turcs Seldjokides e formacienformacion dau Sultanat Seldjokide (1037-1155) e d'uneis estats locaus.

* Sègles XI-XIII : invasieninvasion dei Turcs Gaznevides e formacienformacion d'un sultanat (962-1187).

* Sègle XII : invasieninvasion dei Cumans en Euròpa, formacienformacion d'un estat dins la regienregion de Pònt destruch en 1241 per lei Mongòls.

* Sègles XII-XIII : invasieninvasion de l'Orient Mejan per lei Turcs Khwarezmians e formacienformacion de l'Empèri Khwarezmian (1077-1231).

* Sègles XII-XIII : invasieninvasion de China per lei Jurchens.

* Sègle XIV : invasieninvasion dei [[Empèri Otoman|Turcs Otomans]] en [[Anatolia]] qu'es a l'origina de l'Empèri Otoman e de la [[Turquia]] actuala.

* Sègles XIV-XV : invasieninvasion dei Turcs Timuridas, formacienformacion de l'Empèri Timurida (1405-1507) e d'unei principats locaus.

* Sègle XIV : invasieninvasion de l'Orient Mejan per lei Mongòls Chaïbanides que van participar a la formacienformacion de l'estat ozbèc.

* 1644 : invasieninvasion de China per lei Manchós e formacienformacion de la dinastia Qing (1644-1912).