Empèris nomadas : Diferéncia entre lei versions

Leis '''empèris nomadsnomadas''' fan referéncia ais estats fondats per lei pòbles nomadsnomadas imperiaus d'[[Eurasia]] de l'[[Antiquitat]] au sègle XVIII. Formats per de populaciens indoiranianas, oraloaltaïcas, turcas, mongòlas e manchosas que seis armadas èran especializadas dins l'utilizacien de cavaliers arquiers e de la tactica de la [[tèrra cremada]], vivián de norrigatge itinerant dins leis [[estèpa]]s e lei bòscs de l'[[Eurasia]] centrala dins de societats ierarquizadas basadas sus una organizacien tribala. Generalament devesidas entre caps rivaus, lei tribús èran tanben en contact ambé leis estats sedentaris vesins per cambiar de produchs agricòlas còntra de produchs artesanaus impossible de produrre dins l'estèpa. Pasmens, lei relaciens èran pas totjorn pacificas car lei nomadsnomadas podián de còps assaiar de prendre per fòrça de bens ò car lei pòbles sedentaris ([[China]], [[Empèri Bizantin]]...) èran lèsts a empachar l'intrada d'intrús dins sei territòris.

Aquelei relaciens conflictualas formèron en [[Eurasia]] una geopolitica basada sus l'antagonisme entre societats nomadas e societats sedentàrias. D'efèct, la natura predatritz dei tribús nomadas [[Asia|asiaticas]], obligidasobligadas de trobar regularament una novèla regien druda per s'installar, representava un factor de destabilizacien locau important. Òr, quand un cap capitava d'unificar unei tribús sota una autoritat unica, aquò podiá entraïnar la mesa en movement d'armadas importantas compausadas de combatents entraïnats, mobils e disciplinats capablas de véncer leis armadas deis estats sedentaris. Lei desfachas subidas còntra de cavaliers arquiers per lei Romans (Carrhes en [[-53]]), per lei Bizantins ([[Batalha de Manzikert|Manzikert]] en [[1071]]), per lei [[Dinastia Song|Song]] (conquista de China per lei Mongòls) ò per leis [[Ongria|Ongrés]] (Mohi en 1241) mostran la dificultat de faciar una armada fòrça mobila e equipada d'un [[arc]] que sa portada li permetiá de tuar una buta a de distàncias alora inegaladas. Ansin, lei pòbles de l'estèpa demorèron capables de menaçar e sovent de conquistar totei leis estats sedentaris d'[[Eurasia]] e foguèron donc l'element perturbator major d'aquela regien fins a l'aparicien d'[[arma de fuòc|armas de fuec]] en estat de rivalizar ambé l'arc nomad. Manca tanben pas d'exemples per illustrar aquela capacitat de la formacien de l'empèri deis Escites a la conquista de la màger part d'[[Asia]] per [[Genghis Khan]] e sei successors.

Aquela influéncia geopolitica durabla dei pòbles e empèris de l'[[estèpa]] sus lei relaciens continentalas constituisse la diferéncia principala ambé leis autrei pòbles nomadsnomadas que marquèron l'[[Istòria]] coma lei bedoïns arabis dau sègle VII ò lei [[Viking]]s dei sègles IX e X. Es tanben confirmada per l'importància deis estrategias adoptadas per lei societats sedentàrias per si protegir còntra leis expediciens nomadas. Maugrat lei diferéncias e lei distàncias importantas entre leis estats victimas d'aqueleis ofensivas, aqueleis estrategias foguèron similaras e basadas sus quatre principis : atacar lei nomadsnomadas per lei sometre ò leis obligirobligar de si desplaçar dins d'autrei regiens pus alunchadas, fortificar lei regiens menaçadas ò leis axes de passatge, devesir lei nomadsnomadas per empachar l'emergéncia d'un cap poderós capable d'organizar una ataca, pagar un tribút e donar de títols prestigiós ai caps nomadsnomadas per defugir una ataca. Pasmens, coma va mòstra la contuniacien dau fenomèn deis invasiens nomadas fins a l'aquisicien d'una superiotatsuperioritat tecnologica decisiva en favor dei sedentaris, lo succès d'aqueleis estrategias èra limitat. D'efèct, leis atacas entraïnavan sovent una retirada dei nomadsnomadas que tornavan ocupar lei regiens perdudas après lo retirament deis assalhidors. Lei fortificaciens mau capitèron de blocar d'invasiens en causa de distàncias de susvelhar tròp lòngas<ref>En revènge, lei barris dei vilas representèron sovent una escomessa pus importanta car la màger part dei pòbles nomadsnomadas avián pas pron de coneissenças tecnicas per bastir d'armas de sètge ò de coneissenças militaras per organizar un assaut còntra de fortificaciens ben defendudas.</ref>. La divisien dei nomadsnomadas entre elei èra eficaça a condicien que la guèrra posquèsse durar d'annadas per afeblir totei lei tribús. Enfin, lo pagament d'un tribút, de còps fòrça important, empachèt rarament leis atacas car lei nomadsnomadas respectavan gaire leis acòrds signats.

Lei regiens conquistadas per lei nomadsnomadas èran integradas au sen d'estats fòrça estenduts e dirigits per lei caps dei pòbles venceires. Aqueleis estats adoptavan rapidament una organizacien mesclant de principis dei societats nomadas e sedentàrias. Aquò èra necessari car lei territòris conquistats per lei nomadsnomadas avián sovent de populaciens fòrça importantas a respèct dei tribús d'envaïsseires. Lei nomadsnomadas avián donc besonh d'integrar d'autoctòns coma foncionaris per permetre lo foncionament de certaneis infrasturas ò administraciens desconeissuts dei societats de l'[[estèpa]]. Ansin, l'evolucien deis empèris nomadsnomadas foguèt dictat per dos principis principaus qu'èran la fragmentacien rapida de l'empèri entre eiretiers rivaus de son fondator e l'assimilacien dau pòble nomadnomada au pòble sedentari pus nombrós. Lo premier fenomèn necessitava generalament una ò doa generaciens e èra favorizat per una superficia importanta. L'assimilacien necessitava tres ò quatre generaciens e èra favorizada per lo prestigi mai ò mens important de la [[civilizacion|civilizacien]] conquistada e per la possibilitat de l'adopcien mai ò mens rapida de la [[religion|religien]] dei vencuts. Per exemple, lei signes premiers de divisien de l'[[Empèri Mongòl]] apareissèron mens d'una generacien après la mòrt de Genghis Khan e sei successors se convertiguèron ai religiens localas ([[islam]] e [[bodisme]]) a la fin dau sègle XIII e au començament dau sègle XIV.

== Zòna d'origina dei pòbles nomadsnomadas ==

Lei pòbles nomadsnomadas a l'origina dau fenomèn de l'invasien nomada avián ges d'unitat e se compausavan d'unei pòbles diferents coma d'Eslaus, de Turcs ò de Mongòls. Pasmens, èran originaris d'una mema regien que son centre de gravitat se situa entre la [[Mongolia]] e lo [[lac Baikal]]. Au nòrd, es limitada per lo [[bòsc]] siberian e au sud per lei [[montanha]]s de l'Asia Centrala (Caucàs, Hindu Kush...). En revènge, vèrs l'èst e l'oèst, lei limits son pus vagues e l'i a gaire de relèus importants d'Ongria a Manchoria. Aquò rende donc lei migraciens aisadas au sen de l'estèpa e en direccien dei butas tradicionalas deis invasiens nomadas (Euròpa Orientala, Orient Mejan e China).

== Cronologia deis empèris e deis invasiens nomadsnomadas ==