Bacin Mediterranèu : Diferéncia entre lei versions

[[Fichièr:Mediterranean Relief.jpg|thumb|Lo bacinBacin mediterranèuMediterranèu]]

Los concèptes de '''bacinBacin mediterranèuMediterranèu''' e de '''mond mediterranèu''' (var. '''monde mediterranèu''') designan las regions se trobant a l'entorn de [[Mediterranèa]]. Aquelas regions mediterranèas s'espandisson del sud d'[[Euròpa]], a l'[[Orient Mejan]] e l'[[Africa del Nòrd]]. La limita del bacin o del monde mediterranèu se referís subretot al [[clima mediterranèu]] e mai particularament lalo limitalimit de la cultura de l'[[olivièr]]. D'autres critèris culturals o istorics permeton tanben de delimitar la region mediterranèa. La cultura o la civilizacion mediterranèa es alara definida per un eritatgeeretatge antic o medieval fòrt, ligat a las [[civilizacion]]s [[civilizacion grècoromana|grècoromana]], [[Civilizacion islamica|islamica]] e de la [[cristianitat]]. Aquela cultura se materializa dins l'alimentacion per la predominància dels [[legum]]s, dels [[fruch]]es, del [[peis]], del [[pan]], de l'[[òli d'oliva]] e del [[vin]].

Lo bacinBacin mediterranèuMediterranèu es marcat per d'iniciativas politicas recentas coma lo [[processusprocèssus de Barcelona]], l'[[Union mediterranèaMediterranèa]] e la [[zonaZona euromediterranèaEuromediterranèa de libreLibre escambiEscambi]]. De [[Jòcs mediterranèusMediterranèus]] existisson dempuèi 1951.

La partia mediterranèa de ld'[[Asia]] compren l'oèst e le sud de la peninsula d'[[Anatolia]], lo [[Levant (Orient Mejan)|Levant]], amb per tèrme los monts de l'[[Anatolia]] coma lo [[Taurus]] e lo desert de [[Neguèv]].

La partida méditerranèamediterranèa d'[[Africa]] comprend la region de [[Magrèb]], la peninsula [[Cirenaïca]], la broa libiana e egipciana e una partida de la val de [[Nil]] amb per tèrme principal lo desèrt de [[Sahara]] e los monts d'[[Atlàs (massís)|Atlas]].

La [[mar Mediterranèa]] es, ela, divizadadevesida en dos bacins, oriental e occidental, dempuèi l'[[Estrech de Gibartar]] fins al [[bassin del Levant]] e aculha cada an prèp de 200 milions de toristas e 30 % de las naus mercandas del monde, o prèp de {{unitat|formatnum:120000|naus}} naus, amb delas consequéncias economicseconomicas e ecologicas qu'aquò provòca<ref>"Linde" {{fr}}Pablo Linde, « Méditerranée. La mer la plus polluée du monde », in ''[[Courrier international]]'' del 27 de juilhjulh de 2007, [http://www.courrierinternational.com/article.asp?obj_id=76286 en linha]</ref>.

Es una de las regions del monde que l'[[urbanizacion]], la [[periurbanizacion]] e l'agricultura consoman mai de [[ressorçasressorsas naturalas]], amb d'impactes sus l'[[artificializacion]], la [[Fragmentationfragmentacion de l'abitat]], l'[[erosion]] e destruccion dels mitans naturals. Las [[zonas umidas]] perdèron prèp de la mitat de lor superfícia en un sègle (de 1900 a 2000) segon l' ''Observatòri de las zonas umidas mediterranèas<ref>[http://www.medwetlands-obs.org/ Mediterranean Wetlands Observatory !]</ref>''. Alara que los efèctes de l'[[escalfament global]] s'apondon, demòra pas que {{unitat|formatnum:18500000|}} d'[[ectara]]s}} per tota la region (o en mojanamejana 2 % de la superfícia totala dels 27 païses del bacin en zonas umidas; estuaris e lagunas salagadassaladas inclusits)<ref>ActuEnv2012 {{fr}}Actu environnement, [http://www.actu-environnement.com/ae/news/observatoire-zones-humides-mediterranee-rapport-biodiversite-15023.php4#xtor=EPR-1 Bacin mediterranèu: pèrda de la mitat de la superfícia de las zonas umidas al respècte de 1900] 22 de febrièr de 2012 </ref><ref>{{en}}[http://www.medwetlands-obs.org/en/content/mediterranean-wetlands-outlook-first-technical-report Rapport ] (2012-02-02) e [http://www.medwetlands-obs.org/en/content/mediterranean-wetlands-outlook-synthesis-decision-makers synthèse (Synthesis for decision makers + Factsheets)] (2012-02-02)</ref>. Los países que n'an lo mens son Espanha (1 % del territòri), Bulgaria (0,9 %), Chipre (1,1 %), Malta (0,1 %). Al Magrèb, l'Argeria abriga quant a ela 0,6 % de las zonas, Marròc (0,7 %), Libia (0,2 %). Alara qu'a l'Orient Mejan, Siria compren sonque 0,8 % de las zonas umidsumidas, Jordània (0,5 %), Liban (0,1 %), Israèl e Palestina (1,3 %). Segon l'observatòri, las superfíciasuperfícias asagadas son ara estabilizadas dins l'UE, en Israèl e en Egipte, mas son fonts d'una granda consommacionconsomacion d'aiga<ref>ActuEnv2012</ref>.

<br />Las mesuras de proteccion de la biodiversitat semblan de donar de resultats per qualques aucèls d'espècias protegidas ([[pelican]]s, [[becarut]]s e [[grua]]s) que lossos effectiusefectius aumentèton dins la zona mediterranèa. LesLos mamifèrs, amfibiansanfibians, reptils e peisses an al contrari mermèron de prèp de 40 % dempuèi 1970<ref> ActuEnv2012</ref>. 30 % desdels amfibians, 25 % dels reptils e 15 % dels mamifèrs, contra 5 % "soque" dels aucèls, son menaçats d'atudament dins la zone mediterranèa segon la Lista roja de l'[[UICN]]. Los peisses d'aiga doça merman encore encara mai aviat dins la zona mediterranèa qu'a l'escala mondiala (39 % son menaçada d'[[atudament]] en Mediterranèa contra 15 % dins lo monde). Las causas son entre autreautras la destruccion e pollucion dels abitats, coma pels engraisesengraisses, pesticidspesticidas e l'invasion d'espècias exoticas<ref>ActuEnv2012</ref>.

[[Fichièr:Spanish kingdoms 1360.jpg|thumb|upright=1.5|Situacion de las [[Espanhas medievales]] e de la [[couronacorona catalanoaragonesa]] en [[1360]].]]

Lo bacinBacin mediterranèuMediterranèu es lo brèç de la [[civilizacion occidentala]]. L’[[Antiquitat]] coneguèt un fum de civilizacions divèrsas coma las [[Egipte antica|egipcianas]] o las [[mesopotamia]]nas. Puèi, de grands empèris prenguèron lo contraròtle de las broas de la ''[[Mare Nostrum]]''. [[Grècia antica|Grècia]], [[Cartage]] e [[Empèri Roman|Roma]] èra atal conegudas per èsser de [[talassocracia]]s a causa de lor dominacion del bacinBacin mediterranèuMediterranèu mejansper lomejan del [[comèrci maritim]] e de las guèrras navalas.

L'agricultura mediterranèa es tradicionalament definida a l'entorn de tres culturas (dicha ''trilogia mediterranèa''): del [[blat]], de l'[[Olivièrolivièr]] e de la [[vinha]]. La [[viticultura]] dins la region remonta a l'antiquitat, coma [[Grècia antica]] en [[Egipte antica]] e en [[Fenicia]].

Mas la region fan tanben d'importantas produccions de [[fruch]]es e de [[legum]]s dins los òrts lo long de las valadas dels flums. L'agricultura mediterranèa es atal caracterizada mejan fòrça [[asagatge]] per soportar a la secada estivala. La [[arboricultura|produccion arboricòla]] es dominada per la produccion de [[persec]], d'[[albricòt]]s, de [[melon]]s, de [[cerièra]]s e de [[pruna]]s e mai al sud, pels [[agrum]]s e de [[dàtil]]s. Los legums son subretot de [[tomata]]s, d'[[aubergina]]s, de [[carchòfa]]s, des [[pebrina]]s e de [[caul]]s. D'autras cerealas an tanben una granda preséncia coma lo [[ris]] (plana de [[Pò]], o encora lo [[Milhmilh]] o lo [[Milhmilh menut]] ([[Africa del Nòrd]]).

La [[pesca]] es tanben un sector important en MéditerranèaMediterranèa. La consomacion de peisses per abitant es plan nauta. Las variatatsvarietats de peisses pescats tradicionalament son lo [[ton (peis)|ton]], la [[merluça]], la [[sardina]] et l'[[anchòia]].

Lo sector de la [[silvicultura]] perdèt de son importància. Mas desde produccions de qualitat son encoraencara presentas dins la region coma en [[Espanha]] e [[Portugal]], que ses'i concentra gaireben tota la produccion mondiala de [[siure]] e de [[surrièr]]. La region mediterranèa es tanben coneguda per la cultura de [[rabassa]].

== NotasNòtas e referéncias ==

[[File:Mediterranean Bassin - Macaronesia landscapes.jpg|thumb|center|1000px|païsatges del bacinBacin mediterranèuMediterranèu]]

[[Categoria:Bacin mediterranèuMediterranèu]]