Pòl Nòrd : Diferéncia entre lei versions

{{1000 fondamentals}}

{{Veire omonims|Pòl}}

 

Lo '''pòl Nòrd geografic terrèstre''', o simplament '''pòl Nòrd''', es lo punt pus [[septentrional]] de la [[planeta]] [[Tèrra]]. Es definit coma lo punt d’interseccion de l'[[axe de rotacion]] de la Tèrra amb la [[Crosta terrèstra|superfícia terrèstra]] dins l'[[Emisfèri Nòrd]], ont totes los [[meridian]]s e los [[fusèl orari|fusèls oraris]] se jonhon. Es pas un punt fixe a la superfícia de la Tèrra, son [[oscillacion de Chandler|periòde d'oscillacion]] es de catòrze meses e sa posicion vària de qualques mètres al moment de las pus fòrtas oscillacions. Cal pas confondre lo pòl Nòrd geografic amb lo [[pòl Nòrd magnetic]], punt central del [[camp magnetic terrèstre]] cap ont las [[bossòla]]s puntan.

=== Localizacion ===

 

 

L'axe de rotacion de la Tèrra es enclinat de {{Nobr|23° 27′}} a respièch del plan de l'[[orbita]] terrèstra, l'[[ecliptica]]. Lo pòl Nòrd definís las [[geodesica]]s de latitud {{nobr|90° Nòrd}} {{nobr|1=(Φ = + π / 2)}}, e mai la direccion del [[Nòrd Vertadièr]], e sa longitud se pòt definir coma una valor λ {{nobr|(-π ≤ λ ≤ + π)}} quina que siá<ref>{{fr}} [http://www.univ-lemans.fr/enseignements/physique/02/divers/terre2.html La Terre] - L’Université du Maine, Le Mans</ref>. L'axe de rotacion — e doncas la posicion del pòl Nòrd — foguèt longtemps considerat coma fixe a respièch de la superfícia de la Tèrra, mas al sègle XVIII, lo matematician [[Leonhard Euler]] prediguèt que l'axe poiriá oscillar<ref>{{fr}} [http://www-scd-ulp.u-strasbg.fr/wiki/doku.php/auteur:Euler,%20Leonhard Euler, Leonhard (1707-1783)] - Service Commun de la Documentation de l'Université de Strasbourg</ref>. Al començament del sègle XX, los astronòms remarquèron una pichona variacion de la [[latitud]]. D'una portada de qualques mètres per de pus fòrtas oscillacions, l'errança del pòl a la superfícia de la Tèrra, semblabla al movement d'una [[baudufa]], amb de periòdes e irregularitats. Lo compausant periodic de 433 jorns es nomenat [[oscillacion de Chandler]]<ref>{{fr}} [http://www.esa.int/esaCP/SEMIPQVT0PE_Belgium_fr_0.html Frissons de la Terre sur son axe] - [[European Space Agency]]</ref>. Lo punt exacte de l'axe de la Tèrra, en un moment donat, es nomenat ''pòl instantanèu'', mas en rason de l'oscillacion dels pòls, se pòt pas utilizar coma definicion d'un pòl fixe quand s'exigís una mesura precisa a l'escala del mètre<ref>{{en}} [http://www.iop.org/EJ/article/1538-3881/122/1/482/201026.text.html {{lang|en|''Global rotation of the nonrotating origin''}}] - {{lang|en|The astronomical journal}}, Guinot, B. 1979, in IAU Symp. 82, {{lang|en|Time and the Earth's Rotation}}</ref>.

 

=== Clima ===

{{Article detalhat|contengut=Vejatz tanben [[clima polar]], o pus generalament [[cambiament climatic]] e [[rescalfament climatic]].}}

 

Lo glaç de mar del pòl Nòrd es d'environ dos o tres mètres d'espessor, mas existís de variacions fòrtas, e de còps que i a a la circulacion de las banquisas expausa la superfícia maritima. Un nòu estudi finançat per l'[[Union Europèa]] e publicat dins la revista ''Geophysical Research Letters'' a mostrat que l'espessor mejana del glaç a demenit dins lo corrent de las darrièras annadas<ref>{{fr}} [http://www.annee-polaire.fr/api/actualites/l_actualite_scientifique/publications/l_epaisseur_de_la_banquise_arctique_en_diminution L'épaisseur de la banquise arctique en diminution] - Année Polaire Internationale</ref>. Segon los cercaires del ''Centre for Polar Observation and Modelling'' (CPOM) de l'[[University College de Londres]] (UCL) al [[Reialme Unit]], la demesida de la banquisa es atribuida al [[rescalfament climatic]] e a l'[[ocean Artic]] de mai en mai expausat al dardalh solar<ref>{{fr}} [http://www.annee-polaire.fr/api/actualites/l_actualite_scientifique/publications/l_epaisseur_de_la_banquise_arctique_en_diminution L'épaisseur de la banquise arctique en diminution] - Année Polaire Internationale</ref>. L'acceleracion drastica de la fusion dels glaces de mar en Artic foguèt pas prevista per los modèls climatics, per que comptèron pas l'[[Albedo|efèit albedo]] ; pus l'ocean Artic se libèra de sas glaçs, pus la calor dels rais solars es absorbida per l'aiga, accelerant la fusion de la [[calòta polara]]<ref>{{fr}} [http://www.institut-polaire.fr/ipev/actualites/scientifiques/publications/l_arctique_rechauffe_par_des_remontees_d_air_chaud_et_humide_vers_le_nord L'Arctique réchauffé par des remontées d'air chaud et humide vers le Nord Institut polaire français]</ref>{{,}}<ref>{{fr}} [http://www.developpementdurable.com/environnement/2009/02/A1050/tout-savoir-sur-le-rechauffement-climatique.html Développement durable] - tout connaitre sur le développement durable</ref>.

 

 

Al pòl Nòrd, lo [[Solelh]] es en permanéncia en dessús de l'[[orizont]] pendent los meses d'estiu e en permanéncia en dejós de l'orizont pendent les meses d'ivèrn. La sortida del solelh se fa just abans l'[[Equinòcci|equinòcci vernal]] (vèrs lo 19 de març). Lo Solelh pren dempuèi tres meses per aténher son punt culminant, gaireben 23,5° d'elevacion, al [[Solstici|solstici d'estiu]] (vèrs lo 21 de junh). Puèi, comença torna descendre per aténher lo falit del solelh just aprèp l'[[Equinòcci|equinòcci d'autona]] (vèrs lo 24 de setembre). Quand lo Solelh es visible dins lo cèl polar, sembla de se desplaçar dins un cercle en dessús de l'orizont. Aquel cercle passa pauc a pauc pus prèp de l'orizont, just aprèp l'equinòcci vernal a son maximum d'elevacion (en gras) en dessús de l'orizont al solstici d'estiu e torna descendre cap a l'orizont abans de passar a l'equinòcci d'automne<ref>{{fr}} [http://www.encyclopediefrancaise.com/Le_soleil_de_minuit.html Lo solelh de mièja nuèit] - Encyclopédie française</ref>{{,}}<ref>{{en}} [http://www.astro.uiuc.edu/~jkaler/celsph.html {{lang|en|''Measuring the sky''}}] - Université de l'Illinois</ref>.

=== Geopolitica ===

 

 

L'[[ocean Artic]] es identificat dempuèi de desenas d'annadas coma ric en [[petròli]] e en [[gas natural]]. Dins una publicacion de julhet de 2008, de ''[[United States Geological Survey]]'' dins lo sossòl artic i auriá 90 miliards de [[Barril|barril de petròli]], {{formatnum:1670}} miliards de pès cubics de gas natural e 44 milions de barrils de gas natural liquid<ref>{{fr}} [http://www.france24.com/fr/20080724-larctique-renfermerait-90-milliards-barils-petrole L'Arctique renfermerait 90 milliards de barils] - [[Agence France-Presse]]</ref>. Aquò rend lo pòl Nòrd e l'Artic son fòrça cobejats per los païses limitròfs<ref>{{fr}} [http://www.lefigaro.fr/matieres-premieres/2008/06/30/04012-20080630ARTFIG00638-l-arctique-bientot-souille-par-le-petrole-.php Un trésor noir sous l'Arctique ?] - [[Le Figaro]]</ref>.

Lors de la signatura de la [[Convencion de las Nacions Unidas sul Drech de la Mar]], un país a un periòde de dètz ans per far valer legalament sa zòna dels 200 milas marinas<ref>{{fr}} [http://www.un.org/News/fr-press/docs/2005/SEA1818.doc.htm Drech de la mar : Comission dels Limits del Plan Continental] - [[ONU]]</ref>. Per aquò, Norvègia, Russia, Canadà e Danemarc lancèron de projèctes per afirmar que de sectors de l'Artic deurián apartenir a lor territòri<ref>{{en}} [http://www.oxfordenergy.org/pdfs/comment_0807-3.pdf ''The Battle for the Next Energy Frontier'' {{pdf}}] - Oxford Institute for Energy Studies</ref>.

 

 

En [[1948]], una expedicion [[Russia|russa]] faguèt la descobèrta de la [[dorsala de Lomonossov]], una estructura geologica que s'estend sus {{unitat|1800|km}} dempuèi las [[illas de Nòva Siberia]] fins a l'[[illa d'Ellesmere]]<ref name="cbcnews">{{en}} [http://www.cbc.ca/world/story/2007/07/25/russia-arctic.html ''Broken ship halts Russian expedition to claim Arctic seabed''] - [[Canadian Broadcasting Corporation|CBC News]], lo 25 de julhet de 2007.</ref>. Es solament al començament de las annadas 2000 que la dorsala oceanica atira l'atencion de la [[comunautat internacionala]], a causa de la demanda oficiala de la Federacion de Russia davant la Comission de las Nacions Unidas sus lo limit del plan continental. Lo document prepausa d'establir un nòu limit periferic pel plan continental rus, en delà de la zòna de las {{unitat|200|milas}}.

[[sah:Хоту полюс]]

[[scn:Polu Nord]]

[[sh:Sjeverni pol]]

[[si:උත්තර ධ්‍රැවය]]