Reiaume d'Aksum
Lo Reiaume d'Aksum foguèt un estat etiopiana apereguda dins lo corrent de l'Antiquitat au sègle I ap. JC e disparegut durant la premiera mitat de l'Edat Mejana entre lei sègles IX e X. Es a l'origina de l'Etiopia modèrna.
Dins una region etiopiana devesida entre mai d'un principat rivau, Aksum capitèt d'impausar sa supremàcia e d'unificar per lo premier còp lo país au sègle I ap. JC. Lo comèrci de la Mar Roja (esclaus, evòri...) en direccion dei territòris egipcians, romans puei bizantins assegurèt sa prosperitat economica e lo reiaume poguèt batre la sieuna moneda au sègle III.
Conoguèt son apogèu entre lei sègles III e VII e afirmava alora son influéncia sus lei regions sud de la Mar Roja. Au sègle IV, lo cristianisme i faguèt son aparicion e foguèt rapidament adoptat per lo poder durant lo rèine dau rèi Ezana. Tre 330, de crotz apareguèron ansin sus lei pèças de moneda e un clergat etiopian se formèt. La conversion de la populacion foguèt pus lenta e lo cristianisme acomencèt de se generalizar en Etiopia vèrs la fin dau sègle V solament ambé la traduccion de la Bíblia en gueez. La Glèisa Aksumita, qu'es a l'origina de la Glèisa Etiopiana modèrna, despendiá alora dau patriarcat d'Alexàndria e contestèt pas aquela autoritat. Ansin, Etiopia adoptèt lo monofisisme qu'es totjorn a l'ora d'ara un aspèct fondamentau de sa vida religiosa.
Au sègle VII, l'afondrament de la preséncia bizantina dins lo sud-èst mediterranèu menacèt lo comèrci d'Aksum e entraïnèt de conflictes ambé leis Arabis. En particular, lo reiaume etiopian assaièt de conquistar Jeddah (pilhat en 702) mai foguèt desfach. De còntra-ofensivas aràbias causèron la destruccion dau pòrt d'Adulis e la pèrda deis illas Dahlak. En consequéncia, Aksum foguèt excluch dei rets comerciaus de la Mar Roja e lo reiaume se concentrèt sus lo sieu territòri. Acomencèt alora una expansion militara vèrs lo sud dins lei regions de Lasta e de Begademer. Pasmens, aquò empachèt pas lo declin economic d'Aksum que sei rèis arrestèron de batre moneda au començament dau sègle VIII. En parallèl, de marchands musulmans s'installèron lòng dau litorau deis Afars e dei Somalis. I participèron a l'esplecha dei jaciments de sau ò ai comèrcis d'espècias e d'evòri. La vila portuària de Zeila venguèt lo centre d'aquelei cambis e l'islam, aprofichant aqueu dinamisme economic, se difusèt a cha pauc lòng deis itineraris utilizats per lei marchands.
Lo procès de disparicion dau Reiaume d'Aksum es mau conegut e fòrça progressiu car, en despiech de son declin, se mantenguèt fins a la segonda mitat dau sègle X. L'annada 975 es generalament adoptada per marcar sa fin. Pasmens, son afondrament foguèt pas totau car divèrseis institucions, especialament la Glèisa Etiopiana, demorèron en plaça.